एकनाथी भागवत/अध्याय नववा
<poem> एकनाथी भागवत - आरंभ श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीकृष्णाय नमः ॥
ॐ नमो सद्गुनरु अमरपती । अनुभवु तोचि ऐरावती । स्वानंदेमदें भद्रजाती । उन्मत्तीस्थितीं डुल्लतु ॥१॥ उपदेशाचें वज्र तीख । छेदी संकल्पविकल्पपांख । जडजीव ते पर्वत देख । निजस्थानीं सम्यक स्थापिसी ॥२॥ विवेकाचे पारिजात । वैराग्यसुमनीं घमघमित । मुमुक्षभ्रमर रिघोनि तेथ । आमोद सेविती चित्सुख ॥३॥ उपशम तोचि बृहस्पती । विश्वासें तुझा निकटवर्ती । त्यासी मानिसी अतिप्रीतीं । तो सभेप्रती सदस्य ॥४॥ कृपाकामधेनूंचीं खिल्लारें । श्रद्धावत्साचेनि हुंकारें । वोळल्या वोरसाचेनि भरें । तें दुभतें पुरे भागवतां ॥५॥ सतेज चिंतामणीचे खडे । सभोंवतीं लोळती चहूंकडे । भक्त न पाहती तयांकडे । चरणसुरवाडें सुखावले ॥६॥ स्वर्गांगना अष्टमासिद्धी । तुजपुढें नाचती नानाछंदीं । त्यांतें दास न पाहती त्रिशुद्धी । मंदबुद्धि भाळले ॥७॥ समसाम्यें समान । अढळ तुझें सिंहासन । सच्चिदानंदाची गादी जाण । तेथें सुखासन पैं तुझें ॥८॥ पावावया तुझिया पदाप्रती । साधनचतुष्टयसंपत्ती । जोडोनियां याजक यजिती । प्रत्यगावृत्तीचेनि यागें ॥९॥ जे मन होमिताति सावधानीं । ऐसें भक्तभजन देखोनि । तेणें भावार्थयोगें संतोषोनी । निजपददानी तूं होशी ॥१०॥ त्यांसी निजात्मता देऊनि । बैसविसी निजासनीं । मरणेंवीण अमर करूनी । अपतनीं स्थापिसी ॥११॥ इंद्रा अहल्येशीं व्यभिचारु । तुज वृंदेशीं दुराचारु । इंद्र जाहला सहस्त्रनेत्रु । तूं सर्वांगे सर्वत्रु देखणा ॥१२॥ इंद्रासी दैत्य करिती दीन । त्याचें पद घेती हिरोन । तुज भक्त करिती प्रसन्न । पद चिद्धन ते घेती ॥१३॥ ककुत्स्थ बैसला इंद्राचे स्कंधीं । दुर्वास बैसला तुझ्या खांदीं । इंद्र वर्ते विष्णूचे बुद्धी । तूं भक्तच्छंदीं वर्तसी ॥१४॥ रावणें बंदीं घातलें इंद्रासी । तुज बळीनें राखिलें द्वारासी । इंद्र याची यागअतवदानासी । तूं भूमिदानासी याचिता ॥१५॥ इंद्रासी अग्निमुखें प्राप्ती । तुज विश्वतोमुखीं तृप्ती । ऐसा सद्गुअरु तूं कृपामूर्तीं । अमरचक्रवर्ती गुरुराया ॥१६॥ तुझी करावी विनवणी । तंव तेथें न रिघे वाणी । वाणीप्रकाश तुझेनी । वक्ता वदनीं तूं सत्य ॥१७॥ एका एक जनार्दनीं । तो जनार्दन वक्ता वदनीं । ऐसा वचनामाजीं प्रवेशोनी । ग्रंथकरणी करविता ॥१८॥ तेथें मूळीं निमाली अहंता । अहं दवडूनि तूं कवि कर्ता । एका जनार्दनु अभंगी सुता । अभंगता गुरुचरणीं ॥१९॥ त्या गुरुचरणप्रसादें । गुरूचीं लक्षणें विनोदें । वाखाणिलीं यथाबोधें । यदुसंवादें अवधूतें ॥२०॥ मागा अष्टमाध्यायाच्या अंतीं । असतां पिंगलेसी एकांतीं । विवेकवैराग्य निवृत्तीवृत्ती । निजसुखप्राप्ती पावली ॥२१॥ जंव जंव अपरिग्रह होणें । तंव तंव निजसुख पावणें । हेंचि प्रस्तुत बोलणें । तेणें ब्राह्मणें बोलिजे ॥२२॥
एकनाथी भागवत - श्लोक १ ला
श्रीब्राह्मण उवाच । परिग्रहो हि दुःखाय यद्यत्प्रियतमं नृणाम् । अनन्तं सुखमाप्नोति तद्विद्वान् यस्त्वकिञ्चनः ॥१॥
ब्राह्मण म्हणे रायासी । परिग्रहो जयापाशीं । वाढतें दुःख तयासी । अहर्निशीं चढोवढी ॥२३॥ कुटुंबपरिग्रहाचे आसक्ती । कपोता निमाला दुर्मती । आतां एकाकी परिग्रहो करिती । तेही पावती दुःखातें ॥२४॥ गृहपरिग्रहें गृहस्था । पाषाणमृत्तिकेची ममता । काडीकारणें कलहो करितां । सुहृदता सांडिती ॥२५॥ निःसंगा परिग्रहो लागला कैसा । शिष्यसंप्रदायें घाली फांसा । शास्त्रपुस्तकसंग्रहवशा । वाढवी आशा मठाची ॥२६॥ त्या मठशिष्यांचें सांत्वन । करितां अत्यंत होय दीन । मग परिग्रहाचें उपशमन । अपरिग्रही जाण करिताति ॥२७॥ त्या मठाचिया आशा । शिष्यसंप्रदायवशा । कलहो लागे आपैसा । विरोधु संन्यासा परिग्रहें ॥२८॥ परिग्रहो जिणोनि गाढा । लंगोटी त्यजूनि जाहला उघडा । नागवे माथां घेऊनि घडा । लाविल्या झाडा शिंपित ॥२९॥ त्या वृक्षाचें कोणी पान तोडी । त्यासी आक्रोशें कलह मांडी । थोर परिग्रहाची सांकडी । दुःखें पीडी सर्वांतें ॥३०॥ आवडीं केला जो जो परिग्रहो । तो तो उपजवी दुःखकलहो । हा होतांही अनुभवो । वैराग्य पहा हो उपजेना ॥३१॥ ऐशी परिग्रहाची कथा । देखोनि देखणा जो ज्ञाता । आसक्ती सांडोनि सर्वथा । अकिंचनपंथा लागला ॥३२॥ प्रपंच अनित्य नाशवंत । तेथील संग्रह काय शाश्वत । ऐसें विवंचूनि समस्त । अकिंचनचित्त ते जाहले ॥३३॥ परिग्रहामाजीं गाढा । देहपरिग्रहाचा खोडा । मिथ्यात्वें फोडी रोकडा । तो विवेकें गाढा ज्ञाता पैं ॥३४॥ जेथ देहपरिग्रह मिथ्या जाहला । तो अनंत सुखाच्या घरा आला । ज्या सुखासी अंत न वचे केला । त्या पावला निजसुखा ॥३५॥ परिग्रहो दुःखवंतू । हा कुररी गुरुत्वें वृत्तांत्तू । तुज सांगेन साद्यतू । उपहासें अवधूतू बोलिला ॥३६॥ तंव राजा मनीं चमत्कारला । म्हणे मी राज्यपरिग्रहें गुंतला । देहपरिग्रहें बंदी पडला । पाहिजे केला हा त्यागु ॥३७॥ ऐसा राजास वैराग्यु । करूं पाहे सर्व त्यागु । श्रवणें जाहला तो सभाग्यु । होय योग्यु निजज्ञाना ॥३८॥ करूनी गुरुत्वें जाणा । परिग्रहत्यागविवंचना । आणावया जी मना । सादर श्रवणा करीतसे ॥३९॥
एकनाथी भागवत - श्लोक २ रा
सामिषं कुररं जग्मुर्बलिनो ये निरामिषाः । तदामिषं परित्यज्य स सुखं समविन्दत ॥२॥
'कुरर' बोलिजे टिटवा । पावला आमिषकवळु बरवा । तेणें तेथेंची भक्षवा । तो लोभस्वभावा ठेविला ॥४०॥ तें आमिष देखोनियां फार । बळी जे निरामिष कुरर । ते धांविन्नले अतिसत्वर । लहान थोर मिळोनि ॥४१॥ हिरोनि घेऊं पाहती बळें । हें जाणोनियां तो पुढें पळे । पळतां देखोनि एक वेळे । त्वरें तत्काळें वेढिला ॥४२॥ त्या आमिषाचिया चाडा । थोर मांडला झगडा । मारूं लागले फडफडां । चहूंकडा निष्ठुर ॥४३॥ एक झडपिती पांखीं । एक चपेटे हाणिती नखीं । एक विदारिती मुखीं । परम दुःखी होतसे ॥४४॥ आमिष-कवळें गुंतलें मुख । मारितां देऊं न शके हाक । खस्तावेस्त करितां देख । बोलावया मुख त्या नाहीं ॥४५॥ हे माझे स्वजाती पहा हो । सांडोनियां सुहृदभावो । मज कां करूं आले अपावो । तो अभिप्रावो विवंची ॥४६॥ म्हणे माझिया दुःखासी मूळ । मजपाशील आमिषकवळ । तो त्यजोनियां तत्काळ । सुखी सुनिश्चळ बैसला ॥४७॥ जेथ आमिषकवळु पडे । तेथ कलहाचा गोंधळ मांडे । परस्परें फुटती मुंडें । ठेंचिती तोंडे येरयेरां ॥४८॥ आमिष त्यजोनि बैसला देख । तो पाहे कलहाचें कौतुक । मूळ परिग्रहो तेथें दुःख । परम सुख त्यागितां ॥४९॥ माड्या गोपुरें धवळारा । धनधान्य नाना अंबरा । रत्नें प्रवाल धन पुत्रदारा । हा समुदायो खरा परिग्रहो ॥५०॥ या समस्त परिग्रहाचें मूळ । देहबुद्धि गा केवळ । तेहीं अभिमानें सबळ । एवं सर्वांस मूळ अभिमानू ॥५१॥ तो अभिमानू जैं सांडे । तैं प्रपंचाचें मूळ खंडे । मूळ छेदिल्या जेवीं उलंडे । अतिप्रचंडे तरुवर ॥५२॥ अभिमान देहबुद्धिजीवन । देहबुद्धि संगास्तव गहन । उभयसंगू तो आयतन । निवासस्थान परिग्रहो ॥५३॥ एवं अन्योन्य सापेक्षक । येरयेरा आवश्यक । याचे त्यागीं परम सुख । अतिदुःख तो परिग्रहो ॥५४॥ परिग्रहत्यागाचें मूळ जाण । आधीं त्यजावा अभिमान । तेणेंवीण त्यागु तो विटंबन । केल्या जाण होईल ॥५५॥ अभिमानसहित सकळ सांडे । तैं पडती सुखाचे पायमांडे । तें सुख न बोलवे तोंडें । शब्द मुरडे लाजोनि ॥५६॥ अभिमान जाऊन वर्तन । कैसें राया म्हणसी जाण । तें अर्भक-गुरुत्वलक्षण । तुज संपूर्ण सांगेन ॥५७॥
एकनाथी भागवत - श्लोक ३ रा
न मे मानापमानौ स्तो न चिन्ता गेहपुत्रिणाम् । आत्मक्रीड आत्मरतिर्विचरामीह बालवत् ॥३॥
