पान:नवे शिक्षण, नवे शिक्षक (Nave Shikshan , Nave Shikshak).pdf/170

वस्तुसंग्रहालय
{{gap}शाळा, कॉलेजातून केवळ अभ्यास शिकवण्याचे दिवस सरले हे नव्या शिक्षकांनी समजून घ्यायला हवे. शिक्षण म्हणजे जगायला शिकविणे अशी शिक्षणाची व्याख्या रूढ होते आहे. महात्मा गांधी ज्याला 'जीवन शिक्षण' म्हणत तेच नव्या रूपात येऊ पाहात आहे. नव्या शिक्षणात संस्कृती, पर्यावरण, इतिहास, भूगोल, मानसशास्त्र इ. शास्त्रांना 'Soft Science' मानले जात आहे. 'Soft Skills' शिकवणं (संवाद, समूह जीवन, जीवन कौशल्य, सामान्य ज्ञान, सहवास, सहवेदना) शिक्षणाचा गाभा घटक बनतो आहे. विज्ञान+समाज विज्ञान = जीवन विज्ञान असे नवे सूत्र रूढ होत आहे ते माणसाच्या वाढत्या एकारलेपणातून! यावर मात करायचे प्रभावी साधन, उपक्रम म्हणजे वस्तुसंग्रहालय (Museum) म्हणजे संस्कृती संग्रह, संरक्षण व संवर्धन! मुलांत मुळातच संग्रह वृत्ती असते. वस्तुसंग्रहालये प्रेरक शिक्षण साधन, शालेय संग्रहालय हे पुराभिलेखागार (पुरातन स्मृती, दस्तावेज संग्रह) असतं. तिथे काळ, इतिहास, साधने, हत्यारे, नाणी, तिकिटे, दागिने, पोशाख, पुरस्कार, छायाचित्रे, निसर्ग, विज्ञान, क्रीडा, जीवन सारे जपायची सोय असेल तर त्यासारखे समाज साक्षरता साधन नाही. दरवर्षी त्यात भर पडेल तर ते प्राचीन होतही आधुनिक बनत राहील. प्रत्येक शाळेत स्वत:चे विविध विषयांना सामावून घेणारे वस्तुसंग्रहालयात असले पाहिजे. रोज त्यात भर पडायला हवी. तेच एक मोठे शिक्षण विद्यापीठ होईल.
शैक्षणिक साधने
 अलीकडच्या काळात तयार शैक्षणिक साधनांचा रोजच्या अध्यापनात वाढता वापर शिक्षण नीरस, तर करत आहेच, पण त्यापेक्षा तो शिक्षकास निष्क्रिय करतो आहे. शिक्षण ही मुळातच सृजन प्रक्रिया आहे. सर्जनशीलता (Creativity) हा नव शिक्षकाच्या उपक्रमशीलतेचा अविभाज्य भाग आहे. शिक्षक जेव्हा स्वकल्पनेतून, स्वहस्ते, शैक्षणिक, साधन (प्रतिकृती, नकाशा, तक्ता, पॉवर पॉईंट प्रेझेंटेशन, स्लाइड फिल्म, क्लिप, ऑडिओ टेप इ.) तयार करतो तेव्हा तो आपल्या विद्यार्थी क्षमतांसंदर्भात अध्यापनाच्या अहवाल व गरजांनुसार साधने तयार करतो तेव्हा ती अधिक प्रत्ययकारी व प्रभावी असतात. शिवाय अध्यापन परिणामकारक होते. तयार साधने मर्यादित अध्यापन क्षमतेची व निर्जीव असतात.
बहुश्रुतता ते बहुदृकश्राव्यता
 उपक्रमशील नवा शिक्षक बहुश्रुत असला पाहिजे. पूर्वी भाषण, श्रवण

नवे शिक्षण, नवे शिक्षक/१६९