भावार्थ रामायण/बालकाण्ड/अध्याय ६
॥ श्रीएकनाथमहाराजकृत ॥
॥ श्रीभावार्थरामायण ॥
बालकाण्ड
॥ अध्याय सहावा ॥
श्रीरामजन्मप्रसंग
॥ श्रीसद्‌गुरुरामचंद्राय नमः ॥
श्रीरामाचा जन्मकाळ :
श्रीरामाचा जन्मप्रभाव । अजन्मा जन्मेल रामराव ।
पाहूं आला सुरनरसमुदाव । तो नवलाव पाहूं आले ॥ १ ॥
प्रसूतिसमय कौसल्येसी । तंव अयोध्येच्या चौपासीं ।
विमानें दाटलीं आकाशीं । विबुध वेगेंसी पैं आले ॥ २ ॥
सूर्यवंशा येईल रघुनाथ । यालागीं मध्यान्हीं आला आदित्य ।
लग्नीं साधिला अभिजित । जन्ममुहूर्त राघवा ॥ ३ ॥
वक्री अतिचर होऊन । वेगीं चालोनि आपण ।
केंद्री आणि उच्चस्थान । तेथे ग्रहगण स्वयें आले ॥ ४ ॥
शुद्धसुमनीं वसंत ऋतु । मधुमास अति विख्यातु ।
शुक्ल पक्ष नवमी आंतु । जन्म रघुनाथ पावला ॥ ५ ॥
सुखरूप प्रसूती व श्रीरामांचे प्रकटन :
श्रीराम स्वयें अयोनी । तो स्पर्शना नाहीं जन्मयोनी ।
कौसल्या सन्मुख देखे नयनीं । आश्चर्य मनीं विस्मित ॥ ६ ॥
नाहीं लागली वेण उद्भट । नाहीं दुखिंनलें गर्भपोट ।
स्वयं राम जाला प्रकट । अति उद्भट निजतेज ॥ ७ ॥
स्वप्रकाशें स्वलीला । निजतेजें अति सोज्वळा ।
घवघवित घनसावळां । दें डोळां कौसल्या ॥ ८ ॥
जेणें निजतेज विलासे । मीतूपणाचा ठावचि पुसे ।
जग आत्मत्वें प्रकाशे । सोहळा उल्लासे परमानंदे ॥ ९ ॥
ज्या तेजाचे निजनिर्धारें । अहं सोहं समूळ विरे ।
त्रैलोक्य ब्रह्म्त्वें अवतरे । सर्वांगी भरे स्वानंद ॥ १० ॥
ज्या तेजाचे निजनिष्ठे । विषयांचें विषयत्व आटे ।
बंधमिक्षाचे बिरडें फिटे । स्वयं कोंदाटे परब्रह्म ॥ ११ ॥
ज्या तेजाचिये दीप्ती । रवि चंदू हे स्वयें हरपती ।
ते तेज प्रकाशे ब्रह्मस्फूर्ती । निर्विषयस्थिती सुख कोंदे ॥ १२ ॥
देखे ठकराचें निजठाण । दों हातीं धनुष्यबाण ।
करावया राक्षसनिर्दळण । ओढी काढोनि विन्यांसें ॥ १४ ॥
करावया बंदिमोचन । सुरनरग्रहां अभयदान ।
अभयहस्तें संपूर्ण । विराजमान रघुवीर ॥ १५ ॥
करितां रामनामस्मरण । जीवांस करावया ब्रह्मपूर्ण ।
स्वयें कृपाळू आपण । वरदहस्तें पूर्ण आश्वासीत ॥ १६ ॥
सामुद्रिक चिन्हें :
चरणांतरी आरक्त शोभा । लोपित बाळसूर्याचा प्रभा ।
जगातें भुलवी जगदंबा । तेही चरणरंगा भूलली ॥ १७ ॥
माया अतर्क्य सर्वांसी । वेदशास्त्रीं प्रसिद्धी ऐसी ।
तीही भुलली चरनांसी । जाली दासी सर्वदा ॥ १८ ॥