बाल माझें तुझें न म्हणे । उंच नीच कांही नेणे । यालागीं मानापमान तेणें । सुखें साहणें सर्वथा ॥५८॥ तिमासांचेनि बाळकें । मानु कोण हें नोळखे । अपमानू तोही न देखे । आपुलेनि सुखें क्रीडत ॥५९॥ दुजेपणातें नातळे । बालक आपुलियाचि लीळें । आपआेपणियाशींच खेळें । आपुलेनि मेळें आपण ॥६०॥ देहगेहांची चितां । बाळासि नातळे सर्वथा । स्वभावेंचि निश्चिंतता । चिंताकथा त्या नाहीं ॥६१॥ न देखतां दुजी स्थिती । बाळका आपुली आपणिया प्रीती । आपुली आपणिया अतिरती । तैसी गती योगिया ॥६२॥ योगियासी प्रपंचाचें भान । सत्यत्वें नाहीं जाण । यालागीं मानापमान । दोन्ही समान तयासी ॥६३॥ चित्रींचेनि सापें खादला । तो चित्रींचेनि अमृतें वांचला । तेवीं जिण्या मरण्या मुकला । निश्चिळ ठेला निर्द्वंद्वें ॥६४॥ गृहदारापुत्रचिंता । हे समूळ मिथ्या वार्ता । स्वदेहो सत्यत्वें असता । तरी करूं लाहता चिंतेतें ॥६५॥ भवमूळ कल्पना जाण । ते कल्पना मनाआघीन । तें मन स्वरूपीं जाहलिया लीन । तेव्हां वस्तुचि होणे सर्वत्र ॥६६॥ तेणें स्वरूपानसंघानें । सुखें क्रीडतु चिद्धनें । क्रीडा दैवयोगें करणें । देहाभिमानें विरहित ॥६७॥ पावोनि निजसुखप्राप्ती । मनआादि इंद्रियें उपरमती । अणुभरी स्फुरेना वृत्ती । 'समाधि' बोलती या नांव ॥६८॥ तेचि स्वरूपीं ठेवूनि मन । बाह्यस्फूर्तीचें स्फुरे भान । ते दशा गा 'व्युत्थान' । साधुजन बोलती ॥६९॥ उंबर्यागवरी ठेविला दिवा । तो जेवीं देखे दोंही सवा । तैसी व्युत्थानदशा जीवभावा । उभय स्वभावा देखणी ॥७०॥ लवणजळा समरसता । तेवीं स्वरूपीं विरवूनि चित्ता । समाधिव्युत्थाना हाणी लाथा । निजीं निजस्वरूपता तापोनी ॥७१॥ त्यासी कोणाचा मानापमान । गृहपुत्रचिंता करी कोण । स्वरूपीं हारपलें मन । निजसमाधान पावला ॥७२॥ मनेंवीण जें विहरण । तें बालकाच्या ऐसें जाण । दैवयोगें चलनवलन । वृत्तिशून्य वर्तत ॥७३॥
एकनाथी भागवत - श्लोक ४ था
द्वावेव चिन्तया मुक्तौ परमानन्द आप्लुतौ । यो विमुग्धो जडो बालो यो गुणेभ्यः परं गतः ॥४॥
थोर चिंतेचा आवर्त । जेथ ब्रह्मादिक बुडत । ते आवर्तीं दोघे मुक्त । परीस निश्चित यदुवीरा ॥७४॥ दोघां नाहीं द्वैतभान । दोघे नेणती मानापमान । दोघे सुखें सुखसंपन्न । दोघे मनेंवीण वर्तती ॥७५॥ एकासी पुढे भेटले दुःख । दुजेनि जिंतिलें सुखदुःख । एकासी मुग्धतेचें सुख । दुज्या देख निजज्ञान ॥७६॥ पाहतां बाळकाचे ठायीं । गुप्तवासना असे देहीं । ते अंकुरीजोनि पाही । अवश्य अपायीं घालील ॥७७॥ तैसा नव्हे योगिया गुणातीत । जो पूर्णानंदें पूर्ण भरित । त्यासी सुखदुःखाची मात । नाहीं जगांत सर्वथा ॥७८॥ देहीं दिसे जीव वर्तत । तो केवीं झाला गुणातीत । ऐसे म्हणसी तो वृत्तांत । ऐक साद्यंत सांगेन ॥७९॥ साधकें सेवूनि साधुजन । वाढविला सत्त्वगुण । वाढलेनि सत्त्वें जाण । ज्ञानसमाधान साधिलें ॥८०॥ साधिलेनि ज्ञानसाधनें । छेदी रजतमांचीं विंदानें । जें मोहममतेचीं दारुणें । उभय भोगजन्यें कर्मठां ॥८१॥ एवं वाढलेनि सत्त्वोत्तमें । निर्दळलीं रजतमें । सत्त्व एकलेपणें निमे । स्वयें उपशमें तें जाणा ॥८२॥ जंव जंव काष्ठसंभार असे । तंव तंव अग्नि जाळी उल्हासें । सरलेनि काष्ठलेशें । अग्नि प्रवेशे निजतेजीं ॥८३॥ ऐसी जिणोनि गुणावस्था । योगी पावला गुणातीतता । त्यासी न बाधी भवव्यथा । प्रलयकल्पांता जालिया ॥८४॥ ज्या सुखासी नाहीं अंत । तें सुख स्वरूपें जालें प्राप्त । ते देहीं वर्ततां देहातीत । चिंताआवर्त त्यां नाहीं ॥८५॥ एकाकी जाहल्यावीण तत्त्वतां । ते अवस्था न चढे हाता । येचिविशीं नृपनाथा । कुमारीगुरुकथा सांगेन ॥८६॥
एकनाथी भागवत - श्लोक ५ वा
क्वचित् कुमारी त्वात्मानं वृणानान् गृहमागतान् । स्वयं तानर्हयामास क्वापि यातेषु बन्धुषु ॥५॥
कोणी एके कुमारीसी । घरीं राखण ठेवूनि तिसी । पिता माता स्वगोत्रेसीं । गेली यात्रेसी कुळदेवा ॥८७॥ ते कुमारीचें विवाहलग्न । पूर्वीं नेमिलें होतें जाण । त्या निश्चयालागीं ब्राह्मण । घरा संपन्न पैं आले ॥८८॥ पुसती घरीं आहे कोण । लाजे नोवरी धरी मौन । त्यांसी न देतां दर्शन । पूजाविधान ते मांडी ॥८९॥ वातायनद्वारा आसनें । दिधलीं समस्तांकारणें । गंधाक्षता सुमनें पानें । दिधले मौनें उपचार ॥९०॥ देखोनि पूजेचें विधान । जाणों सरले ते ब्राह्मण । घरीं नोवरीचि आहे जाण । हें चतुरलक्षण तियेचें ॥९१॥ त्यांच्या पाहुणेराची चिंता । उशिरां येईल माझी माता । ते काळीं साळीं सडितां । विलंबु सर्वथा होईल ॥९२॥
एकनाथी भागवत - श्लोक ६ वा
तेषामभ्यवहारार्थं शालीन् रहसि पार्थिव । अवघ्नन्त्याः प्रकोष्ठस्थाश्चक्रुः शङ्खाः स्वनं महत् ॥६॥
ऐसें विचारूनि जाण । साळी कांडूं रिघे आपण । ते कंडणकाळींचे विंदान । चतुरलक्षण परियेसीं ॥९३॥ घावो घालितां कांडणा । उठी झणत्कार करकंकणा । तेणें नादें लाजोनि जाणा । विचारु मनामाजीं करी ॥९४॥
एकनाथी भागवत - श्लोक ७ वा
सा तज्जुगुप्सितं मत्वा महती व्रीडिता ततः । बभञ्जैकैकशः शङ्खान् द्वौ द्वौ पाण्योरशेषयत् ॥७॥
या शंखवलयांचा ध्वनि । पडेल पाहुण्यांचें कानीं । ते अत्यंत लाज मजलागुनि । नववधु कांडणीं बैसली ॥९५॥ त्यांच्या कानीं ध्वनि न पडे । कांडण तरी चाले पुढे । ऐसें विचारोनि रोकडें । कंकणाकडे पाहिलें ॥९६॥ पाहतां दिसे ते अबला । विचार वृद्धाहोनि आगळा । करीचा कंकणखळाळा । युक्तीं वेल्हाळा विभागी ॥९७॥ जरी कंकण फोडूं आतां । तरी ते मुहूर्तींच अशुभता । शतायु हो माझा भर्ता । न फोडी सर्वथा या हेतु ॥९८॥ अति बुद्धिमंत ते कुमारी । हळूचि कंकणें उतरी । ते ठेवी जतनेवरी । राखे दों करीं दोनी ॥९९॥ दोनी कंकणें उरवूनी । कांडूं बैसली कांडणीं । दोंहीमाजीं उठे ध्वनी । ऐकोनि कानीं लाजिली ॥१००॥
एकनाथी भागवत - श्लोक ८ वा
उभयोरप्यभूद् घोषो ह्यवघ्नन्त्याः स्वशङ्खयोः । तत्राप्येकं निरभिददेकस्मान्नाभवद्ध्वनिः ॥८॥
म्हणे दोघांचा संगु एके स्थानीं । तेथें सर्वथा न राहे ध्वनी । दोंतील एक वेगळें काढोनी । बसे कांडणीं कुमारी ॥१॥ एकपणीं कांडितां । ध्वनि नुठेचि तत्त्वतां । तो उपदेशु नृपनाथा । झालों शिकता मी तेथ ॥२॥
एकनाथी भागवत - श्लोक ९ वा
अन्वशिक्षमिमं तस्या उपदेशमरिन्दम । लोकाननुचरन्नेतान् लोकतत्त्वविवित्सया ॥९॥
जिणोनि प्रतिस्पर्धी भूपाळ । किंकर केले राजे सकळ । तूं अरिमर्दन सबळ । मिथ्या केवळ तो गर्व ॥३॥ कामक्रोधादि अरिवर्ग । न जिणतां सकळ साङ्ग । अरिमर्दन हा बोल व्यंग । होईल चांग ये अर्थी ॥४॥ कामादिक सहा वैरी । येणें उपदेशशस्त्रधारीं । जिणोनि घालितां तोडरीं । मग संसारी अरि नाहीं ॥५॥ लोकांवेगळा अवधूतु । म्हणसी कुमारी ते घरांआंतु । तो एकांतींचा वृत्तांतु । कैसेनि प्राप्तु तुज झाला ॥६॥ राहोनियां विजनस्थानीं । विश्वासोनि गुरुवचनीं । दृढ बैसोनि आसनीं । निजतत्त्व ध्यानीं आकळिलें ॥७॥ त्याचि तत्त्वनिश्चयालागुनी । मी विचरतसें ये मेदिनी । निजात्मभावो जनीं वनीं । दृढ करोनि पाहतसें ॥८॥ होतां दृश्येंसीं भेटी । दृश्य दृश्यत्वें न पडे मिठी । द्रष्टेपणही घालोनि पोटीं । ऐसिया दृष्टीं विचरत ॥९॥ अंगीकारितां गुरुत्वगुण । देखतां जगाचें दर्शन । मज होतसे चैतन्यभान । ऐसे जाण मी विचरत ॥११०॥ ऐशिया निजदृष्टीं वीरा । मज विचरतां चराचरा । अवचटें कुमारीमंदिरा । त्याचि अवसरा मी आलों ॥११॥ करितां कंकणविवंचना । निजस्वार्थाचिया खुणा । पाहोनि घेतलें ज्या लक्षणा । ते विचक्षणा परियेसीं ॥१२॥
एकनाथी भागवत - श्लोक १० वा
वासे बहूनां कलहो भवेद् वार्ता द्वयोरपि । एक एव चरेत्तस्मात् कुमार्या इव कङ्कणः ॥१०॥
जेथ होय बहुतांची वस्ती । तेथ अनिवार कलहप्राप्ती । दोघे बैसल्या एकांतीं । वार्ता करिती बहुविधा ॥१३॥ जेथें गोष्टीखालीं काळु जाये । तेथें निजस्वार्थु हों न लाहे । यालागीं मी पाहें । विचरत आहें एकाकी ॥१४॥ एकाकी एकाग्रता । साधिल्या थोर लाभु ये हाता । येचविषयीं शरकर्ता । गुरु तत्त्वतां म्यां केला ॥१५॥
एकनाथी भागवत - श्लोक ११ वा
मन एकत्र संयुञ्ज्याज्जितश्वासो जितासनः । वैराग्याभ्यासयोगेन ध्रियमाणमतन्द्रितः ॥११॥
वैराग्येंवीण अभ्यासु घडे । तेथ विषयचोर उठती गाढे । कामाचा घाला पडे । मुद्दल बुडे निजज्ञान ॥१६॥ विवेकदीप करूनि धुरे । निरसी अज्ञानाचें अंधारें । वैराग्याचें बळ पुरें । महामुद्रेचेनि योगें ॥१७॥ प्राणापानाची चुकामुकी । झाली होती बहुकाळ कीं । ते अभ्यासबळें एकाएकीं । केली वोळखी दोघांसी ॥१८॥ वोळाखीसवेंचि जाण । पावली जुनाट पहिली खूण । दोघां पडिलें आलिंगन । समाधान समसाम्यें ॥१९॥ दृढ बैसोनि आसनीं । ऐशी प्राणापानमिळणी । करूनि लाविली निशाणी । ब्रह्मस्थानीं रिघावया ॥१२०॥ ब्रह्मगिरीचिया कडा । शमदमें घालोनियां वेढा । प्रत्याहाराचा झगडा । पुढिले कडां लाविला ॥२१॥ प्राणापानांच्या विवरीं । पहिली वोळखी होती खरी । माळ लाविली अभेदकरीं । मन एकाग्रीं राखोनि ॥२२॥ एकाग्रतेचेनि कल्लोळें । पुढारें न ढळवे चालिले बळें । उल्हाटयंत्राचेनि मेळें । षट्चक्रपाळें भेदिलें ॥२३॥ वैराग्याचीं वज्रकवचें । निधडे वीर लेऊनि साचे । एकाग्रताबळें बळाचें । झळके ध्यानाचें करीं खड्ग ॥२४॥ नवल खड्गांेचा वाहो । लहान थोर निवटी पहा हो । संमुख आलिया संदेहो । न लगतां घावो छेदित ॥२५॥ निर्दाळूनि आळसासी । दासी केलें निद्रेसी । ऐसें सावधान अहर्निशीं । योगदुर्गासी झोंबती ॥२६॥ रणरंगींचे वीर गाढे । निजबळें चालिले पुढें । सत्रावीचें पाणीवाढे । जिंतिलें रोकडें महावीरीं ॥२७॥ तेथ युद्ध झालें चांग । कामादिक अरिषड्वर्ग । रणीं पाडिले अमोघ । सतेज खड्ग झळकत ॥२८॥ ऐसे वैरी पाडूनि रणीं । प्राशिलें सत्रावीचें पाणी । तंव अनुहताची सुडावणी । दुर्गामधोनि ऊठली ॥२९॥ तेथ सोहंवीराची एकाग्रता । होतां भीतरील भेदु आला हाता । दुर्गराखती अहंममता । मरों सर्वथा टेंकली ॥१३०॥
