आदि पर्व
आदि पर्व हे महाभारतातील पहीले आणि सर्वांत मोठे पर्व आहे. या पर्वात मुख्यत्वे भारतवर्षाचे वर्णन असून त्यावर राज्य करणाय्रा राजांचे व त्यांच्या राज्यातील घडामोडीचे वर्णन आले आहे. नावाप्रमाणेच आदि पर्वात सर्व बाह्य घडामोडी उघड पडतात.
मुख्य पर्वांची यादी
[संपादन]आदिपर्वात एकूण २० उपपर्व आहेत. ते पुढील प्रमाणे :
| क्र. | पर्व | संदर्भ |
|---|---|---|
| १ | अनुक्रमणिका पर्व | महाभारताची सुरुवात आणि सौतिंद्वारे ते नैमिषारण्यात ऋषींना कसे सांगण्यात आले याची संपूर्ण माहिती |
| २ | पर्वसंग्रह पर्व | भारताचा विस्तार |
| ३ | पौष्य पर्व | जनमेजयाचे सर्पयज्ञ करण्याचे कारण-उतंक आणि पौष्य राजा |
| ४ | पौलोम पर्व | भृगूवंशाचे वर्णन, च्य्वनजन्म |
| ५ | आस्तीक पर्व | अस्तिक ऋषींद्वारे सर्पांची यज्ञातून मुक्तता |
| ६ | आदिवंश-अवतरण पर्व | व्यासांनी रचलेले 'भारत' हे काव्य सौतींद्वारे शौनकाला सांगण्यात आले |
| ७ | संभव पर्व | सृष्टीनिर्माणाची कथा व कुरुवंशाची संपूर्ण कथा |
| ८ | जतुगृह-दाहन पर्व | पांडवांना नैमिषारण्यात कौरवांद्वारे करण्यात आलेला जाळण्याचा प्रयत्न |
| ९ | हिडिंब वध पर्व | वनात हिडिंब राक्षसाचा भीमाने केलेला वध आणि भीम-हिडिंबा विवाह |
| १० | बक-वध पर्व | बकासुराचा भीमाने केलेला वध |
| ११ | चैत्ररथ पर्व | पांडवांच्या सांगण्यावरून गंधर्वराज चित्ररथ्आने केलेले दुर्योधनाच्या पत्नींचे हरण |
| १२ | स्वयंवर पर्व | पांचाल नरेश पुत्री द्रौपदीचे स्वयंवर आणि अर्जुनाशी विवाह |
| १३ | वैवाहिक पर्व | पांडवांशी द्रौपदीचे लग्न |
| १४ | विदुरगमन पर्व | विदुराचा महामंत्रीपदाचा त्याग व विदुराने पांडवांना दिलेली भेट |
| १५ | राज्यलाभ पर्व | युधिष्ठिराचा युवराज म्हणून केलेला अभिषेक |
| १६ | अर्जुन वनवास पर्व | अर्जुनाचा नियमोल्लंघन केल्यामुळे झालेला वनवास |
| १७ | सुभद्रा हरण पर्व | श्रीकृष्णाच्या सांगण्यावरून अर्जुनाने केलेले सुभद्रा हरण |
| १८ | हरण-हरिक पर्व | कृष्ण आणि पांडवांची भेट |
| १९ | खांडव दाह पर्व | खांडवप्रस्थाचे दहन करून त्याचे इंद्रप्रस्थात केलेले रूपांतर |
| २० | मय दर्शन पर्व | मयासुराचे रक्षण |
आदि पर्वाच्या अनुक्रमणिका पर्वातील उपपर्वांची यादी
[संपादन]| अनुक्रमणिका पर्व |
|---|
| मंगलाचरण |
| सौंतिकृत मंगलाचरण |
| महाभारताचे महत्त्व |
| जगताची उत्पत्ती |
| जगताचा उपसंहार |
| देवसृष्टी |
| भारताचा विषय व अभ्यास |
| व्यासांना ब्रह्मदेवाचे दर्शन |
| भारताचे स्वरूप व व्यासांची चिंता |
| व्यासचिंता परिहार |
| व्यास-गणपति संवाद |
| कूटश्लोक |
| भारतकथेचा आरंभ |
| भारताची संख्या व व्याख्याने. कौरवपांडवांचे वंश व त्यांवर वृक्षांचे रूपक |
| पांडवांचे जन्मचरित्र |
| पांडवांचे पराक्रम |
| धृतराष्ट्र संजय संवाद |
| धृतराष्ट्राचे सांत्वन |
| महाभारत ग्रंथाची अपूर्वता |
| अनुक्रमणिका पर्वाची फलश्रुती |