सनकादिक आणि विरक्त । तेही चरणारविंदी आसक्त ।
भ्रमर होवोनियां संतत । आमोद घेत स्वानंदें ॥ १९ ॥
चरणांचिया सामुद्रिका । न वर्णवे वेदेंशेषादिकां ।
ध्वजवज्रांकुश ऊर्ध्व रेखा । पायीं पद्म देखा यवांकित ॥ २० ॥
चरणांतळी आरक्त शोभा । बरवंटी शुद्ध श्याम प्रभा ।
। इंद्रधनुष्य मिरवे नभा । तैसी शोभा शोभत ॥ २१ ॥
उपासका यंत्र पूर्ण । तैसी घोंटी पैं त्रिकोण ।
दोहीं पायी नीळवर्ण । विरामजामन् शोभती ॥ २२ ॥
यंत्रपीठीं वर्ण प्रबळा । तैशा पोटरिया सकळा ।
अक्षररूपें त्या निसळा । अति निर्मळा सकुमारा ॥ २३ ॥
जानुचक्रें अति वर्तुळ । जैसे आरसे निज निर्मळ ।
निजात्मरूप सकळ । तेथें तत्काळ प्रतिविंब ॥ २४ ॥
कर्दळीस्तंभाचे शुद्ध सार । त्याहूनि मांडिया सुकुमार ।
लागतां खुपती चंद्रकर । ऐसें अरुवार जघनद्वय ॥ २५ ॥
श्रुति आणि स्मृति । दोहीं पायीं वांकी गर्जती ।
अंदुवा जाण निश्चिती । उपवेद स्थितिविभागें ॥ २६ ॥
वेदांत शुद्ध शास्त्र थोर । चरणीं गर्जती तोडर ।
धन्य दैत्यांचे शरीरभार । चरणीं निरंतर रुळती तोडरी ॥ २७ ॥
जगाचें गुह्य श्रीराम पूर्ण । त्या गुह्याचें गुह्य लक्षण ।
तेथें पावों शके कोण । तें सुख संपूर्ण जानकी भोगी ॥ २८ ॥
स्वयें अछिद्रत्वें मनोहर । आणि पुढिलांचे आच्छादी छिद्र ।
तोचि कांसेसीं पीतांबर । तेजें दुर्धर देदीप्यमान ॥ २९ ॥
पीतांबर श्रीराम कांसेसीं । लागला निजभावेसी ।
तेणेचि तो अनायासीं । गुह्यगुह्यासीं पावला ॥ ३० ॥
नाभी सोल अतिशयेसीं । सहस्राब्द बुडतां ब्रह्मासीं ।
ठावो न निघे रयासी । होवोनि कासाविसी वरता आला ॥ ३१ ॥
तेव्हां श्रीरामें आश्वासोनी । बैसविला कमळासनीं ।
त्यासी चतुःश्लोकी उपदेशूनी । श्रेष्ठ करोनि स्थापिला ॥ ३२ ॥
तें श्रीरामाचें नाभिस्थान । बैसला देखे कमळासन ।
त्याचे हृदयीचें महिमान । बोलतां मौन श्रुतिशास्त्रां ॥ ३३ ॥
ज्याचे हृदयचिदाकाशीं । आकाश हरपे स्वकार्येंसी ।
सिद्ध पावले त्या ठायासी । चिदंशासी एकत्वें ॥ ३४ ॥
तेथें अनन्यत्वें मुनिजन । जडोनि जाले अभिन्न ।
तेअंचि हृदयीं पदक पूर्ण । गुणेंवीण ल्यालासे ॥ ३५ ॥
सूक्ष्म माजाची जी अति थोरी । अभिमान होता केसरीं ।
देखोनि राममध्यकुसरीं । लाजें रामभरी ते जाले ॥ ३६ ॥
पहावया श्रीराममध्यरचना । अभिमानत्याग पंचानना ।