एकनाथी भागवत - श्लोक १२ वा
यस्मिन्मनो लब्धपदं यदेतच्छनैः शनैर्मुञ्चति कर्मरेणून् । सत्त्वेन वृद्धेन रजस्तमश्च विधूय निर्वाणमुपैत्यनिन्धनम् ॥१२॥
कामक्रोधादि महाशूर । पुत्र रणीं पडले थोर । तेणें दुःखें अतिजर्जर । मरणतत्पर दिसताति ॥३१॥ ऐसी ऐकोनि दुर्गाची वार्ता । उल्हासु वीरांचिया चित्ता । उठावा दीधला मागुता । दुर्ग सर्वथा घ्यावया ॥३२॥ निजधैर्ये वीर अदट । निजसत्त्वें अतिउद्भट । पुढें निर्धारितां वाट । थोर अचाट देखिलें ॥३३॥ कर्मरेणूंचे दुर्धर घाट । विधिवादें अवघड वाट । हळूहळू उल्लंघितां अचाट । समूळ सपाट तो केला ॥३४॥ पुढां रजतमाचें आगड । खोलपणें अत्यंत गूढ । घालूनि निवृत्तीचे दगड । सत्त्वें सुदृढ बूजिलें ॥३५॥ सांचलू नव्हतां बाहेरी । जिणोनि मनकर्णिकावोवरी । माळ चढविली ब्रह्मगिरी । ब्रह्मरंध्रीं उसळले ॥३६॥ तेथ जैताची एक घायी । अनुहत निशाण लागलें पाहीं । शोधितां पारखें कोणी नाहीं । केलें ठायीं स्ववश ॥३७॥ तेथ रजतमांच्या वाटा । सहजें जाल्या सपाटा । हरिखें रामराज्याचा चोहटा । धेंडे दारवंटा पीटिले ॥३८॥ पारिखें कोणी न पडे दृष्टी । ध्यानखड्गाची सोडिली मुष्टी । वैराग्यकवचाचिया गांठी । समदृष्टीं सोडिल्या ॥३९॥ ध्येय ध्यान ध्याता । त्रिपुटी न दिसे पाहतां । ध्यानखड्ग तत्त्वतां । न धरी सर्वथा या हेतू ॥१४०॥ दारुण युद्धसामग्री । सत्त्वें केली होती भारी । ते साधने सांडिलीं दुरी । कोणी वैरी असेना ॥४१॥ तन्मयतेचें छत्र धरूनी । समसाम्यसिंहासनीं । बैसला सहज समाधानी । त्यागी वोंवाळुनी जीवभावो ॥४२॥ शोधित वाढला सत्त्वगुण । तेणें सर्वस्वें केलें निंबलोण । पायां लागोनि आपण । स्वयें जाण उपरमला ॥४३॥ जैसा अग्नि असे काष्ठांच्या मेळीं । मंथिल्या काष्ठाची करी होळी । काष्ठ नाशूनि तत्काळीं । त्यजूनि इंगळीं उपशमे ॥४४॥ तैसें वाढोनि सत्त्व उत्तम । नाशूनि सांडी रजतम । पाठीं सत्त्वाचाही संभ्रम । स्वयें परम पावला ॥४५॥ तेथें निमालें जीवाचें जीवपण । ज्ञातृत्वेंसीं निमालें ज्ञान । निमालें प्रपंचाचें भान । चिन्मात्र पूर्ण कोंदलें ॥४६॥
एकनाथी भागवत - श्लोक १३ वा
तदैवमात्मन्यवरुद्धचित्तो न वेद किञ्चिद् बहिरन्तरं वा । यथेषुकारो नृपतिं व्रजन्तमिषौ गतात्मा न ददर्श पार्श्वे ॥१३॥
ऐसी चिन्मात्र परिपूर्णता । तेथ निरोधूनि आणितां चित्ता । चित्त पावे चैतन्यता । जाण सर्वथा नरवीरा ॥४७॥ तेव्हां अंतरीं चैतन्यघन । बाह्य चिन्मात्र परिपूर्ण । आणिक न दिसे गा जाण । वृत्तीनें आण वाहिली ॥४८॥ पाहतां ध्येय ध्याता ध्यान । जेथ उल्हासें विगुंतलें मन । ते संप्रज्ञातसमाधी जाण । गुणेंवीण भोगिती ॥४९॥ तेथ निःशेष समरसे मन । झाला सुखरूप चिद्घीन । ते समाधी परम कारण । विचक्षण बोलती ॥१५०॥ ब्रह्म इंद्रियां गोचर नसे । गुण गेलिया डोळां दिसे । हे अनुभव्यासीचि भासे । बोलावें ऐसें तें नव्हे ॥५१॥ येथ शास्त्रें विषम झालीं वादें । 'नेति नेति' म्हणितलें वेदें । थोटावलीं योगिवृंदें । अनुभवी निजबोधें जाणती ॥५२॥ तेथ हेतुमातु दृष्टांतू । समूळ बुडाला समस्तू । अद्वैतवादाची मातू । ज्या ठायांतु गांजिली ॥५३॥ सबाह्य समदर्शन । हे अनुभवाची निर्वाणखूण । शरकार गुरु केला जाण । हेंचि लक्षण लक्षूनि ॥५४॥ तावूनि उजू करितां बाण । दृढ लागलें अनुसंधान । इतुकेन प्रपंचाचें भान । खुंटलें जाण तयाचें ॥५५॥ निशाण भेरी वाजंतरें । रथ गज सैन्य संभारें । राजा गेला अतिगजरें । नेणिजे शरकारें शरदृष्टीं ॥५६॥ मागूनि रायाचा हडपी आला । तो पुसे ये मार्गी राजा गेला । येरु म्हणे नाहीं देखिला । गेला कीं न गेला कोण जाणे ॥५७॥ तो शरकारू देखिला दृष्टीं । हे ऐकोनि तयाची गोष्टी । जगीं एकाग्रता मोटी । प्रपंच दृष्टीं येवों नेदी ॥५८॥ हेंचि साधावया साधन । गहारंभेंवीण एकपण । सर्प गुरु केला जाण । हेंचि लक्षण देखोनि ॥५९॥
एकनाथी भागवत - श्लोक १४ वा
एकचार्यनिकेतः स्याद्प्रमत्तो गुहाशयः । अलक्ष्यमाण आचारैर्मुनिरेकोऽल्पभाषणः ॥१४॥
सर्प सांघातु न राहे । एकाकी सुखें विचरत जाये । सदा सावधान राहे । श्वासू वाये जावों नेदी ॥१६०॥ तैसीच योगियाची गती । न साहे द्वैताची संगती । एकाकी वसे एकांतीं । जनांप्रती अलक्ष्य ॥६१॥ विषमाचा संगु न करी । परी समाचाही संगू न धरी । निघे देह संगाबाहेरी । त्वचेचे परी सर्पाचे ॥६२॥ सदा सावधानबुद्धी । लवनिमेष वायां जावों नेदी । अनुसंधान त्रिशुद्धी । तुटों नेदी सर्वथा ॥६३॥ सर्प बिळामाजीं रिघें बळें । मार्गीं मागू देखती सकळें । धाला भुकेला हें त्यां न कळे । गेला कळे सर्वांसी ॥६४॥ तैसाचि योगियाही योगबळें । न राहे जनांमाजीं जनमेळें । गुहेमाजीं पडिला लोळे । एकला खेळे एकपणीं ॥६५॥ हो का योगियांचा आचार । करितां देखती लहान थोर । सविकल्पनिर्विकल्प विचार । न कळे साचार कोणासी ॥६६॥ एक म्हणती कर्मठ । एक म्हणती कर्मभ्रष्ठ । एक म्हणती आत्मनिष्ठ । कळेना स्पष्ट कोणासी ॥६७॥ सर्पास बोलणेंचि नाहीं । बोले तरी अल्प कांहीं । तैसाच योगिया पाहीं । वाग्वादीं नाहीं सादर ॥६८॥ आंतुले कृपेचेनि बळें । बोले मृदु मंजुळ कोंवळें । श्रवणासी दोंदें एक वेळे । तेणें वचनमेळें निघालीं ॥६९॥ बोलणें तरी अतिअल्प । परी छेदी संकल्पविकल्प । त्याच्या बोलाचे स्वरूप । सत्यसंकल्प जाणती ॥१७०॥ जो एकाकी उदास । ज्याचें परमार्थीं मानस । तेणें गृहारंभाची आस । वृथा प्रयास न करावे ॥७१॥
एकनाथी भागवत - श्लोक १५ वा
गृहारम्भोऽतिदुःखाय विफलश्चाध्रुवात्मनः । सर्पः परकृतं वेश्म प्रविश्य सुखमेधते ॥१५॥
मूळीं गृहांरभ तें दुःख । कष्ट करितां दुःखकारक । निपजविलें त्रिमाळिक । तें अध्रुव देख सर्वथा ॥७२॥ जेथें संसारचि नाशवंत । देह प्रत्यक्षाकारें असंत । तेथींचें गृह काय शाश्वत । मूर्ख मानित सत्यत्वें ॥७३॥ जें गर्भीच निमालें । तें उपजतां जातक केलें । मृताचें जन्मनांव ठेविलें । तैसें गृह केलें असंत ॥७४॥ तोही असंतू आरंभ कुडा । मृत्तिकेसाठीं लावी झगडा । भांडवी दगडासाठीं कां लांकुडा । सुहृदभिडा सांडोनि ॥७५॥ वोळंबा घर करी सायासें । त्यामाजीं सर्प राहे सावकाशें । न शिणतां अप्रयासें । परघरवासें संतुष्ट ॥७६॥ तैसाचि योगियाही जाण । न धरी देहगेहअभिमान । परगृहीं वसे निरभिमान । सुखसंपन्न सर्वदा ॥७७॥ एकही गृह न करावें । हें सत्य मानिलें जीवें । एवढी सृष्टि केली देवें । बाधुं न पवे त्या केवीं ॥७८॥ सृष्टि रचिली कैसेनी । निपजली कोणापासुनी । येचि अर्थी गुरु कांतिणी । लक्षण लक्षुनी म्यां केली ॥७९॥
एकनाथी भागवत - श्लोक १६ वा
एको नारायणो देवः पूर्वसृष्टं स्वमायया । संहृत्य कालकलया कल्पान्त इदमीश्वरः ॥१६॥
नारांचे आश्रयस्थान । यालागीं बोलिजे 'नारायण' । जीवाचें तोचि जीवन । स्वामी नारायण सर्वांचा ॥१८०॥ ऐसा एक नारायण । तेणें पूर्वी जग स्रजिलें जाण । उपकरणसामग्रीवीण । केलें निर्माण जगाचे ॥८१॥ एकलेनि सामग्रीवीण । केवीं केलें जग संपूर्ण । स्वमाया क्षोभवूनि जाण । करी निर्माण जगाचें ॥८२॥ ते निजमायेच्या पोटीं । असंख्य जीवसामग्रीच्या कोटी । ते माया अवलोकिली दृष्टीं । तोचि उठाउठी निजकाळू ॥८३॥ ऐसी निजमाया अवलोकिली । ते निजांगावरी नांदविली । परी अंगीं लागों नाहीं दिधली । हे अलिप्तता केली तो जाणे ॥८४॥ धुई दाटली आकाशीं । आकाश नातळे धुईसी । तैसी निजांगे वाढवूनि मायेसी । अलिप्त तियेसी वर्ततू ॥८५॥ उदकें कमळिणी वाढिन्नली । ते जळ आवरी निजदळीं । तैसी माया आनंदू आकळी । चित्सत्ता मोकळी सदंशेंसीं ॥८६॥ स्वमायेसी जो अधिष्ठान । मायेसी नांदावया तोचि भुवन । एवं मायानियंता नारायण । सत्य जाण सर्वथा ॥८७॥ रजोगुण स्रजी सृष्टीसी । सत्त्वगुण प्रतिपाळी तिसी । कल्पांतीं क्षोभोनि तमोगुणासी । काळरूपेंसीं संहारी ॥८८॥ हे मायेची क्षोभक शक्ती । असे नारायणाचे हातीं । यालागीं संहारिता अंतीं । ईश्वरु म्हणती या हेतू ॥८९॥
