पान:गांव-गाडा.pdf/194

कुणबी.      १७३

परपिंडलोलुपांना फुकट तोडून आणिलेलें सरपण विकण्याचा एक रोजगार झाला. होतां होतां गोवऱ्यांचा उपयोग खताकडे करण्याच्याऐवजी कुणबी त्या जाळू लागले, आणि सर्व जाती कुणब्यांची गुरें सुटली की त्यांच्यामागे शेण धरण्याला आणि रानांत गोवऱ्या वेंचण्याला जाऊ लागल्या. शेत कुपाटी व चाऱ्याचीही हीच कथा. खेड्याच्या सरकारी बंगल्याच्या कंपौंडांतील झाडांचा व गवताचा, सरकारी जागेवरील तरवडाचा व शेण्यांचा देखील लिलाव होतो. पण, कुणब्याच्या तरवड केकताडावर महारमांग ताव मारतात, व त्याच्या शेतांत झुडूप दिसले किंवा गवताचा ठोम उगवला की महारपोर व भिकार तें नेतें. वास्तविकपणे गायरानें, गांवचारण, शेताच्या बाजूच्या रस्त्याच्या कडा ह्यांवर कुणब्याचा अग्र हक्क; परंतु गांवचे सर्व अडाणी व भटकणारे लोक आपली जनावरें मोकार सोडतात, आणि कुणब्यांच्या जनावरांच्या वाट्याला तेथील गवत येऊ देत नाहीत. पट्टी भरतो कुणबी आणि वरिष्ठ जाती शिवाय करून सर्व बलुत्येआलुत्ये व भटक्ये त्याच्या शेतांतलें गवत-बाटूक काढतात, रात्री चोरतात, आणि त्यावर आपली गुरे पोसतात किंवा त्याचे टक्के करितात. गाढवा-डुकरांना कधी दावे नसते, व त्यांना उचलून चारा कोणी टाकीत नाही. त्यामुळे परीट, कुंभार, पाथरट, वैदु वगैरेंची गाढवें आणि वडार. कोल्हाटी यांची डुकरें ह्यांची शेतांना नेहमी वर्दळ लागते. तेव्हां आज स्थिति अशी आहे की, कुणबी ओरडतो माझे बैल उपाशी मरतात, १०-२० रुपये शेंकड्याप्रमाणे मला कडबा विकत घ्यावा लागतो. दोन दोन कोस पायपीट केली तरी कुऱ्हाडीच्या दांड्याजोगें सरळ किंवा हळसाजोगें बांकदार लाकूड भेटत नाही; आणि बाकी सर्व दुनिया शेतांतील चारा, तरवड, केकताड, फांटी, फुकट म्हणून बेसुमार लुटते, नव्हे कनिष्ठ जाती त्याचे पैसे करतात, आणि हा कपाळ झोडतो की, चाऱ्यासरपणाचा दुकाळ पडला. मुलकी खात्याचा ठराव नंबर ५ तारीख २-१-१९१३ अन्वये मुंबईसरकार लोकांना सवलती