मेखळा अंगवूनि अंगवणा । मध्यभागीं जाणा चित्रत्वें जडले ॥ ३७ ॥
जो अपरंपार अनंत । त्यास अनुभवी आकळित ।
तेवी मेखळेमाजि रघुनाथ । दिसे समस्त आकळिला ॥ ३८ ॥
जालिया निजवस्तुप्राप्ती । सकळ वृत्ति उपशमती ।
तेवीं क्षुद्रघंटिकांची पंक्ती । जे मेखळेप्रती अधिमुख ॥ ३९ ॥
नाना मतांचा जितमेळा । त्याची किंकिणी ज्वाळमाळा ।
यापरी विचित्र लीळा । कटीं मेखळा शोभत ॥ ४० ॥
पीतांबराचे उभय भाग । दोन्ही भांगी मुक्तलग ।
तेणें अंगाचा फिटला पांग । अंगींच अव्यंग निजांगशोभा ॥ ४१ ॥
ज्याचें पाहतां वक्षस्थळ । सबाह्य भरित समूळ ।
तेथें वसती विजनशीळ । जन वन सकळ समसाम्य ॥ ४२ ॥
पाहतां ज्याचा कंबुकंथ । वेदांची ते वाहती वाट ।
तेथोनियां होती प्रकट । स्वरवर्ण वरिष्ठ मर्यादा ॥ ४३ ॥
ॐकारामाजी वर्णव्यक्ती । तेवीं मुखामाजीं दंतपंक्ती ।
चौकीचे चारी मिरवती । चिदानंददीप्ती सोलींव ॥ ४४ ॥
जीव शिव विभाग जनीं । तैसे देखा अधर दोनी ।
ऐक्या आले श्रीराम वदनीं । मिनले मिळणीं एकत्वें ॥ ४५ ॥
निवटोनियां नास्तिक्य । अवक्र जें का आस्तिक्य ।
तेंचि श्रीरामचे नासिक । शोभेचे बिक शोभवी ॥ ४६ ॥
चालता जितुका वाय जाण । तोचि श्रीरामाचा मुख्य प्राण ।
तेंचि वेदाचें जन्मस्थान । त्रिकांड पूर्ण प्रतापें ॥ ४७ ॥
चैतन्याचे देखणेपण । त्याच्या डोळां आले शरण ।
देखणें देखे देखणा होऊन । देखणेपण सबाह्य ॥ ४८ ॥
स्वानंदे निडारली दृष्टी । चिनात्रैक देखे सृष्टी ।
देखणेपणा आणिली पुष्टी । दृश्य पाठी पोटी द्रष्टाच देखे ॥ ४९ ॥
दीपामागें पडसाई । तैशा डोळ्यांमागें भोवई ।
व्यंकटी सांडोनिया पाहीं । श्रीरामदेही विनटल्या ॥ ५० ॥
जयाची विक्षेपभ्रुकुटी । रची ब्रह्मांडाच्या कोटी ।
तेथेंचि राहे व्यंकटी । अगाध दृष्टो श्रीरामाचा ॥ ५१ ॥
पूर्व उत्तर मीमांसा पूर्ण । तेंचि मुख्य श्रीरामश्रवण ।
श्वरणें श्वरणाचें भूषण । जें निज मंडण वेदांता ॥ ५२ ॥
कुंडलें म्हणती साकार । एक म्हणती मकराकार ।
परी ते सत्यत्वें निर्विकार । श्रवणें विकार नासती ॥ ५३ ॥
श्रवणासी संपूर्ण । सावधानता निजभूषण ।
सावधानतेवीण जाण । भूषण तें दूषण श्रवणासी ॥ ५४ ॥
श्रीरामाचें निजश्रवण । वेदशस्त्रांसी निज भूषण ।
तेथे रिघों न शके दूषण । पावना पावन श्रीराम ॥ ५५ ॥
जैसें अधिष्ठान निर्मळ । तैसे देखा विशाळ भाळ ।
ज्याच्या कपाळावी वेळ सर सकळ वांछित ॥ ५६ ॥