एकनाथी भागवत - श्लोक १७ व १८ वा
एक एवाद्वितीयोऽभूदात्माधारोऽखिलाश्रयः । कालेनात्मानुभावेन साम्यं नीतासु शक्तिषु । सत्त्वादिष्वादिपुरुषः प्रधानपुरुषेश्वरः ॥१७॥
परावराणां परम आस्ते कैवल्यसंज्ञितः । केवलानुभवानन्दसन्दोहो निरुपाधिकः ॥१८॥
एवं संहारोनि कार्यकारण । एक अद्वितीय नारायण । एकापणें परिपूर्ण । गुणागुण निरसोनि ॥१९०॥ एकला एकू नारायण । हेंही तेथ म्हणे कोण । हें अद्वितीयलक्षण । भेदशून्य अवस्था ॥९१॥ 'विजातीय भेद' ते ठायीं । नसे 'सजातीय भेदू' कांहीं । 'स्वगतभेदू' तोही नाहीं । भेदशून्य पाहीं ये रीतीं ॥९२॥ ऐसा अभेदू जो साचारु । तोचि प्रकृतिपुरुषांचा ईश्वरु । नियंता तो परावरु । तोही निर्धारु परियेसीं ॥९३॥ प्रकृति पुरुष हे दोन्ही । कल्पिलीं जेणें अमनमनीं । तो ईश्वर होय भरंवसेनी । त्याचे सामर्थ्येंकरूनि वर्तती ॥९४॥ प्रकृतीतें चेतवी सत्ता । तेचि याची पुरुषता । यालागीं प्रकृतीचा भर्ता । होय सर्वथा हाचि एकु ॥९५॥ 'पर' जे अज-प्रमुख । 'अवर' मनुमुख्य स्थावरांतक । यांचा नियंता तो देख । सर्वचाळक सर्वांचा ॥९६॥ ज्याचे आज्ञेवरी पाहें । सैरा वायु जाऊं न लाहे । समुद्र वेळेमाजीं राहे । सूर्य वाहे दिनमान ॥९७॥ ज्याची आज्ञा करूनि प्रमाण । बारा अंगुळें विचरे प्राण । परता जाऊं न शके जाण । आज्ञेभेण सर्वथा ॥९८॥ आज्ञा जाणोनि धडफुडी । मेरु बैसका न सोडी । चेतना आज्ञा करी गाढी । अचेतन कुडी चेतवी ॥९९॥ तो स्वयें तंव निराधार । परी झाला विश्वासी आधार । जेवीं सर्पाभासा दोर । दिसे साचार आश्रयो ॥२००॥ सत्त्वादिकां ज्या गुणशक्ती । आवरूनि निजकाळगती । समत्वा आणिल्या स्थिती । निजप्रकृतीमाझारीं ॥१॥ तेहि प्रकृती उपरमोनी । राहिलो असे निर्गुणस्थानीं । जेवीं वट बीजीं सामावोनि । केवळपणीं राहिला ॥२॥ तैसा उपाधि गिळून सकळ । निरुपाधिक केवळ । जेवीं काढिलिया मंदराचळ । राहे निश्चळ क्षीराब्धी ॥३॥ नाना अंलकार ठसे । घातलिया जेवीं मुसे । पूर्वरूप सोनें जैसें । होय तैसें केवळ ॥४॥ नाना नक्षत्रावलोकू । निजतेजें लोपी अर्कू । तैसा उपाधि गिळूनि एकू । निरुपाधिकू उरलासे ॥५॥ हो कां ग्रीष्माच्या अंतीं । बीजें लीन होतीं क्षितीं । तैशी लीन होऊनि प्रकृति । केवळ सुखमूर्ती उरलासे ॥६॥ ऐसा निरुपाधिक केवळ । सुखस्वरूपानंदकल्लोळ । चिन्मात्रतेजें बहळ । नित्यनिर्मळ सदंशें ॥७॥ तेणें ज्ञानस्वरूपें अनंतें । सृजनकाळ अवस्थेतें । स्रजिता झाला सृष्टीतें । तेंही निरुतें अवधारीं ॥८॥
एकनाथी भागवत - श्लोक १९ व २० वा
केवलात्मानुभावेन स्वमायां त्रिगुणात्मिकाम् । सङ्क्षोभयन्सृजत्यादौ तया सूत्रमरिन्दम ॥१९॥
तामाहुस्त्रिगुणव्यक्तिं सृजन्तीं विश्वतोमुखम् । यस्मिन्प्रोतमिदं विश्वं येन संसरते पुमान् ॥२०॥
तेणें निजात्मकाळसत्तें । अवलोकिलें निजमायेतें । ते क्षोभोनि तेथें । निजसूत्रातें उपजवी ॥९॥ तेचि बोलिली 'क्रियाशक्ती' । करिती झाली त्रिगुणव्यक्ती । अहंकारद्वारा स्रजिती । जगउशत्पत्तीतें मूळ ॥२१०॥ तेथें गुणागुणविभाग । सुर नर आणि पन्नग । अध ऊर्ध्व मध्यभाग । रचिलें जग तत्काळ ॥११॥ ब्रह्मांडीं सूत्र जाण । पिंडू वर्तवी प्राण । पिंडब्रह्मांडविंदान । कर्त्री जाण 'क्रियाशक्ति' ॥१२॥ जीव करावया संसारी । षड्विकार वाढवी शरीरीं । षडूर्मी त्यामाझारीं । जीव संचारीं संचरवी ॥१३॥ एवढी संसारउात्पत्ती । करावया इची व्युत्पत्ती । यालागीं नांवें 'क्रियाशक्ती' । सांख्यसंमतीं बोलिजे ॥१४॥ या क्रियाशक्तिसूत्राचे ठायीं । जग ओतिलें असे पाहीं । आडवेतिडवे ठायींचे ठायीं । गोंवून लवलाहीं वाढत ॥१५॥ दृढबंध देहाभिमाना । देऊन संसारी करी जना । उपजवी अनिवार वासना । योनीं नाना जन्मवी ॥१६॥ पित्याचेनि रेतमेळें । रजस्वलेचेनि रुधिरबळें । उकडतां जठराग्निज्वाळें । बहुकाळें गोठलें ॥१७॥ तेथ निघाले अवयवांकुर । करचरणादिक लहान थोर । देह जाला जी साकार । तरी अपार यातना ॥१८॥ जठरीं गर्भाची उकडतां उंडी । नाना दुःखांची होय पेडी । रिघे विष्ठा कृमी नाकींतोंडी । तेणें मस्तक झाडी पुरे पुरे ॥१९॥ थोर गर्भींची वेदना । आठवितां थरकांपू मना । भगद्वारें जन्म जाणा । परम यातना जीवासी ॥२२०॥ ऐसें जन्मवूनि जनीं । घाली स्वर्गाच्या बंदिखानीं । कां पचती अधःपतनीं । देहाभिमानेंकरूनियां ॥२१॥ ऐसी सुखदुःखांची कडी । घालोनि त्रिगुणीं दृढ बेडी । भोगवी दुःखांच्या कोडी । तरी न सोडी अविद्या ॥२२॥ हा थोर मायेचा खटाटोपू । राया तुज नाहीं भयकंपू । तुवां दृढ धरोनि अनुतापू । अभिमानदरर्पू छेदिला ॥२३॥ तुझी पालटली दिसे स्थिती । हृदयीं प्रगटली चिच्छक्ती । मावळली अविद्येची राती । बोधगभस्ति उगवला ॥२४॥ जेथ छेदिला अभिमान । तेथें कामादि वैरी निमाले जाण । जेवीं शिर छेदिल्या करचरण । सहजें जाण निमाले ॥२५॥ यापरी तूं 'अरिमर्दन' । बोलिलों तें सत्य जाण । ऐकोनि अवधूतवचन । सुखसंपन्न नृप झाला ॥२६॥ म्हणे धन्य धन्य मी सनाथ । मस्तकीं ठेविला हस्त । प्रेमें वोसंडला अवधूत । हृदयीं हृदयांत आलिंगी ॥२७॥ दोघां निजात्मबोधें जाहली भेटी । यालागीं खेवा पडली मिठी । तेणें आनंदें वोसंडे सृष्टी । सभाग्यां भेटी सद्गुीरूसी ॥२८॥ बालका कीजेति सोहळे । तेणें निवती जननीचे डोळे । शिष्यासी निजबोधु आकळे । ते सुखसोहळे सद्गुोरूसी ॥२९॥ करितां दोघांसी संवादु । वोसंडला परमानंदु । पुढील कथेचा संवादु । अतिविशदु सांगत ॥२३०॥
एकनाथी भागवत - श्लोक २१ वा
यथोर्णनाभिहृदयाद् ऊर्णां सन्तत्य वक्त्रतः । तया विहृत्य भूयस्तां ग्रसत्येवं महेश्वरः ॥२१॥
ऊर्णनाभि म्हणजे कांतिणी । हृदयतंतु मुखेंकरूनी । विस्तारी बाहेर काढूनी । निजगुणीं स्वभावे ॥३१॥ त्या विस्तारिल्या तंतूंवरी । तळीं आणि उपरी । आपणचि क्रीडा करी । नानापरी स्वलीला ॥३२॥ तंतुविस्तारें खेळती लीला । प्रत्यक्ष देखतांचि डोळां । ग्रासूनि ने हृदयकमळा । अद्वैतकळा दाखवी ॥३३॥ याचि रीतीं सर्वेश्वरु । एकला रची संसारु । अंतीं करूनि संहारु । उरे निर्विकारु निजात्मा ॥३४॥ या लक्षणाचा निर्धारु । धरूनि ऊर्णनाभी केला गुरु । आतां सारूप्यतेचा विचारु । पेशस्कारु गुरु म्यां केला ॥३५॥
एकनाथी भागवत - श्लोक २२ वा
यत्र यत्र मनो देही धारयेत्सकलं धिया । स्नेहाद् द्वेषाद् भयाद् वापि याति तत्तत्स्वरूपताम् ॥२२॥
काया वाचा आणि मन । पुरुषें एकाग्र करून । जे जे वस्तूचें करी ध्यान । तद्रूप जाण तो तो होय ॥३६॥ स्नेहें द्वेषें अथवा भयें । दृढ ध्यान जेणें होये । तेणेंचि तद्रूपता लाहे । उभवूनि बाहे सांगतू ॥३७॥ देह गेलिया तद्रूपता । होईल हें वचन वृथा । येणेंचि देहें येथ असतां । तद्रूपता पाविजे ॥३८॥
एकनाथी भागवत - श्लोक २३ वा
कीटः पेशस्कृतं ध्यायन् कुड्यां तेन प्रवेशितः । याति तत्सात्मतां राजन् पूर्वरूपमसन्त्यजन् ॥२३॥
भिगुरटी कीटकींते धरी । कोंडी भिंतीमाजिले घरीं । ते मरणभयें ध्यान करी । निरंतरीं भ्रमरीचें ॥३९॥ तेणें तीव्रध्यानें ती कीटी । होऊनि ठाके भिंगुरटी । गगनीं चढे उठाउठी । प्रत्यक्ष दृष्टीं देखिजे ॥२४०॥ भिंगुरटी जड असंत । मूढ कीटी तिचें ध्यान करीत । तेणें तद्रूपता प्राप्त । तैसा भगवंत तंव नव्हे ॥४१॥ तो अज चिद्रूप सुखदाता । ज्ञाता अधिकारी ध्यानकरिता । तेथ तद्रूपता पावतां । विलंबू सर्वथा पैं नाहीं ॥४२॥ कीटकीस भ्रमरत्व जोडे । हें तीव्रध्यानें न घडतें घडे । विचारितां दोन्ही मूढें । जड जडें वेधिलें ॥४३॥ भगवद्ध्यान नव्हे तैसें । ध्याता भगवद्रूपचि असे । ध्याने भ्रममात्र नासे । अनायासें तद्रूप ॥४४॥ येणें देहें याचि वृत्तीं । आपुली आपण न जाणे मुक्ती । न घेववे भगवत्पदप्राप्ती । तैं वृथा व्युत्पती नरदेहीं ॥ ४५ ॥ वृथा त्याचें ज्ञान । वृथा त्याचें यजन याजन । वृथा त्याचें धर्माचरण । चैतन्यघन जरी नोहे ॥४६॥
एकनाथी भागवत - श्लोक २४ वा
एवं गुरुभ्य एतेभ्य एषा मे शिक्षिता मतिः । स्वात्मोपशिक्षितां बुद्धिं श्रृणु मे वदतः प्रभो ॥२४॥
अवधूत म्हणे यदूसी । इतुकिया गुरूंपाशी । मी शिकलों जें जें मतीशीं । तें तुजपाशीं सांगितलें ॥४७॥ निजबुद्धीचिया व्युत्पत्ती । कांहींएक शिकलों युक्ती । तेंही सांगेन तुजप्रती । अनन्यप्रीती स्वभावे ॥४८॥ चोवीस गुरूंचाही गुरु । विवेकवैराग्यविचारु । हा नरदेहीं लाधे सधरु । यालागीं मुख्य गुरु नरदेहो ॥४९॥
एकनाथी भागवत - श्लोक २५ वा
