Jump to content

भावार्थ रामायण/बालकाण्ड/अध्याय २०

विकिस्रोत कडून
॥ श्रीएकनाथमहाराजकृत ॥ 

॥ श्रीभावार्थरामायण ॥

बालकाण्ड

॥ अध्याय विसावा ॥

श्रीराम-सीता विवाह

॥ श्रीसद्‌गुरुरामचंद्राय नमः ॥

रामाविषयी सीतेची उत्कंठा :

श्रीरामाचे पूर्णपण । रूपरेखागुणलावण्य ।
देखोनि सीतेचें वेधलें मन । सर्वथा आन नावडे ॥ १ ॥
सांडोनियां चम्द्रामृत । चकोर अन्य न सेवित ।
तेंवी सांडूनि रघुनाथ । सीतेचें चित्त आन न मानी ॥ २ ॥
जनकें देखोनियां रघुनाथ । चित्तीं आल्हाद अत्यंत ।
जानकी द्यावी निश्चितार्थ । साशंकित धनुष्यार्थीं ॥ ३ ॥

श्रीरामांना पाहून सभाजनांची अनेकविध अवस्था :

सभास्थियांचे नयन । रामरूपीं अति निमग्न ।
रावनासी पडलें मोहन । तटस्थ जन श्रीरामें ॥ ४ ॥
श्रीराम देखोनि ऋषिपंक्तीं । अवघे आश्चर्य मानिती ।
सीता द्यावी रघुपतिप्रती । मानलें चित्तीं सर्वांसी ॥ ५ ॥
पुढील कार्य अति कढीण । केंवी धनुष्यासी वाहील गुण ।
कळवळती सकळ जन । चाप बंधन लग्नासी ॥ ६ ॥
सत्य सीतेचा भावार्थ । राम अंतर्यामी समर्थ ।
करावया सकळांचे मनोगत । चापभंगार्थ चालिला ॥ ७ ॥
मागें ठेवोनि लक्ष्मण । राम चालिला सत्राण ।
देखोनि दचकला रावण । हा धनुष्य गुण वाहील ॥ ८ ॥
हा तंव दिसताहे बाळक । याचा पराक्रम अलोलिक ।
घायें मारीचास लाविली शीक । मारिला निःशेष सुबाहू ॥ ९ ॥
म्लान देखोनि दशवक्त्रा । उल्लास थोर विश्वामित्रा ।
वेगु करीं रामचम्द्रा । धनुर्धरां लाजवीं ॥ १० ॥

उपस्थितांना वंदन करून राम धनुष्याकडे जातात :

तेणें हरिखला रघुनंदन । विश्वामित्रा केले नमन ।
द्विजांचे घेवोनि आशीर्वचन । दिधला सन्मान सभेसी ॥ ११ ॥
जनक अतिशयें सज्जन । रामे< त्यासी केलें नमन ।
बाहूंसी आलें स्फुरण । चापग्रहण करावया ॥ १२ ॥
हेळसोनि सभा समस्त । मी एक सामर्थ्ये समर्थ ।
रावणाऐसा अति गर्वार्थ । श्रीरघुनाथ न करीतसे ॥ १३ ॥
देवोनि सकळांसी सन्मान । वृद्धवृद्धां करोनि नमन ।
अति विनीत रघुनंदन चापग्रहण करूं आला ॥ १४ ॥

धनुष्याची तपस्या :