उगाळोनि अहंपण । सोहं काढिलें शुद्ध चंदन ।
तेंही केले रामार्पण । चंदनाचर्चन लल्लाटी ॥ ५७ ॥
आधींच तो घनसावळां । वरी टिळक रेखिला पिंवळा ।
शोभा शोभली कपाळा । सुरांसकळां स्वानंद ॥ ५८ ॥
सच्चिदानंद एकमेळीं । तैसी लल्लाटींची त्रिगुण त्रिवळी ।
बोधचंदनाचे परिमळीं । पूजिला निर्मळीं निजसज्जनीं ॥ ५९ ॥
वानूं मुकुटाची महिमा । कैंची उपमा निरुपमा ।
मुकुटमणींची गरिमा । नेणे ब्रह्मा आकळूं तो ॥ ६० ॥
राम मिरवी लेवूनिइ लेणें । तो श्रीराम लेणियांचे लेणें ।
जेवीं सोन सरे सोनटकेपणें । कीं सोनटका सोनेपणें सर्वत्र असे ॥ ६१ ॥
लेणें मिरवे सगुणपण । निर्गुण भूषणाहि भूषण ।
मुळीं निर्गुणे शोभे सगुण । जेवीं लेणें सुवर्ण एकत्वें ॥ ६२ ॥
ऐसिया श्रीरामाच्या पोटीं । रामरूप देखें सृष्टी ।
सृष्टी सबाह्य संपुटी । देखे सृष्टी श्रीराम्ं ॥ ६३ ॥
ऐसिया देखोनि श्रीरामा । कौसल्येसी आला प्रेमा ।
त्या सुखाच्या सुखसंभ्रमा । देहधर्मा विसरली ॥ ६४ ॥
अंग सर्वांगीं रोमांचित । स्वेदबिंदू रवरवीत ।
चित्त चैतन्यीं विरमत । नेत्रीं स्रवत आनंदाश्रू ॥ ६५ ॥
स्वानंद न समाये पोटीं । सुखोर्मि बाष्प दाटे कंठीं ।
उन्मीलित जाली दृष्टी । पडली सृष्टी मूर्छित ॥ ६६ ॥
जेंवि केळीतें झगटे पवन । तैसें शरीर कंपायमान ।
वाचेसी पडिले महामौन । देहाभिमान विसरली ॥ ६७ ॥
सत्वगुणाचें भरितें भरे । तें आपोआप ओसरे ।
होवोनि सावध चमत्कारें । रामनिर्धारें निर्धारीं ॥ ६८ ॥
कौसल्येची विनंती व श्रीरामाचे बालस्वरूप :
येणें स्वरूपें रघुनाथा । तुज येथें प्रगट होतां ।
माझा पुत्र तूं हे कथा । लोकीं सर्वथा मानेना ॥ ६९ ॥
होईन कौसल्येचा नंदन । तें आठवीं पूर्ववचन ।
ऐकोनि हांसे रघुनंदन । चमत्कारें पूर्ण तुष्टला ॥ ७० ॥
वचन ऐकोनि तत्काळ । श्रीराम स्वयें जाला बाळ ।
बालार्कप्रभा सुनीळ । सुखकल्लोळ जननयनां ॥ ७१ ॥
भक्त माझें ऐश्वर्यें वोसंडी । परी चरणामृतीं पडे उडी ।
तेथें कैसी आहे गोडी । ते आवडी चाखों गेला ॥ ७२ ॥
चरणकमळींचा अंगुष्ठ । करकमळीं धरोनि स्पष्ट ।
मुखकमळीं करितां प्रविष्ट । गोडी उद्भट लागली ॥ ७३ ॥
आपुली आपणियां गोडी । स्वभावें फावली धडफुडी ।
तोंडींचा अंगुष्ठ न काढी । चोखी वाफ़डी चुरदुरां ॥ ७४ ॥
माझ्या स्वरूपाची गोडी । भक्तीं भोगिली धडफुडी ।