देहो गुरुर्मम विरक्तिविवेकहेतुर्बिभ्रत्स्म सत्त्वनिधनं सततार्त्युदर्कम् । तत्त्वान्यनेन विमृशामि यथा तथापि पारक्यमित्यवसितो विचराम्यसङ्गः ॥२५॥
देहासी जें गुरुत्व जाणा । तें दों प्रकारीं विचक्षणा । सांगेन त्याच्या लक्षणा । संरक्षणा परमार्था ॥२५०॥ देहाऐसें वोखटें । पृथ्वीमाजीं नाहीं कोठें । देहाऐसें गोमटें । पाहतां न भेटे त्रिलोकीं ॥५१॥ वोखटें म्हणोनि त्यागावें । तैं मोक्षसुखासी नागवावें । हो कां गोमटें म्हणोनि भोगावें । तैं अवश्य जावें नरकासी ॥५२॥ तरी हें त्यागावें ना भोगावें । मध्यभागें विभागावें । आत्मसाधनीं राखावें । निजस्वभावें हितालागीं ॥५३॥ जैसें भाडियाचें घोंडें । आसक्ति सांडोनि पुढें । येणेंवरी नेणें घडे । स्वार्थचाडेलागूनि ॥५४॥ हेतु ठेऊनि परमार्था । गेहीं वस्तीकरू जेवीं उखिता । देहआसक्तीची कथा । बुद्धीच्या पंथा येवों नेदी ॥५५॥ देहाची नश्वर गती । नश्वरत्वें उपजे विरती । नाशवंताची आसक्ती । मुमुक्षु न करिती सर्वथा ॥५६॥ जेणें उपजे विरक्ती । तो विवेक जाणावा निश्चितीं । एवं विवेकवैराग्यप्राप्ती । निजयुक्तीं नरदेहीं ॥५७॥ इतर देहांच्या ठायीं । हा विचारूचि नाहीं । केवळ शिश्नोदर पाहीं । व्यवसावो देहीं करिताति ॥५८॥ यालागीं नरदेह निधान । जेणें ब्रह्मसायुज्यीं घडे गमन । देव वांच्छिती मनुष्यपण । देवाचें स्तवन नरदेहा ॥५९॥ म्हणसी नरदेह पावन । परी तो अत्यंत निंद्य जाण । योनिद्वारें ज्याचें जनन । पाठींच मरण लागलेंसे ॥२६०॥ जंव जन्मलेंचि नाहीं । तंव मरण लागलें पाहीं । गर्भाच्याचि ठायीं । मरणघायीं धाकती ॥६१॥ एवं या देहासरिसा । नित्य मृत्यु लागला कैसा । पोषूनियां बालवयसा । तारुण्यसरिसा लागला ॥६२॥ विसरोनियां आत्ममरण । तारुण्य चढलें जी दारुण । चतुर शाहणा सज्ञान । बळें संपूर्ण मी एकु ॥६३॥ त्या तारुण्याची नवाळी । देंठ न फेडितां काळ गिळी । जरा जर्जरित मेळी । मरणकाळीं पातली ॥६४॥ धवलचामरेंसीं आलें जाण । जरा मृत्यूचें प्रस्थान । मागूनि यावया आपण । वेळा निरीक्षण करीतसे ॥६५॥ सर्वांगीं कंपायमान । तो आला मृत्युव्यजन । मान कांपे तो जाण । डोल्हारा पूर्ण मृत्यूचा ॥६६॥ दांत पाडूनि सपाट । काळें मोकळी केली वाट । मृत्युसेनेचा घडघडाट । वेगीं उद्भट रिघावया ॥६७॥ पाठी झाली दुणी । तेचि मृत्यूची निशाणी । दोनी कानीं खिळे देउनी । सुबद्ध करूनि बांधिली ॥६८॥ येतिया मृत्यूसी पुढारें । नयनतेज धांवे सामोरें । मग न्याहाळतीना अक्षरें । अंजनोपचारें शिणतांही ॥६९॥ उभळीचा उजगरा । उबगु सेजारिल्या घरा । म्हणती न मरे हा म्हातारा । बाळाची निद्रा मोडितो ॥२७०॥ देखोनि मृत्यूची धाडी । पायां वळतसे वेंगडी । जिव्हेसी चालली बोबडी । तुटल्या नाडी सर्वांगीं ॥७१॥ मरण न येतां जाण । थोर जरेचें विटंबन । विमुख होती स्त्रीपुत्रजन । अतिदीन ते करी ॥७२॥ जन्मवरी सायासीं । प्रतिपाळिंले जयांसी । तींचि उबगलीं त्यासी । जरेनें देहासी कवळिल्या ॥७३॥ जरा लागलिया पाठीं । कोणी नाइके त्याची गोष्टी । विटावों लागलीं धाकुटीं । कुतरीं पाठीं भुंकती ॥७४॥ शाहणीं सांगती अबलांसी । बागुल आला म्हणती वृद्धासी । निसुर पडों नेदी ढांसी । कासाविसी होतसे ॥७५॥ 'म्हातारा हो' हा आशीर्वाद । दीधला तेहीं केलें द्वंद्व । जरेएवढें विरुद्ध । आणि द्वंद्व तें नाहीं ॥७६॥ ऐसी जरेची जाचणी । देखोनियां तरुणपणीं । हेचि दशा मजलागूनी । हात धरूनि येईल ॥७७॥ देहो तितुका षड्विकारी । कोटि अनर्थ एकेके विकारीं । षडूर्मी लागल्या त्या भीतरी । जेवीं अग्नीवरी घृतधारा ॥७८॥ या दुःखाचें जें मूळ । तें देहाचें आळवाळ । देहो वाढवितां दुःख प्रबळ । उत्तरफळ महादुःख ॥७९॥ एवं देहाची जे संगती । ते निरंतर दुःखप्राप्ती । यापरी सांडावी आसक्ती । हेतु विरक्ती देहगुरु ॥२८०॥ या देहाचेनि साधनें । अविनाश पद पावणें । याहीपरी येणें गुणें । गुरुत्व म्हणणे देहासी ॥८१॥ देह उपकारी अपकारी । यासी गुरुत्व दोन्हीपरी । येथ विवंचूनिं चतुरीं । निजहित करी तो धन्य ॥८२॥ करितां तत्त्वविवंचन । देहाचें मूळ तें अज्ञान । निजरूपाचें अदर्शन । तेंचि भान प्रकृतीचें ॥८३॥ प्रकृतीस्तव त्रिगुणसूत्र । त्रिगुणीं त्रिविध अहंकार । येथूनि महद्भूुतविकार । इंद्रियव्यापार देहेंसी ॥८४॥ एवं पिंडब्रह्मांडखटाटोप । हा अवघाचि आरोप । दोरु जाहला नाहीं साप । भ्रमें सर्प तो म्हणती ॥८५॥ पाहतां देहाचें मूळ । भासे जैसें मृगजळ । भ्रमाची राणीव प्रबळ । हा आरोपचि केवळ वस्तूचे ठायीं ॥८६॥ नसतें देह आभासे जेथें । आरोपु म्हणणें घडे त्यातें । आतां सांगेन अपवादाते । सावचित्ते परियेसीं ॥८७॥ देह पांचभौतिक प्रसिद्ध । तो 'मी' म्हणणें हें अबद्ध । देहो मलिन मी शुद्ध । अतिविरुद्ध या आम्हां ॥८८॥ पृथ्वी मी नव्हे जडत्वें । जळ मी नव्हे द्रवत्वें । तेज मी नव्हें दाहकत्वें । चंचलत्वें नव्हें वायु ॥८९॥ नभ मी नव्हे शून्यत्वें । अहं मी नव्हें दृश्यत्वें । जीव नव्हें मी परिच्छिन्नत्वें । माया मिथ्यात्वें मी नव्हें ॥२९०॥ देह नव्हें मी नश्वरत्वें । विषय नव्हे मी बाधकत्वें । या तत्त्वां आणि मातें । संबंधू येथें असेना ॥९१॥ 'ब्रह्माहमस्मि' अभिमान । हंसपरमहंसांसी मान्य । तें सत्त्वावस्थेचें साधन । तोही अभिमान मी नव्हें ॥९२॥ जितुका तत्त्वांचा अनुवादू । तितुका मजवरी 'अपवादू' । हा माझा बुद्धीचा बोधू । तुज म्यां यदु सांगितला ॥९३॥ हें माझें गुप्त ज्ञान । तुझें देखोनि अनन्यपण । केलें गा निरूपण । भावें संपूर्ण तूं भावार्थी ॥९४॥ येरवीं करावया हे कथा । मज चाड नाहीं सर्वथा । परी बोलवीतसे तुझी आस्था । नृपनाथा सभाग्या ॥९५॥ ऐशिया संवादाच्या मेळीं । अद्वैतबोधें पिटिली टाळी । दोघे आनंदकल्लोळीं । ब्रह्मसुकाळीं मातले ॥९६॥ ऐसा उपकारी देखा । या देहासारिखा नाहीं सखा । म्हणसी राखावा नेटका । तंव तो पारका मुळींचि ॥९७॥ यासी अत्यंत करितां जतन । दिसे विपरीत निदान । श्वानशृगालांचें भोजन । कां होय भक्षण अग्नीचें ॥९८॥ या दोंही गतींवेगळें पडे । तरी सुळबुळीत होती किडे । चौथी अवस्था यासी न घडे । हें तूंही रोकडें जाणशी ॥९९॥ यालागीं देहाची आसक्ती । मी न धरींच गा नृपती । निःसंगु विचरतसें क्षितीं । आत्मस्थितीचेनि बोधें ॥३००॥ देहासी उपभोगसाधनें । तितुकीं जाण पां बंधनें । दृढ वासना तेणें । अनिवारपणें वाढते ॥१॥
एकनाथी भागवत - श्लोक २६ वा
जायात्मजार्थपशुभृत्यगृहाप्तवर्गान्पुष्णाति यत्प्रियचिकीर्षया वितन्वन् । स्वान्ते सकृच्छ्रमवरुद्धधनः स देहः । सृष्ट्वास्य बीजमवसीदति वृक्षधर्मः ॥२६॥
देहभोगीं मुख्य गोडी । स्त्रीभोगाची अतिआवडी । सर्वस्व वेंचोनि जोडी । आणी रोकडी योषिता ॥२॥ स्त्री हातीं धरितां देख । वाढे प्रपंचाचें थोर दुःख । गृह पाहिजे आवश्यक । भोगार्थ देख स्त्रियेच्या ॥३॥ त्या गृहाचे गृहसिद्धीं । पाहिजे धनधान्यसमृद्धी । जाली प्रजांची वृद्धी । तेणें अतिआधी अनिवार ॥४॥ त्या प्रजांचा अतिलालसू । दासदासी मेळवी पशू । थोर कष्टांचा पडे सोसू । सुखलेशू पैं नाहीं ॥५॥ व्याही जांवयांच्या वोढी । आप्तवर्गाचिया कोडी । पडे उचिताचिया सांकडीं । सोशितां कोरडी देहाची ॥६॥ पोसावया पोष्यांसी । रची नाना उपायराशी । हिंडे स्वदेशीं परदेशीं । अहर्निशीं व्याकुळ ॥७॥ देहासी द्यावया सुख । शतधा वाढवी दुःख । देहाभिमानें जन मूर्ख । वृथाभिलाख वाढविती ॥८॥ देहसुखाचिया चाडा । पडे परिग्रहाचे खोडां । दारागृहलोभें केला वेडा । न देखे पुढां निजस्वार्थु ॥९॥ देहें वाढविली प्रीती । गृह दारा पुत्र संपत्ती । तेचि वासना होय देहांतीं । देहांतराप्रती निजबीज ॥३१०॥ जैसा जोंधळा कणिसा चढे । कणसींचा क्षितीवरी झडे । वाढी वाढलें झाड मोडे । तें बीज गाढें उरलेंसे ॥११॥ तेंचि बीज जलभूमीचे संगतीं । सवेंचि झाड वाढे पुढतीं । तैसी वासना उरे देहांतीं । देहांतराप्रती न्यावया ॥१२॥ त्या वृक्षाचिया परी । वासनाबीज शरीरीं । उरवूनि स्वर्गसंसारीं । योनिद्वारीं जन्मवी ॥१३॥ देहीं वासना केवीं वाढे । तेंही सांगेन तुज पुढें । विषय सेवितां वाडेंकोडें । वासना वाढे अनिवार ॥१४॥
एकनाथी भागवत - श्लोक २७ वा
जिह्वैकतोऽमुमपकर्षति कर्हि तर्षा शिश्नोऽन्यतस्त्वगुदरं श्रवणं कुतश्चित् । घ्राणोऽन्यतश्चपलदृक् क्व च कर्मशक्तिःर्बह्व्यः सपत्न्य इव गेहपतिं लुनन्ति ॥२७॥