धनुष्यीं अत्यंत जडपण । तेंही सांगेन मी निरूपण ।
श्रोतीं द्यावें अवधान । पूर्वलक्षणपर्यावो ॥ १५ ॥
चाप सदाशिवाचे हातीं । त्यासी जडत्वा शिवशक्ती ।
चापें चापजडत्वप्राप्ती । जे बोलती ते महापापी ॥ १६ ॥
चाप अति दुष्ट निर्दळी । तें पाप नये चापाजवळी ।
शिवरामनामे पाप जाळी । मग निर्दळी दुष्टातें ॥ १७ ॥
चापें केले बहुत तप व्रत । म्हणोनि पावलें शिवाचा हात ।
शिवहस्तें अति पुनीत । यालागीं रघुनाथ हातीं धरी ॥ १८ ॥
शिवाचें शिवचाप अपूर्व । तें केवीं उचलूं शकती जीव ।
तेथें अधिष्ठानें वसे शिव । चापीं जडभाव शिवशक्तीं ॥ १९ ॥
शास्त्रमर्यादा ते ऐसी । जो जड तोचि पापराशी ।
ते जडत्व नाहीं चापासी । धन्यत्व त्यासी शिवशक्तीं ॥ २० ॥
धनुष्य उचलितां रावण । चापीं प्रवेशे त्रिनयन ।
तेणें तो अपमानिला पूर्ण । चापी जडपण शिवशक्तीं ॥ २१ ॥
कोदंडाचा निजभावार्थ । शिवहस्तें मी अति पुनीत ।
श्रीरामहस्तें परममुक्त । होईन निश्चित स्वयंवरीं ॥ २२ ॥
राम सदा शिवातें ध्याय । शिव वंदी श्रीरामपाय ।
तेणें चापाचें जडत्व जाय । पुष्पप्राय तें जालें ॥ २३ ॥
असो हे धनुष्याची कथा । स्वयंवरीं वरावी सीता ।
हेंचि कार्य रघुनाथा । तत्कार्यार्था चाप पाहे ॥ २४ ॥

एका दृष्टिक्षेपात धनुष्याच्या शक्तीचे श्रीरामाकडून हरण :

रामें अवलोकितां चाप । चाप जालें निष्पाप ।
हरला जडजाड्यसंताप । स्वयें सुखरूप उचललें ॥ २५ ॥
श्रीराम पाहे जयाकडे । त्याचे आकल्प जडत्व उडे ।
तेथें काय धनुष्य बापुडें । जडत्व पुढें उरावया ॥ २६ ॥
श्रीराम म्हणतां वाचे । जड संसार तरती साचे ।
दर्शन जालिया त्या रामाचें । जडत्व कैचें धनुष्यासी ॥ २७ ॥
चापासी उपजे अनुताप । ऐसा श्रीरामप्रताप ।
अनुतापें जडत्व गेलें पाप । रामें सकृप पाहिलें ॥ २९ ॥
यापरी श्रीरघुनाथें । अवलोकोनि धनुष्यातें ।
आकळिलें वामहस्तें । सज्ज त्वरितें करावया ॥ ३० ॥

विश्वामित्रस्तु धर्मात्मा श्रुत्वा जनकभाषितम् ।
अभ्यभाषत काकुत्स्थं प्रहृष्टेनांतरात्मना ॥ १ ॥

श्रीरामांची कुमारावस्था पाहून जनक साशंक :

धनुष्य श्रीरामें धरितां हातीं । थोर आशंका जनकाचे चित्तीं ।
तो येवोनि मुनीप्रती । अति काकुळती बोलत ॥ ३१ ॥
राजा म्हणे महाऋषी । राम सौकुमार्याची राशी ।
जेणें घोळशिलें रावणासी । तें चाप यासी केंवे सज्जे ॥ ३२ ॥

विश्वामित्रांचे जनकाला आश्वासन :

ऐकतां रायाचें शंकावचन । विश्वामित्र निःशंक पूर्ण ।
काय बोलिला गर्जोन । सभेचे जन ऐकतां ॥ ३३ ॥
ऐकें बापा रघुनंदना । पुरुषामाजीं पंचानना ।
धनुष्य चढवीं आंगवणा । सावधाना निजवृत्तीं ॥ ३४ ॥
तूं तंव पुरुषार्थीं रघुनाथ । धनुष्य वाहावें निमेषार्धांत ।
जनकजानकींचा मनोरथ । कृतकार्यार्थ करावा ॥ ३५ ॥

श्रीरामाचा आत्मविश्वास :

ऐकोनि सद्‌गुरूचें वचन । धनुष्य पाहे रघुनंदन ।
वामहस्तें आकळून । चढवावया गुन सज्ज जाला ॥ ३६ ॥
राम म्हणे ऋषीप्रती । तुझिया वचनें कृपाप्राप्ती ।
धनुष्य वाहणें कार्य किती । वृथा कुंथती नरवीर्य ॥ ३७ ॥
हे शंकराचें दिव्य चाप । गुण वाहणे कार्य अल्प ।
आतां पहा माझा प्रताप । करीन आरोपण शराकर्षणेंसीं ॥ ३८ ॥