चरणामृतीं सुखाच्या कोडी । चोखी आवडी अंगुष्ठ ॥ ७५ ॥
तेंचि लक्षण बालकाचे ठायीं । अद्यापि भासतसे पाहीं ।
निजांगुष्ठ मुखाचे ठायीं । चोखी लवलाही स्वानंदें ॥ ७६ ॥
सार्वत्रिक आनंद व श्रीरामांचे जातक :
यापरी रघुनंदना । देखोनि बाळभावना ।
कौसल्येसी आला पान्हा । जीवीं निंबलोणा करूं पाहे ॥ ७७ ॥
सुरीं दुंदुभी त्राहाटिल्या भेरी । देव गर्जती जयजयकारी ।
वर्षती सुमनांच्या हारी । चराचरी आल्हाद ॥ ७८ ॥
आनंदाचे लवडसवडीं । नारदाची पडे उडी ।
सनकादिकांची आडाडी । स्वानंदें तांतडी नाचती ॥ ७९ ॥
सिद्ध आले श्रेष्ठ श्रेष्ठ । ऋषी आले झडझडाट ।
वेद होवोनियां भाट । अति उद्भट वानिती ॥ ८० ॥
योगी संन्यासी घनदाट । पुण्यकाळाचे दाटले थाट ।
तीर्थासी तेथें न फुटे वाट । तिहीं शरयूतट वसविलें ॥ ८१ ॥
अयोध्येच्या हाटविदी । स्वये झाडिती महासिद्धी ।
रंगमाळा घालिती सिद्धी । गुढिया समाधी स्वानंदें उभविल्या ॥ ८२ ॥
महासामें सुरस गाणीं । चारी मुक्ति त्या नाचणी ।
साही शास्त्रांची पेंखणी । शब्दश्रेणी स्वपक्षें ॥ ८३ ॥
धर्माची पहिली पहाट । स्वानंदाची मोकळी वाट ।
सुखाची पिकली पेंठ । समयो श्रेष्ठ साधूनी ॥ ८४ ॥
कौसल्येसी पुत्र जाला । स्वधर्में वाधावा आणिला ।
राजा हर्षें निर्भर जाहला । वोसंडला स्वानंदें ॥ ८५ ॥
त्राहाटिल्या निशाण भेरी । गगन गर्हे मंगळतुरीं ।
त्रैलोक्य गर्जे जयजयकारी । घरोघरीं उल्लासु ॥ ८६ ॥
मंगळजळीं निजनिवाडें । राजा स्नान करी वाडेंकोडे ।
तो शिंतोडा लागे जिकडे तिकडे । पूर्वज तिकडे सुखरूप होती ॥ ८७ ॥
पूर्वज स्वयें सुखी होती । हेंचि आश्चर्य सांतों किती ।
तेणें जळे त्रिजगती । उल्लासती स्वानंदे ॥ ८८ ॥
पुत्रानंदे उदार दृष्टी । सवत्स गोधनांच्या थाटी ।
अश्व रथ गज धन कोटी । वांटित्आ सृष्टी मागता सरे ॥ ८९ ॥
जन्म पावला रघुनाथ । उदार दानें दे दशरथ ।
मागते मागणें हरपत । होवोनि कृतार्थ मागणें विसरे ॥ ९० ॥
दशरथ म्हणे ये समयीं । जो जें मागेल ते देईन पाहीं ।
तंव मागतेचि जाले नाहीं । याचकां देहीं संतृप्ति ॥ ९१ ॥
ऐसे श्रीरामपुत्र मुख । देखता रायासी परम हरिख ।
द्विज निर्भर केले देख । तृप्त याचक अति दानें ॥ ९२ ॥
श्रीरामाचे जातक । दशरथ करी अलोलिक ।
तंव द्वितीय पुत्राचा हरिख । सद्‌भावें देख आणिली गुढी ॥ ९३ ॥
सुमित्रेची प्रसूती व जन्मोत्सव :