जिव्हा रसाकडे वोढी । तृषा प्राशनालागीं तोडी । शिश्नासी रतिसुखाची गोडी । तें चरफडी रमावया ॥१५॥ त्वचा पाहे मृदुपण । उदर वांछी पूर्ण अन्न । श्रवण मागती गायन । मधुरध्वन आलापू ॥१६॥ घ्राण उद्यत परिमळा । रूप पहावया वोढी डोळा । हस्त वांछिती खेळा । नाना लीळा स्वभावें ॥१७॥ पाय वांछिती गती । ऐशीं इंद्रियें वोढा वोढिती । जेवीं एका गेहपती । बहुतां सवती तोडिती ॥१८॥ एवं इंद्रियांसी विषयासक्ती । तेणें वासना दृढ होती । त्या देहदेहांतराप्रती । पुरुषासी नेती सर्वथा ॥१९॥ यालागीं करावया विषयत्यागू । अवश्य छेदावा देहसंगू । इये अर्थी मनुष्यदेह चांगु । ज्ञानविभागु ये देहीं ॥३२०॥
एकनाथी भागवत - श्लोक २८ वा
सृष्ट्वा पुराणि विविधान्यजयाऽऽत्मशक्त्या वृक्षान् सरीसृपपशून् खगदंशमत्स्यान् । तैस्तैरतुष्टहृदयः पुरुषं विधाय ब्रह्मावलोकधिषणं मुदमाप देवः ॥२८॥
हेचि जाणावया निजरूपातें । पूर्वीं तेणें श्रीअनंतें । निजमायेचेनि हातें । केलीं बहुतें शरीरें ॥२१॥ एकें केलीं भूचरें । एकें तें केलीं खेचरें । एकें केली जळचरें । चरें अचरें तीं एकें ॥२२॥ वृक्ष सर्प पशु दंश । राक्षस पिशाच बक हंस । मत्स्यकच्छादि अशेष । सृजी बहुवस योनींतें ॥२३॥ ऐसा चौर्यांदशीं लक्ष योनी । सृजूनि पाहे परतोनी । तंव निजप्राप्तीलागोनी । न देखे कोणी अधिकारी ॥२४॥ ऐशिये देखोनि सृष्टीतें । सुख न वाटेचि देवातें । मग मानवी प्रकृतीतें । आदरें बहुतें निर्मिलें ॥२५॥ बाहुल्यें मनुष्यदेहीं । निजज्ञान घातलें पाहीं । जेणें ज्ञानें देहीं । विदेह पाहीं पावती ॥२६॥ आहार निद्रा भय मैथुन । सर्वा योनींसी समसमान । मनुष्यदेहींचें ज्ञान । अधिक जाण सर्वांशीं ॥२७॥ देखोनि मनुष्यदेहासी । सुख झालें भगवंतासी । अधिकार ब्रह्मज्ञानासी । येणें देहेंसीं मत्प्राप्ती ॥२८॥ पावोनियां मनुष्यपणा । जो न साधी ब्रह्मज्ञाना । तो दाढीचा मेंढा जाणा । विषयाचरणा विचरतू ॥२९॥ मनुष्यदेहींचेनि ज्ञानें । सच्चिदानंदपदवी घेणें । एवढा अधिकार नारायणें । कृपावलोकनें दीधला ॥३३०॥ मनुष्यदेहीं ब्रह्मज्ञान । पुढील जन्मीं मी करीन । म्हणे तो नागवला जाण । सोलींव अज्ञान त्यापासीं ॥३१॥
एकनाथी भागवत - श्लोक २९ वा
लब्ध्वा सुदुर्लभमिदं बहुसम्भवान्ते मानुष्यमर्थदमनित्यमपीह धीरः । तूर्णं यतेत न पतेदनुमृत्यु यावन्निःश्रेयसाय विषयः खलु सर्वतः स्यात् ॥२९॥
चौर्यांयशीं लक्षयोनींप्रती । जैं कोटिकोटि फेरे होती । तैं नरदेहाची प्राप्ती । अवचटें लाहती निजभाग्यें ॥३२॥ जो मनुष्यदेही जन्मला । तो परमार्थासी लिगटला । एवढा अलभ्य लाभ जाला । पितरीं मांडिला उत्साहो ॥३३॥ झालिया मनुष्यदेहप्राप्ती । परमार्थ साधूं भोगाअंतीं । एवढी येत नाहीं निश्चिती । मृत्युप्राप्ति अनिवार ॥३४॥ मृत्यु न विचारी गुण दोष । न म्हणे देश विदेश । न पाहे रात्र-दिवस । करीत नाश तत्काळ ॥३५॥ देह जैंपासोनि झाला । तैंपासूनि मृत्यु लागला । जेवीं सापें बेडूक धरिला । गिळूं लागला लवनिमिषें ॥३६॥ साप बेडुकातें गिळी । बेडूक मुखें माशातें कवळी । तैशीं मृत्युमुखीं पडलीं । विषयभुलीं झोंबतीं ॥३७॥ येथ आळसु जेणें केला । तो सर्वस्वें नागवला । थिता परमार्थ हातींचा गेला । आवर्ती पडला भवचक्रीं ॥३८॥ ऐसें जाणोनि यदुराया । देहाचिया लवलाह्या । परमार्थ साधावया । ब्रह्मोपाया उद्यत व्हावें ॥३९॥ छेदोनियां आळसासी । दवडूनियां निद्रेसी । आत्मचिंतन अहर्निशीं । अविश्रमेंसीं साधावें ॥३४०॥ रणीं रिघालिया शूरासी । न जिणतां परचक्रासी । विसांवा नाहीं क्षत्रियांसी । तेणें वेगेंसीं साधावें ॥४१॥ साधावया आत्मलग्न । सावधान बिजवराचें मन । तेणें साक्षेपें आपण । सायुज्यलग्न साधावें ॥४२॥ रायाचें एकुलतें एक । चुकल्या अवचटें बाळक । तो जेवीं शोधी सकळ लोक । तेवीं निजसुख साधावें ॥४३॥ काळाचा चपेटघात । जंव वाजला नाहीं येथ । तंव साधावया परमार्थ । आयुष्य व्यर्थ न करावें ॥४४॥ नरदेहींचेनि आयुष्यें । प्रपंचाचेनि हरूषें । विषयाचेनि विलासें । भोगपिसे नर जाले ॥४५॥ पश्वादियोनींच्या ठायीं । विषयांवांचोनि आन नाहीं । तेचि विषयो नरदेहीं । वाढविल्या कायी हित झालें ॥४६॥ विचारितां विवेकदृष्टीं । विषयांसी प्रारब्धें भेटी । वृथा करितां आटाटी । मुद्दलतुटी नरदेहा ॥४७॥ नरदेह परम पावन । पावोनि न साधी ब्रह्मज्ञान । तो लांडा गर्दभ जाण । पुच्छेंवीण दुपायी ॥४८॥ अपरोक्षज्ञानेंवीण वांझट । उदरार्थ दंभ खटपट । जेवीं मदिरापानी मर्कट । उडे उद्भट तडतडां ॥४९॥ ब्रह्मज्ञानेंवीण शास्त्रज्ञ । ते अंधारींचे खद्योत जाण । अज्ञाननिशीमाजीं तेज गहन । सूर्योदयीं कोण त्यां देखे ॥३५०॥ ब्रह्मज्ञानेंवीण संन्यासी । नटाच्या ऐसें मुंडण त्यांसी । सोकले मिष्टान्नभिक्षेसी । वृथा गेरूसी नाशिलें ॥५१॥ मनीं विषयांचें अभिलाषण । धरूनि करिती वेदाध्ययन । ते वर्षाकाळींचे दर्दुर जाण । कर्दमपानें जल्पती ॥५२॥ विषयप्राप्तीलागीं मौन । तें बकाचें बकध्यान । विषयबुद्धी जें गायन । तें खरी देखोन खर भुंके ॥५३॥ विषयालागीं उपन्यास । नाना युक्तींचे विलास । जेवीं पिंड देखोनि वायस । करिती बहुवस अतिशब्द ॥५४॥ पोट भरावया भांड । सैरा वाजविती तोंड । तैसें विषयांलागीं वितंड । शास्त्रपाखंड बोलती ॥५५॥ विषयवासना धरूनि थोर । बाह्य मिरविती आचार । जेवीं कागाचा शौचाचार । विष्ठातत्पर मानसीं ॥५६॥ हृदयीं धरूनि जीविका चांग । करिती अग्निहोत्रयाग । जेवीं वेश्या विकोनि अंग । चालवी सांग संसारा ॥५७॥ नरदेहींचा हाचि स्वार्थ । साधावा चौथा पुरुषार्थ । तो न करितां जो का अर्थ । तो अनर्थ जाणावा ॥५८॥ साधीना देहीं ब्रह्मज्ञान । तो श्वानसूकरांसमान । अथवा त्याहोनि हीन । तें विवेचन परियेसीं ॥५९॥ पशूसी हाणिल्या लाथा । द्वेष न धरी सर्वथा । मनुष्यासी 'तूं' म्हणतां । जीवघाता प्रवर्ते ॥३६०॥ पशूसी लोभ नाहीं संग्रहता । एक आहार होय भक्षिता । मग उरलिया अर्था । त्यागी सर्वथा तत्काळ ॥६१॥ मनुष्याचें लोभिष्ठपण । गांठीं असल्या कोटि धन । पोटा न खाय आपण । मा त्यागितां प्राण त्यजील ॥६२॥ सायंप्रातर्चिंता । पशूसी नाहीं सर्वथा । मनुष्याची चिंता पाहतां । जन्मशतां न राहे ॥६३॥ अमित धन असतां गांठीं । तरी चिंता अनिवार मोठी । नाथिलेंचि भय घे पोटीं । अविश्वासी सृष्टीं नरदेही ॥६४॥ जरी मरों टेंकलें शरीर । तरी व्यवहारीं साधी वृत्तिक्षेत्र । पाया शोधोनि बांधी घर । पुत्रपौत्र नांदावया ॥६५॥ ऐसी दुस्तर चिंता । पशूसी नाहीं सर्वथा । आतां मैथुनाची कथा । ऐक तत्त्वतां सांगेन ॥६६॥ पशूसी ऋतुकाळीं मैथुन । मग स्त्रियेसी नातळे आपण । पुरुषासी नित्य स्त्रीसेवन । गरोदरही जाण न सोडी ॥६७॥ काम क्रोध सलोभता । चिंता निंदा अतिगर्वता । हें मनुष्याचेचि माथां । पशूसी सर्वथा असेना ॥६८॥ न साधितां आत्मज्ञान । केवळ जे विषयी जन । ते श्वानसूकरांपरीस हीन । माणुसपण त्यां नाहीं ॥६९॥ विषयाचें जें सुख जाण । तें स्वर्गी नरकीं समान । जें इहलोकीं भोगी श्वान । तें स्वर्गी जाण इंद्रासी ॥३७०॥ मनुष्यदेहावांचोनी । पशुपक्ष्यादि नाना योनी । त्या विषयभोगालागोनी । विषयच्छेदनीं नरदेह ॥७१॥ तो नरदेह कैसेनि जोडे । ते प्राप्तीचें कठिण गाढें । तें सांगेन तुजपुढें । परिस निवाडें विभागु ॥७२॥ अत्यंत सुकृतें स्वर्गी चढे । अत्यंत पापें अधोगती घडे । पापपुण्य निःशेष झडे । तैं आतुडे निजमुक्ति ॥७३॥ जैं पापपुण्य समान समीं । तैं मनुष्यदेह आक्रमी । जन्म पावे कर्मभूमीं । आश्रयधर्मी सुमेधा ॥७४॥ साक्षेपें मनुष्यदेह जोडे । ऐसें करितां तंव न घडे । अवचट हाता चढे । भाग्य चोखडें जयाचें ॥७५॥ मोलें अनर्घ्य रत्नें येती । तैसा चिंतामणी न ये हातीं । तेवी बहुत योनिये जन्म होती । परी मनुष्यदेहप्राप्ती दुर्लभ ॥७६॥ ऐसा नरदेह पावोनि देख । जो न साधीचि ब्रह्मसुख । तो जनांमाजीं परम मूर्ख । विश्वासघातक देवाचा ॥७७॥ निजात्मप्राप्तीलागोनी । देवें केली मनुष्ययोनी । तो देवाचा विश्वास बुडवुनी । विषयसेवनीं निजपतन ॥७८॥ होतें पितरांचें मनोगत । पुत्र होईल हरिभक्त । कुळ उद्धरील समस्त । विषयीं प्रतिहत तें केलें ॥७९॥ हो का सकळ भाग्याचें फळ । मनुष्यदेह गा केवळ । तें करावया सफळ । वैराग्य अढळ म्यां केलें ॥३८०॥
एकनाथी भागवत - श्लोक ३० वा
एवं सञ्जातवैराग्यो विज्ञानालोक आत्मनि । विचरामि महीमेतां मुक्तसङ्गोऽनहङ्कृतिः ॥३०॥