बाढमित्यब्रवीत् राजा मुनिश्च समभाषत ।
लीलया स धनुर्मध्ये जग्राह वचनान् मुनेः ॥ २ ॥
पश्यतां न्रुसहस्राणां बहूनां रघुनंदनः ।
आरोपयत्स धर्मात्मा सलीलमिव तद्धनुः ॥ ३ ॥

ऐसें बोलता रामचंद्र । हर्षें उल्लासे विश्वामित्र ।
म्हणे धन्य धन्य तुझें वक्त्र । तूं प्रतापसमुद्र रविवंशी ॥ ३९ ॥

श्रीरामांनी एका हातानेच धनुष्य उचलले :

तुझिया वचनासाठी । मज दिधलिया अयुतकोटी ।
म्हणोनियां पाठी थापटीं । धनुष्य मुष्टीं आकर्षीं ॥ ४० ॥
जनक म्हणे रघुनाथा । मजही ऐसा भ्रम होता ।
हरधनुष्य आकळिता । वीर सर्वथा असेना ॥ ४१ ॥
तो त्वां वाढिवेचा माथां । उजळ केला सभेदेखतां ।
किती वानूं पैं पुरुषार्था । धन्य रघुनाथा वाढिव ॥ ४२ ॥
बोलिलासी प्रताप गरिमा । ते सत्य करावी श्रीरामा ।
संपादीं शीघ्र चापकर्मा । पुरुषोत्तमा रघुवीरा ॥ ४३ ॥
गुरुश्वशुर उभयवचन । ऐकोनियां रघुनंदन ।
धनुष्यीं वाहावया गुण । चाप संपूर्ण आकळिले ॥ ४४ ॥
अति अतुर्बळी रघुनाथ । न लावितां दुसरा हात ।
एकेंचि हातें वाहिलें शीत । जालें विस्मित सुरासुर ॥ ४५ ॥
चाप टणत्कारितां करतळीं । नांदे रावणा दांतखिळी ।
राजे मूर्छित भूतळें । बैसली टाळीं दिग्गजांची ॥ ४६ ॥
धनुष्य ओढितां पूर्ण कानाडी । अति कडाडीं भंगलें ॥ ४७ ॥

धनुर्भंगाच्या प्रचंड आवाजानें भयावह परिणाम :