सुमित्रा देखे स्वप्न । मज झालें पुत्ररत्‍न ।
जागृतीं पाहे सावधान । तंव पुत्र निधान सेजेसीं ॥ ९४ ॥
क्षीरसागरींहूनि निघाला । राम कौसल्यागर्भा आला ।
पाथीचा शेष पाठीं पावला । पाठीचा झाला सुमित्र ॥ ९५ ॥
श्रीरामासी सुष्ठु मैत्री । चालवील निजनिर्धारीं ।
सुमित्र म्हणणें यापती । सुमित्राउदरीं जन्मला ॥ ९६ ॥
कौसल्येसी सुष्ठु मित्रा । चालवी यालागीं सुमित्रा ।
हाही आला तिच्या उदरा । सुमित्र खरा येणेंही ॥ ९७ ॥
लक्ष्मण शेषावतार । अयोनि जन्मला निर्धार ।
तोही नातळे योनिद्वार । जन्मव्यवहार स्वलीला ॥ ९८ ॥
तें देखोनि पुत्रवदन । अष्टांगीं पावली समाधान ।
मन जालें आनंदघन । सुमित्रा संपूर्ण सुखरूप जाली ॥ ९९ ॥ ॥
यावरी आनंद चढोवढीं । हर्षाचिया लवडसवडीं ।
सद्‌भावें उभविली गुढी । रायासी आवडी पुत्रसुख सांगे ॥ १०० ॥
द्वितीय पुत्राचा प्रभाव । ऐकोनि सुखें सुखावे राव ।
घेवोनियां ऋषिसमुदाव । जातकार्था पाहों स्वानंदे आला ॥ १ ॥
फोडिलीं धनाचीं भांडारें । मुक्त केलीं धान्यकोठारें ।
त्यागिली गाईंचीं खिल्लारें । लुलु दानभारें मूर्छित जाली ॥ २ ॥
याञ्चा बुडाली दानसमुद्रीं । दरिद्र बुडालें दातृत्वपूरीं ।
माग त्यांचा दुष्काळ नगरीं । घरोघरी आनंद ॥ ३ ॥
कैकेयीस पुत्रप्राप्ती :
कैकेयी पुत्रवंती दो पुत्रीं । तिची प्रसूतीची थोरी ।
अतिशयेंसीं नवलपरी । निजनिर्धारीं अवधारा ॥ ४ ॥
कैकेयीसीं लागली सुषुप्ती । पुत्र जन्मले कैशा रीती ।
त्या पुत्रजन्माचे एख्याती । तिसीं तें स्थिती अलक्ष ॥ ५ ॥
एक श्रीरामाचा भाग । एक लक्ष्मणाचा विभाग ।
दोन्ही लीलाविग्रही सांग । योनीचें अंग नातळती ॥ ६ ॥
सख्या प्रबोधिती कैकेयीसी । दोघे पुत्र जन्मले कुशी ।
तुझी झोंप ऐसी कैसी । पुत्रसुखासी अनोळख ॥ ७ ॥
कैकेयी पाहे पुत्रमुख । हृदयीं वोसंडेना हरिख ।
सापत्‍नभावाचें सुख । लोकदृष्टी देख पावती जाली ॥ ८ ॥
पूर्ण कळवळा नाही मना । स्वानंदस्नेह नयेचि पान्हा ।
दाईच्यापरी स्तनपाना । लाविले स्तना पुत्र दोनी ॥ ९ ॥
सपिंडगर्भ तिचा नव्हे । परभाग गर्भें सापत्‍नमाये ।
तिचे स्तनपान पाहें स्वभावें दाही हे जाली ॥ ११० ॥
पुढें सहजचि सापत्‍न । पुत्र नायकती तिचें वचन ।
पुत्रांचे निजसमाधान । कैकेयी जाण पावेना ॥ ११ ॥
कैकेयीची गर्ब्घस्थिती । पुत्रद्वयाची उत्पत्ति ।