देहो निजात्मसाधनीं साधक । तोचि विषयभोगीं बाधक । ऐसें देखोनियां देख । केलें निष्टंक वैराग्य ॥८१॥ त्या वैराग्याचेनि बळें । गुरुकृपावचनमेळें । विषयइंैद्रियांचे पाळे । एकेचि वेळें विभांडिले ॥८२॥ अविद्या जंव घ्यावी जीवें । तंव 'अविद्या' येणें नांवें । मागें मी विद्यमान नोहे । हेंही अनुभवें जाणीतलें ॥८३॥ ऐशी मिथ्यात्वें अविद्या आतां । चित्प्रकाश पूर्ण लाभे हाता । तेणें स्वदेहस्थ अहंता । गेली सर्वथा निःशेष ॥८४॥ ज्ञानसाधन जो निजदेहो । तयाच्या ठायीं वैराग्य पहा हो । मा देहसंबंधाचा स्नेहो । कैसेनि राहों शकेल ॥८५॥ ऐसेनि अनुभवें पाहीं । निःसंग मी विचरें मही । अहंता स्वदेहीं नाहीं । पुशिलें तें पाहीं सांगितलें राया ॥८६॥ जैं पुरुषाची अहंता गळे । तैं देह अदृष्टयोगें चळे । जेवीं सुकलें पान वायुबळें । पडिलें लोळे सर्वत्र ॥८७॥ यालागीं ब्रह्मसाक्षात्कारा । वृत्ति लय पावे जंव वीरा । तंववरी जो वैराग्यें खरा । अभंग पुरा पुरुषार्थी तो ॥८८॥ म्हणसी एका गुरूचे ठायीं । तुज सर्वथा विश्वास नाहीं । ये अर्थीं सावध होईं । विशद पाहीं सांगेन ॥८९॥ गुरूनें सांगतांचि कानीं । ज्याची वृत्ति जाय विरोनी । जेवीं मिळतां लवणपाणी । अभिन्नपणीं समरसे ॥३९०॥ केल्यासी साधकबाधकताबाध । हें बोलणें अतिबद्ध । जेवीं निमालियासी वोखद । न पाजवे दुग्ध गर्भस्था ॥९१॥ यापरी त्यासी कर्तव्यता । नाहीं नाहीं गा सर्वथा । परी ऐसी हे अवस्था । कदा कल्पांता न लभेचि ॥९२॥ गुरूनें सांगितलें कानीं । स्वरूपाबोध जाला मनीं । परी तें न राहेचि निश्चळपणीं । बाह्यदर्शनीं विक्षपू ॥९३॥ आसनीं बैसल्या स्वरूपस्थितीं । आसन सोडिल्या प्रपंचस्फूर्ती । ऐशी एकदेशी स्थिती । नातळती निजयोगी ॥९४॥ देह आसनीं निश्चळ । अथवा कर्मीं हो चंचळ । परी वृत्ति सर्वदा निश्चळ । तेचि निर्मळ निजयोगी ॥९५॥ परशुरामेंसीं रणांगणीं । भीष्म भिडला निर्वाणबाणीं । तोडरीं घातिला जिणोनी । वृत्ति समाधानीं अचंचळ ॥९६॥ करितां निर्वाणयुद्धीं । ज्याची न मोडे समाधी । हेंचि साधावया त्रिशुद्धी । चोवीस गुरु विधीं वंदिलें म्यां ॥९७॥ देहनिश्चळत्वें वृत्ति निश्चळ । देहचंचळत्वें वृत्ति चंचळ । तरी ते देहबुद्धीचि सबळ । नव्हे केवळ निजबोधू ॥९८॥ होतां प्रपंचदर्शन । वृत्तीसी विक्षेप होय जाण । तो विक्षेप करावया छेदन । बहुगुरुसाधन म्यां केलें ॥९९॥ निजगुरूंनीं सांगितल्या अर्था । त्या साधावया परमार्था । नाना प्रपंचपदार्था । गुरुसंस्था म्यां केली ॥४००॥ जेथोनिया विक्षेपता । तेचि लाविली गुरुत्वपथा । ऐसेनि साधनें साधितां । जग स्वभावतां परब्रह्म ॥१॥ पूर्वी गुरूंनीं बोधिलें नाहीं । तरी पृथ्व्यादिकें बोधितील कायी । तोचि निजार्थ साधावया पाहीं । गुरूपायीं प्रवर्तलों ॥२॥
एकनाथी भागवत - श्लोक ३१ वा
न ह्येकस्माद् गुरोर्ज्ञानं सुस्थिरं स्यात्सुपुष्कलम् । ब्रह्मैतदद्वितीयं वै गीयते बहुधर्षिभिः ॥३१॥
गुरूनें सांगितलें निजज्ञान । हृदयीं प्रकाशलें चिद्भान । तें विद्युत्प्राय चंचळ जाण । स्थैर्यपण त्या नाहीं ॥३॥ जें मूळींचि चंचळ । तें कदा नव्हे पुष्कळ । क्षणां भासे क्षणां चपळ । तेणें तळमळ साधका ॥४॥ जैसें मुखींचें आमिष जाये । तेणें सर्प डंखला राहे । तैसी वेदना साधकां होये । वियोगु न साहे सर्वथा ॥५॥ येरवीं ब्रह्म अद्वितीय नित्य । हें सकळ ऋषींचें संमत । त्यांसीही पुसों जातां बहुत । विक्षेप तेथ उठती ॥६॥ एक म्हणती ब्रह्म सगुण । एक म्हणती तें निर्गुण । ऐसे वाद करिती दारुण । युक्तिखंडण अभिमानें ॥७॥ एक म्हणती ब्रह्म सप्रपंच । एक म्हणती निष्प्रपंच । मिळोनियां पांचपांच । शब्दकचकच वाढविती ॥८॥ प्रपंचदर्शन विक्षेपता । तेथ साधावया निजऐचक्यता । सुबुद्धीनें नाना पदार्था । गुणग्राहकता गुरुरूपें ॥९॥ तेथ साधकांचे प्रश्न । सहसा न पवती समाधान । यालागीं पुसावया मन । न रिघे जाण ते ठायीं ॥४१०॥ जेथूनि विक्षेपता वाढे । तेथेंचि ऐक्यता जोडे । तें नानागुरुत्वें रोकडें । साधन चोखडें योजिलें ॥११॥ जीं जीं सांगितलीं गुरुलक्षणें । तीं तीं निजबुद्धीचीं साधनें । समूळ विक्षेपू तेणें । तीव्र धारणें छेदिला ॥१२॥ तेणें चंचलत्वें निश्चल । फावलें निजबोधाचें मूळ । दृश्य देखतां केवळ । भासे सकळ चिन्मात्र ॥१३॥ जें माझ्या निजगुरूंनीं । पूर्वी दिधलें होतें बोधुनी । तेंचि नाना गुरुत्वें साधूनी । विक्षेप छेदुनी पावलों ॥१४॥ निजगुरु तो एकुचि जाण । इतर गुरु साधकत्वें साधन । हें यथातथ लक्षण । तुज निरूपण म्यां केलें ॥१५॥ येथ प्रपंचाचें भानाभान । कर्म करितां न कळे जाण । लाधली निजबोधाची खूण । समदर्शन सर्वदा ॥१६॥ दृश्य देखतां दृष्टीं । नव्हे दृश्येंसीं भेटी । हारपली कर्मत्रिपुटी । बोधकसवटी अभिनव ॥१७॥ यथेष्ट करितां भोजन । उष्टेना निराहारलक्षण । जगेंसीं वागतां जाण । एकलेपण मोडेना ॥१८॥ तरंग सागरामाजीं क्रीडतां । न मोडे उदकाची एकात्मता । तेवीं जगामाजीं वर्ततां । दुजी वार्ता मज नाहीं ॥१९॥ नवल सद्गुमरूची नवायी । सर्वी सर्व तोचि पाहीं । गुरूवेगळें रितें कांहीं । उरलें नाहीं सर्वथा ॥४२०॥ आतां माझें जें मीपण । तें सद्गु रु जाला आपण । बोलतें तुझें जें तूंपण । तेंही जाण सद्गु रुचि ॥२१॥ याहीपरी पाहतां । माझा गुरु एक एकुलता । तेथें दुजेपणाची वार्ता । नाहीं सर्वथा यदुराया ॥२२॥ ऐशी सद्गुेरुकथा । तुज सांगितली परमार्था । हरिखें आलिंगिलें नृपनाथा । दोघां ऐक्यता निजबोधें ॥२३॥ जीवीं जीवा पडली मिठी । आनंदें वोसंडली सृष्टी । तेणें वाचेसी पडली बेलवटी । बोलों उफराटी विसरली ॥२४॥ हरिखु न संटवे हृदयभवनी । बाहेर वोसंडे स्वेदेजोनी । आनंदघन वोळला नयनीं । स्वानंदजीवनीं वर्षतु ॥२५॥ तुटली अहंकाराची बेडी । पावलों भवार्णवपरथडी । म्हणौनि रोमांची उभविली गुढी । जिंतिली गाढी अविद्या ॥२६॥ समूळ देहभावो पळाला । यालागीं गात्रकंपू चळचळा । संकल्पविकल्प निमाला । मनेंसीं बुडाला मनोरथु ॥२७॥ जीवभावो उखिता । यदूनें अर्पिला गुरुनाथा । तें चिह्न बाहेरीं तत्त्वतां । दावी सर्वथा निजांगीं ॥२८॥ तो अवधूत जाण दत्तात्रया । तेणें आलिंगूनि यदुराया । निजरूपाचा बोधू तया । अनुभवावया दीधला ॥२९॥ दत्तात्रेयशिष्यपरंपरा । सहस्त्रार्जुन यदु दुसरा । तेणें जनार्दनू तिसरा । शिष्य केला खरा कलियुगीं ॥४३०॥ गुरुप्राप्तीलागीं सर्वथा । थोर जनार्दनासी चिंता । विसरला तिन्ही अवस्था । सद्गुोरु चिंतितां चिंतनीं ॥३१॥ देवो भावाचा भोक्ता । दृढ जाणोनि अवस्था । येणें जालें श्रीदत्ता । तेणें हातु माथां ठेविला ॥३२॥ हातु ठेवितांचि तत्काळ । बोधु आकळिला सकळ । मिथ्या प्रपंचाचे मूळ । स्वरूप केवळ स्वबोधें ॥३३॥ कर्म करूनि अकर्ता । तोचि अकर्तात्मबोधु जाला देता । देहीं असोनि विदेहता । तेही तत्त्वतां आकळिली ॥३४॥ गृहाश्रमू न सांडितां । कर्मरेखा नोलांडितां । निजव्यापारीं वर्ततां । बोधु सर्वथा न मैळे ॥३५॥ तो बोधु आकळतां मना । मन मुकलें मनपणा । अवस्था नावरेचि जनार्दना । मूर्च्छापन्न पडियेला ॥३६॥ त्यासी सावध करूनि तत्त्वतां । म्हणे प्रेमा आहे सत्त्वावस्था । तोही गिळोनि सर्वथा । होयीं वर्तता निजबोधें ॥३७॥ पूजाविधी करोनियां । जंव जनार्दनु लागला पायां । तंव अदृश्य जाला दत्तात्रेया । योगमायाचेनि योगें ॥३८॥ कथेसी फांकलों सर्वथा । तो कोपु न मनावा श्रोतां । प्रसंगें गुरुविवंचना होतां । मीही गुरुकथा बोलिलों ॥३९॥ मज तंव चुकी पडिली मोठी । चुकूनि सांगितली गुरुगोठी । तेही संस्कृत नव्हे मराठी । वृथा चावटी न म्हणावी ॥४४०॥ जो असेल गुरुभक्त । तो हें जाणेल मनोगत । जो गुरुस्मरणीं सदोदित । त्यासी हें हृद्ग त कळेल ॥४१॥ ज्यांसी गुरुचरणीं श्रद्धा गाढी । ज्यांसी गुरुभजनीं अतिआवडी । जिंहीं गुरुप्रेम जोडिलें जोडी । ते हे गोडी जाणती ॥४२॥ ज्या सद्गुुरूचें नांव घेतां । चारी मुक्ती वोडविती माथा । मुक्ति नावडे गुरुभक्तां । नित्यमुक्तता गुरुचरणीं ॥४३॥ ज्याचें घेतां चरणतीर्थ । चारी मुक्ती पवित्र होत । पायां लागती पुरुषार्थ । धन्य गुरुभक्त त्रिलोकीं ॥४४॥ चैतन्य नित्य निराधार । निर्धर्मक निर्विकार । त्याचा केला जीर्णोद्धार । सत्य साचार जगद्गु रु ॥४५॥ सद्गुारुकृपा नव्हतां । नव्हती देवाची कथावार्ता । देवासी देवपणीं स्थापिता । सत्य सर्वथा सद्गुीरु ॥४६॥ सद्गुीरु कृपेवीण पाहीं । देवो असतुचि झाला होता नाहीं । त्यासी देवपणे ठेवूनि ठायीं । भजविता पाहीं गुरुरावो ॥४७॥ त्या सद्गुपरूची कथा । चुकोनि जालों बोलता । थोर अपराधु हा माझे माथां । क्षमा श्रोतां करावी ॥