नादाचेनि घन घर्घरारीं । बैसलीं वीरांची दांतेरी ।
कीरकरोनि वाजिकुंजरीं । उभीं शरीरें उलंडलीं ॥ ४८ ॥
धनुर्भंगाचे कडकडाटी । नादें दुमदुमिली सृष्टी ।
तडा पडूं पाहे मेरुपृष्टीं । निमटे दृष्टी काळाची ॥ ४९ ॥
कोटिविजू तुटोनि पडे । चाप कडाडी तेणें पाडें ।
सुर नर किन्नर जाले वेडे । वायु उडे तेणें नादें ॥ ५० ॥
नादाचिये अत्यंत प्रौढी । पृथ्वी गेली चिरढोविरढी ।
नभीं नक्षत्रां पातझाडी । पदिलीं बुदीं डळमळिता ॥ ५१ ॥
उद्‌भट नादाची गति कैसी । पक्शी विसरले पळावयासी ।
भ्रमें भ्रमती ते आकाशीं । गति सर्वांची खुंतली ॥ ५२ ॥
काळें प्राण्यांचा घ्यावा प्राण । काळ् पळाला नादाभेणें ।
आतां येथें मारिता कोण । काळा आकर्षण श्रीरामें ॥ ५३ ॥
ऐसी दडपलीं सप्त पाताळें । उचंबळलीं समुद्रजळें ।
शेषशयन पैं आंदोळे । मेरु कुळाचळें पैं कांपती ॥ ५५ ॥
दिवि कंप भूमिकंप । सत्यलोकीं चळकांप ।
रामें भंगिलें शिवचाप । अति प्रताप तिहीं लोकीं ॥ ५६ ॥
जनक आणि विश्वामित्र । राम आणि सुमित्र ।
यांचेचि सावधान नेत्र । येर सर्व मूर्छित ॥ ५७ ॥
या चौघांही वेगळी । सावधान पाहे जनकबाळी ।
देखोनि रामप्रताप बळी । उताविळी वरावया ॥ ५८ ॥
शिवचापाचें मनोगत । रामहस्तें मी परम मुक्त ।
कडकडाट नव्हे व्यर्थ । चाप गर्जन स्वानंदें ॥ ५९ ॥
आनंदनाद अति उद्भ्ट । नादें दुमदुमिलें वैकुंठ ।
तेणें कोंदलें कैलासपीठ । नादें नीळकंठ डुल्लत ॥ ६० ॥
चापनिर्मुक्त आनंदगहिंवर । तेणें उलथला क्षीरसागर ।
शेषशयना आनंद फार । स्वर्गीं जयजयकार देवांचा ॥ ६१ ॥
रापप्रताप आनंदद्वारा । अकार उकार मकारा ।
आनंद कोंदला अर्धमात्रा । राया रघुवीरप्रतापें ॥ ६२ ॥
लागतां श्रीरामाचा हस्त । शिवचाप झाले परम मुक्त ।
तोही मुक्तीचा अर्थ । श्रीरघुनाथप्रतापें ॥ ६३ ॥
लागतां श्रीरामाचें चरण । सद्यःमुक्त होती पाषाण ।
त्याचेनि हस्तें चापग्रहण । मुक्ति संपूर्ण श्रीरामें ॥ ६४ ॥
शिवचापा परम मुक्ती । जनकसंशया विनिर्मुक्ती ।
जानकीलोचना नित्यतृप्ती । ते श्रीराममूर्ति स्वयंवरी ॥ ६६ ॥
रावण गर्वाची निर्मुक्ती । आशापाशनिःशेषनिवृत्ति ।
राजाभिमाना नित्यमुक्ती । ते श्रीराममूर्ति स्वयंवरीं ॥ ६७ ॥
वेदानुवादा वचनामुक्ती । शास्त्रानुवादा युक्तिप्रयुक्ती ।
जानकीलोचन दृश्यनिर्मुक्ती । ते श्रीराममूर्ति स्वयंवरीं ॥ ६८ ॥
जनसमुदाया संदेहनिर्मुक्ति । सुररमुदाया बंधमुक्ति ।
भक्तसंतापनिजात्ममुक्ति । ते श्रीराममूर्ति स्वयंवरी ॥ ६९ ॥

सीतेची मनःस्थिती :

श्रीरामप्रतापाचा सोहळा । देखावया भाग्य कैचें सकळां ।
अंध पडिलें त्यांच्या डोळां । जनकबाळा सुख भोगी ॥ ७० ॥
श्रीरामसुखाचा सोहळा । देखोनि जानकी निवाली डोळां ।
त्याचे कंठीं घालावया माळा । उताविळी भावार्थें ॥ ७१ ॥
चापभंगाचे नाद कोटी । शनैः शनैः शमले नभाचें पोटीं ।
चेतनोपलब्ध जाली सृष्टी । उघडली दृष्टी जनांची ॥ ७२ ॥
जन जाले सावधान । सभा बैसली स्वस्थस्थान ।
देखोनियां धनु भग्न । विस्मीत मन सर्वांचें ॥ ७३ ॥
गेला जनकाचा संदेहो । राम अतुर्बळी महाबाहो ।
जाला सर्वार्थीं निःसंदेहो । जाणोनि राव बोलत ॥ ७४ ॥

जनकाचे धन्योद्‌गार :