यापरि जाली प्रसूती । वाधावा रायाप्रति धाडिला तिणें ॥ १२ ॥
स्नेहाचिया लवडसवडी । सकामकामाचिया आवडी ।
पुत्रद्वयाची गर्वगोडी । कैकेयी धाडी रायापासी ॥ १३ ॥
पुत्रद्वयाचें प्रिय जन्म । तेणें रायासी सुख परम ।
उदार हस्तें करोनि धर्म । जातककर्म तेणें केले ॥ १४ ॥
पुत्रचतुष्टयाची दशरथाला प्राप्ती :
जेंवि कां चारी पुरुषार्थ । एके काळें घरा येत ।
तेंवि चारी पुत्र दशरथ । जाले प्राप्त समकाळें ॥ १५ ॥
चहूं मुक्तींचे सुख एक । तेचि चतुर्विध होवोनि देख ।
दशरथासी द्यावया सुख । चारी अलौलिक पुत्र जन्मल ॥ १६ ॥
सच्चिदानंद तिन्ही जाण । तिहींचे प्रकाशक वस्तु चिद्वन ।
तेंवि चारी पुत्र परिपूर्ण । आवला आपण स्वयें राव ॥ १७ ॥
प्रणव तेचि वेद चारी । तेवी एक वस्तु चौं प्रकारीं ।
पुत्रत्वें दशरथाचे घरीं । सुखकारी सर्वांसी ॥ १८ ॥
एक सुख नित्य निश्चिती । त्यासी बहुविध चतुष्ट्य म्हणती ।
तेचि हे चारी मूर्ति । पुत्र सुखार्थी दशरथ ॥ १९ ॥
जो सकळ जगाचा निज विश्राम । सकळ सुखाचा आराम ।
जो निष्कामाचा पूर्णकाम । तो श्रीराम दशरथात्मज ॥ १२० ॥
सकळ लक्ष्यां आलक्षण । जो सकळ लक्षणीं संपूर्ण ।
तोचि तो लक्ष्मण जाण । सुमित्रानंदन दशरथात्मज ॥ २१ ॥
ज्याने सकळही पदार्थ । सदासर्वदा संपूर्ण भरित ।
ते वस्तूसी म्हणती भरत । कैकेयीसुत दशरथात्मन ॥ २२ ॥
मनुष्य शत्रूचें हनन । त्करी तो अल्प शत्रुघ्न ।
भवशत्रूचे निर्दळण । करी तो शत्रुघ्न दशरथात्मज ॥ २३ ॥
कनिष्ठ कैकयीचे नंदन । त्यांचे नाम भरत शत्रुघ्न ।
वसिष्ठें केले नामाभिधान । चौघे जण दाशरथि ॥ २४ ॥
चारही पुत्रांचे नामकरण :
श्रीवसिष्ठें आवश्यक । केले चौघांचे जातक ।
जन्मपत्रिका केली देख । नामनिर्दोष जगद्वंद्य ॥ २५ ॥
यापरि श्रीराम आणि लक्ष्मण । भरत आणि शत्रुघ्न ।
चौघे दशरथनंदन । नामाभिधान जगद्वंद्य ॥ २६ ॥
यापरी श्रीरामाचें जन्म । सांगितला अनुक्रम ।
निरूपिले जन्मकर्म । चरित्रानुक्रम अवधारा ॥ २७ ॥
येथोनि श्रीरामाचे चरित्र । अगाध अनुपम्य पवित्र ।
धन्य वाल्मीकीचें वक्त्र । कथा पवित्र शतकोटी ॥ २८ ॥
एका जनार्दना शरण । पूर्ण जालें जन्मकथन ।
पुढें स्वानंदनिरूपण । श्रोती अवधान मज द्यावें ॥ १२९ ॥
स्वस्ति श्रीभावार्थरामायणे बालकांडे एकाकारटीकायां
श्रीरामजन्मप्रसंगनिरूपणं नाम षष्ठोऽध्यायः ॥ ६ ॥
॥ ओंव्या १२९ ॥