४८॥ वृथा बोलिलों नाहीं जाण । झालें बोलावया कारण । दत्तात्रेयशिष्यकथन । करितां जनार्दन आठवला ॥४९॥ मी जरी नाठवीं जनार्दनासी । परी तो विसरों नेदीच आपणासी । हटें देतसे आठवणेंसी । अहर्निशीं सर्वदा ॥४५०॥ जिकडे जिकडे मी पाहे । तिकडे तिकडे तोचि होऊनि राहे । मी जरी त्याजकडे न पाहें । तें न पाहणें होये तो माझें ॥५१॥ जिकडे मी विसरोंनि जायें । तिकडेचि तो येऊनि राहे । मी जरी त्याजकडे न पाहें । तें न पाहणें होये तो माझें ॥५२॥ घटु सांडूं पाहे आकाशासी । तंव आकाश न सांडी घटासी । तेवीं जनार्दनु आम्हांसी । अहर्निशीं लागला ॥५३॥ मी न करीं त्याची कथा । तंव तोचि होये मुखीं वक्ता । ऐसेंनि बलात्कारें बोलविता । काय म्यां आतां करावें ॥५४॥ दृश्य मी देखावया बैसें । तंव दृश्या सबाह्य जनार्दनु दिसे । श्रवणीं ऐकतां सौरसें । शब्दीं प्रवेशे जनार्दनू ॥५५॥ आतां नाइकें न पाहें । म्हणौनि मी उगा राहें । तंव उगेपणाचेनि अन्वयें । जनार्दनु पाहे लागला ॥५६॥ ऐसा अडकलों त्रिशुद्धी । जनार्दनू उघडो नेदी । श्रोता सांगावी जी बुद्धी । मी अपराधी सर्वथा ॥५७॥ श्रोते म्हणती नवलावो । येथ न देखों अहंभावो । पाहतां बोलाचा अभिप्रावो । प्रेम पहा हो लोटत ॥५८॥ येथील विचारितां बोल । क्षीराब्धीहून सखोल । नवल प्रेमाची वोल । येताती डोल स्वानंदें ॥५९॥ जें त्वां केलें गुरुनिरूपण । तें सप्रेम ब्रह्मज्ञान । थोर निवविलों जाण । नाहीं दूषण निरूपणा ॥४६०॥ नित्य करावें गुरुस्मरण । तें गुरूप्रेमें केलें कथन । करितां अमृताचें आरोगण । पिरे कोण म्हणेल ॥६१॥ जनार्दनीं दृढ भावो । हाही कळला अभिप्रावो । निरूपणाचा नवलावो । रसाळ पहा हो वोडवला ॥६२॥ तूं मूळकथा निरूपिसी । अथवा आडकथा सांगसी । परी गोडी या निरूपणाऐसी । न देखों आणिकांसी सर्वथा ॥६३॥ शुद्ध निरूपणें गुरु वर्णिसी । वर्णूनि अपराधी म्हणविसी । ऐक्यें घोळली बुद्धी कैसी । मानु श्रोत्यांसी वाढविला ॥६४॥ तुझी जे अपराधबुद्धी । ते प्रवेशली भगवत्पदीं । जाहली अपराधाची शुद्धी । देखणा त्रिशुद्धी तूं होसी ॥६५॥ गुरुस्तवनीं रतसी । तेव्हां मूळकथा विसरसी । प्रेमाची जाती ऐसी । कळलें आम्हांसी सर्वथा ॥६६॥ श्रोते म्हणती आतां । विस्मयो दाटला चित्ता । वेगीं चालवावें ग्रंथा । पूर्वकथा मूळींची ॥६७॥ हें संतवचन मानूनि माथां । चरण वंदूनि तत्त्वतां । सावधान व्हावें चित्ता । पुढील कथा सांगेन ॥६८॥ यापरी तो अवधूतू । यदूसी सांगे परमार्थू । संवादें निवाला परमाद्भू तू । मग निवांतु राहिला ॥६९॥
एकनाथी भागवत - श्लोक ३२ वा
श्रीभगवानुवाच । इत्युक्त्वा स यदुं विप्रस्तमामन्त्र्य गभीरधीः । वन्दितोऽभ्यर्थितो राज्ञा ययौ प्रीतो यथागतम् ॥३२॥
जाहलें देखोनि समाधान । मग पुसोन निघाला ॥४७०॥ राजा धांवोनि लागला चरणां । परम प्रेमें करीं पूजना । करोनियां प्रदक्षिणा । मागुता चरणां लागला ॥७१॥ जाय ऐसें न बोलवे सर्वथा । राहे म्हणतां दिसे सामिता । वियोगु न साहवे तत्त्वतां । बोलु सर्वथा खुंटला ॥७२॥ ते देखोनि अवस्था । कृपा उपजली श्रीदत्ता । हात ठेवूनि माथां । प्रसन्नता उपजली ॥७३॥ येथूनि तुज मज आतां । वियोगु नाहीं सर्वथा । ऐसें आश्वासोनि नृपनाथा । होय निघता श्रीदत्त ॥७४॥ जेणें सुखें होता आला । तेणेंचि सुखें निघता जाला । राजा अतिप्रीतीं निमाला । सुखी झाला निजबोधें ॥७५॥
एकनाथी भागवत - श्लोक ३३ वा
अवधूतवचः श्रुत्वा पूर्वेषां नः स पूर्वजः । सर्वसङ्गविनिर्मुक्तः समचित्तो बभूव ह ॥३३॥
इति श्रीमद्भा्गवते महापुराणे पारमहंस्यां एकादशस्कन्धे नवमोऽध्यायः ॥९॥ पाहोनि उद्धवा उजू । बोलता जाला अधोक्षजू । म्हणे आमचे पूर्वजांचा पूर्वज्जू । राजध्वजू यदुवीरु ॥७६॥ म्हणसी मी नेणें त्याचें नांव । तूं सांगतोसी हें अपूर्व । परी ज्याचेनि नामें आम्ही सर्व । वीर 'यादव' म्हणवितों ॥७७॥ हरिखें म्हणे नंदनंदू । तो आमचा पूर्वज यदू । ब्रह्मज्ञानाचा संवादू । दत्तात्रेयेंसीं पैं केला ॥७८॥ श्रीदत्तात्रेयाच्या वचनार्था । विश्वासोनि जाहला घेता । तेणें सर्वसंगविनिर्मुक्तता । आली हाता यदूच्या ॥७९॥ जो संगू सांडूनि दूर गेला । तेणें संगत्यागूचि केला । संगीं असोनि स्नेह सांडिला । संगमुक्त जाला तो जाण ॥४८०॥ आकाश सर्व पदार्थासी । मिळालें असे सर्व देशीं । परी नातळेचि सर्वसंगासी । संगमुक्तता त्यासी बोलिजे ॥८१॥ याहूनि विशेष संगमुक्तता । आली यदूचिया हाता । तेही सांगेन कथा । परिसें तत्त्वतां उद्धवा ॥८२॥ दत्तात्रेयबोधें तत्त्वतां । सर्वसंगामाजी असतां । न देखे संगाची कथावार्ता । 'विशेषमुक्तता' या नांव ॥८३॥ 'मज पूर्वी द्वैतसंगू होता । तो जाऊनि निःसंग जालों आतां' । या दोनी समूळ मिथ्या वार्ता । विनिर्मुक्तता पावलों ॥८४॥ दोर सापु नाहीं जाला । परी सापुपणाचा आळ आला । तोही दोरें नाहींसा केला । भ्रांतीं कल्पिला निजभ्रमु ॥८५॥ दोरु दोरपणें असे । सर्पु तो भ्रांतामनीं वसे । ऐसें सांडूनि द्वैतपिसें । रायासी सावकाशें समाधी ॥८६॥ समसाम्यें समानबुद्धी । ते बोलिजे 'निजसमाधी' । ते समाधी पावोनि त्रिशुद्धी । राजा निजपदीं पावला ॥८७॥ कृष्ण म्हणे उद्धवासी । 'तुं जन्मूनि ऐशिये वंशीं । जरी ब्रह्मज्ञान न साधिशी । तरी उणें पूर्वजांसी येईल ' ॥८८॥ यापरी हृषीकेशी । तिरस्कारोनि उद्धवासी । झोंबावया अद्वैतासी । पुट बुद्धीसी देतुसे ॥८९॥ आधींचि विखारू काळियाणा । त्याचेंही पुच्छ रगडिल्या जाणा । मग झोंबिन्नल्या सत्राणा । नावरे कोणा सर्वथा ॥४९०॥ आधींचि अनुताप उद्धवासी । वरी तिरस्कारिला हृषीकेशीं । तो गिळावया चिद्ब्रवह्मासी । निजमानसी खवळला ॥९१॥ पुढिले अध्यायीं निरूपण । कृष्णउसद्धवसंवाद जाण । सांगेल गुरुशिष्यलक्षण । श्रोते विचक्षण परिसतू ॥९२॥ एका जनार्दनु म्हणे । अगाध कृष्णमुखींचें बोलणें । तें मी जरी निरोपूं नेणें । परी तें गोडपणें निववित ॥९३॥ साखरेचा बोळू केला । परी कडूपणा नाहीं आला । तैसा ग्रंथु प्राकृतभाषा झाला । असे संचला स्वानंदु ॥९४॥ जरी सोन्याचें पेंडुकें केलें । परी तें दगडमोला नाहीं आलें । तैसें भागवत प्राकृत जालें । परी नाहीं चुकलें निजज्ञाना ॥९५॥ मुक्ताफळालागीं सागरीं । बुड्या देती नानापरी । तें सांपडलिया घरीं विहिरीं । जो अव्हेरी तो मूर्ख ॥९६॥ तैशी संस्कृतव्याख्यानआटाटी । अतिकष्टें परमार्थीं भेटी । तें जोडिल्या मराठीसाठीं । उपेक्षादृष्टि न करावी ॥९७॥ धनवंतु रत्नतपारखी पुरा । तेणें धुळीमाजीं देखिल्या हिरा । गांठीं बांधोनि आणी घरा । पारखी खरा निजज्ञानें ॥९८॥ तैसें ज्ञाते विद्वज्जन । ग्रंथु मराठी देखोन । उपेक्षा न करितां करावा यत्नर । पारखोनि चिद्र८त्न साधावया ॥९९॥ क्षुद्रदृष्टीं पाहणें पाहतां । बोलु लागेल व्यासाचे ग्रंथा । मा हे तरी मराठी कविता । सांडूनि कुटिलता पाहावी ॥५००॥ ज्यांसी निजसुखाची आवडी । ते प्राकृतीं न काढिती खोडी । घेतील ज्ञानगर्भाची गोडी । अवस्था गाढी परमार्थी ॥५००॥ जे साचार परमार्थी । ते अधिकारी ये ग्रंथीं । ज्यांसी भागवतीं भक्ती । ते पावती निजसुख ॥२॥ ज्यासी भागवतीं नाहीं भक्ती । कोरडी व्युत्पत्ती मिरविती । तेही जरी निंदा न करिती । तरी पुढें पावती भक्तीतें ॥३॥ निंदा वसे ज्याचे चित्ता । त्यास गति नाहीं सर्वथा । निंदा सकळ पापांचे माथां । दोष ईपरता असेना ॥४॥ निंदकाचें नांव घेतां । दोष वाचेसी होय लागता । तिशीं द्यावया प्रायश्चित्ता । 'रामराम' सर्वथा म्हणावें ॥५॥ निंदेमाजीं देखिलें स्वार्था । निंदक प्रवर्तले भक्तहिता । बुडवूनि आपुले स्वार्था । परदोष सर्वथा क्षाळिले ॥६॥ सांडूनियां गुणदोष । श्रोतां होआवें सावकाश । जेथ वक्ता हृषीकेश । अतिसुरस तें ज्ञान ॥७॥ कृष्णउद्धवांचे ज्ञान । तत्काळ निरसी अज्ञान । एका विनवी जनार्दन । सावधान परियेसा ॥५०८॥
इति श्रीमद्भारगवते महापुराणे एकादशस्कंधे श्रीकृष्णोद्धवसंवादे एकाकारटीकायां नवमोऽध्यायः ॥९॥
॥ श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥ मूळश्लोक ॥३३॥ ओव्या ॥५०८॥
|
हे साहित्य भारतात तयार झालेले असून ते आता प्रताधिकार मुक्त झाले आहे. भारतीय प्रताधिकार कायदा १९५७ नुसार भारतीय साहित्यिकाच्या मृत्युनंतर ६० वर्षांनी त्याचे साहित्य प्रताधिकारमुक्त होते. त्यानुसार १ जानेवारी १९५६ पूर्वीचे अशा लेखकांचे सर्व साहित्य प्रताधिकारमुक्त होते. | 
|
[[]]