जनक अत्यंत उल्लासेंसी । हरिखें बोले विश्वामित्रासी ।
राम दाशरथि सूर्यवंशीं । पूर्वीं बहुतां ऋषीं सांगितलें मज ॥ ७५ ॥
निजतेजें अत्यद्ऽऽभुत । अचिंत्यानम्त अति समर्थ ।
दृष्टीं देखिलें इत्यंभूत । प्रतापवन्त श्रीराम ॥ ७६ ॥ ॥
जेणें शिवाचें कोदंड । अवलीळा केलें दुखंड ।
श्रीरामप्रताप प्रचंड । काळे तोंड रावणाचे ॥ ७७ ॥
पूर्ण न भरतां कानाडीं । हरचाप भंगलें कडाडीं ।
त्याच्या प्रतापाची प्रौढी । कोणें केवढी वानावीं ॥ ७८ ॥
जनककुळींची कुळात्मजा । होईल श्रीरामाची भाजा ।
तेणें वंश सार्थक माझा । हा धर्म तुझा ऋषिवर्या ॥ ७९ ॥
विश्वामित्र तूं धर्मात्मा । तुझेनि धर्मे भेटी श्रीरामा ।
तुझेनि निष्कृति सर्वां कर्मां । राम परमात्मा मज सुहृद ॥ ८० ॥
तुझें रूढ नाम विश्वामित्र । परी तूं माझा परम मित्र ।
राम परमात्मा परम पवित्र । सुहृद स्वतंत्र त्झेनि ॥ ८१ ॥
माझा पूर्वकृत संकल्प । सीता अमूल्य प्रतापचाप ।
तो त्वां केला निर्विकल्प । सत्यसंकल्प श्रीराम ॥ ८२ ॥
स्वयंवरीचा पण कठीण । राज भंगले सहरावण ।
त्यासी श्रीरामें वाहिला गुण । सीतावरण प्रतापीं ॥ ८३ ॥
सीतेसी श्रीराम भ्रतार । कार्यकरिता विश्वामित्र ।
भलें जाणसी ब्रअह्मसूत्र । अति पवित्र ऋषिवर्या ॥ ८४ ॥
विश्वामित्राचे चरणीं माथा । ठेवोनि जनक होय बोलता ।
प्राणापरीस पढियंती सीता । ते म्यां रघुनाथा अर्पिली ॥ ८५ ॥
आजि माझा याग सफळ । आजि माझें पावन कुळ ।
आजि सीतेचें भाग्य अनुकूळ । सुखकल्लोळ श्रीरामें ॥ ८६ ॥
माझी कन्या अगुण सगुण । सीता केली रामार्पण ।
विश्वामित्रा तूं सज्ञान । वेगीं लग्न लावावें ॥ ८७ ॥
ऐसी जनकाची विनवणी । विश्वामित्रें ऐकोनी ।
बरवें म्हणोनि प्रतिवचनीं । उल्हासोनी बोलिला ॥ ८८ ॥

सीतेकडून रामाला माळ समर्पण :

ऐकोनि ऋषिरायाची गोष्टी । सीतागज प्रेरिला घडघडाटीं ।
माळा घालावया श्रीरामकंठीं । आली गोरटी उल्लासें ॥ ८९ ॥
जें सीतेचे मनीं होतें । तेंचि केलें रघुनाथें ।
वेगी वरावया त्यातें । आनंदे अदभुतें पैं आली ॥ ९० ॥
घेवोनि चिद्रत्नांुची माळा । आनंदे आली जनकबाळा ।
देखतां सकळिकां भूपाळां । घाली गळां श्रीरामाच्या ॥ ९१ ॥
होतां डोळियां डोळेभेटी । लाज विराली उफराटी ।
आनंदें वोसंडली सृष्टी । सुटल्या गांठी चहूं देहां ॥ ९२ ॥
सवेंचि पाहे सावधान । डोळियां डोळे जाले वरण ।
प्राणें प्राणा परिणयन । लागलें लग्न जीवीं शिवा ॥ ९३ ॥
चापें वीराभिमाना अस्तु । मध्यान्हीं तपे आदित्यु ।
सीता वरावया रघुनाथु । आला अभिजितु सुमुहूर्तीं ॥ ९४ ॥
लग्नघटिला पाहे भास्वत । वाचा राहिल्या निजमौनांत ।
स्वबोध सावधान सांगत । काळ सावचित दोहीं भागीं ॥ ९५ ॥
धनुर्भंगाच्या गजरांत । अंतःपट निर्मुक्त ।
भावार्थ ॐपुण्या सांगत । वेगीं रघुनाथा वरावया ॥ ९६ ॥
ऐसा समय साधूनि उचित । सांडोनि उभयपक्षार्थ ।
करोनि अभिमानाचा अंत । सीता रघुनाथ वरियेला ॥ ९७ ॥
येरयेरां पाहतां अतिप्रीतीं । सुटल्या चिदचिन्महाग्रंथी ।
निजाइक्याच्या बहुल्याप्रती । दोघे बैसती एकात्मता ॥ ९८ ॥
वोहरें पाहतां परस्परां । नोवरीमाजी दिसे नोवरा ।
नोवरियाआंगी दिसे सुंदरा । वरिलें वरा या स्थितीं ॥ ९९ ॥
सीता श्रीरामीं घालिता माळा । तेचि क्षणीं त्याचि काळा ।
रावणा वरिले अवकळा । निढळीं टिळी काळिमेचा ॥ १०० ॥
अवकळां बैसतांपाठीं । रावण अपमानिला सृष्टीं ।
रामप्रताप देखतां दृष्टी । रावणाच्या पोटी धुकधुक ॥ १ ॥

इतर उपस्थितांना परमानंद :

विजयी जाला रामचंद्र । हरिखें नाचे विश्वामित्र ।
घेवोनि ऋषींचा संभार । तृप्तितत्पर स्वानंदे ॥ २ ॥
एक रोकडे एक बोडके । एक ते कवळ सुडके ।
अवघे नाचती हरिखें । सीता रघुटिळकें पर्णिली ॥ ३ ॥
आनंदे नाचती आघवे । झेलिती गोपी चम्दनाचे रवे ।
घोत्रें झेलिती घदिपालवे । सीता राघवें पर्णियेली ॥ ४ ॥
एक ओंवाळिती अंगवस्त्रें । एक ओंवाळिती जुनी ध्त्रें ।
एक ओंवाळिती दर्भपवित्रें ।सीता रामचम्द्रें जिंकिली ॥ ५ ॥
एक ओंवाळिती कौपीन । एक ओंवाळिती कुशासन ।
एक ओवाळिती कृष्णाजिन । रघुनंदन निजविहयी ॥ ६ ॥
मंत्री गर्जती ऋषीश्वर । सुरवरीं जयजयकार ।
सुमनांचे वर्षती संभार । रामचम्द्र निजविजयी ॥ ७ ॥
सुखाचिया अति तांतडीं । देव उठिन्नले लवडसवडी ।
उभविती हरिखाची पै गुढी । राम बांधवडी सोडवील ॥ ८ ॥
जनकाच्या महाद्वारीं । त्राहाटिल्या निशाणभेरी ।
गगन गर्जे मंगळतुरीं । जयजयकारीं निजगजरें ॥ ९ ॥
विश्वामित्रें उल्लासता । रथीं वाहोनियां रामसीता ।
भेटावया दशरथा । होय निघता सवेग ॥ ११० ॥
सीता जिंकिली आपण । उल्लासें नाचे लक्ष्मण ।
अश्ववाग्दोर धरोनि पूर्ण । रथारोहन तेणें केलें ॥ ११ ॥
विश्वामित्राचे अधीन । श्रीरामसीतेचें गमन ।
देखोनि जनक झाला लीन । घाली लोटांगण ऋषिराया ॥ १२ ॥
विश्वामित्रा तूं गुरुत्वें पूर्ण । स्वयंवरें केलें सीतावरण ।
आतां करावें पाणिग्रहण । विधियुक्त लग्न ऋषिवर्या ॥ १३ ॥
जनक म्हणे विश्वामित्रा । उभयपक्षीं तू सोयरा ।
जाणोनि शास्त्रविचारा । येथें वधूवरां राहवावें ॥ १४ ॥
जनकाची निजकांता । सुमेधा सती पतिव्रता ।
तीही पाहूण् धांवें रघुनाथा । वामांगी सीता बैसवोनी ॥ १५ ॥
आणावें दशरथ भूपाळा । करावा सम्भ्रमें सोहळा ।
सुख द्यावें दोहीं कुळां । ऋषिनिर्मळा कृपाळुवा ॥ १६ ॥
ऐकोनि जनकाची विनंती । कौशिक सुखावला चित्तीं ।
राहविला सीतापती । ऋषिपंक्तिसमवेत ॥ १७ ॥
धनुर्भंगें सीतावरण । समूळ जालें निरूपण ।
आतां रामसीतापाणिग्रहण । लग्नविधान अवधारा ॥ १८ ॥
एकाजनार्दना शरण । प्रकृतिपुरुशां पाणिग्रहण ।
पुढें रसाळ निरूपण । श्रोते सज्ञान परिसोत ॥ ११९ ॥
स्वस्ति श्रीभावार्थरामायणे बालकांडे एकाकारटीकायां
धनुर्भंगसीतावरणं नाम विंशतितमोऽध्यायः ॥ २० ॥
॥ ओव्या ११९ ॥ श्लोक ३ ॥ एवं १२२ ॥


बहूतेक या पानावरील मजकूर प्रताधिकारीत आहे, त्यामुळे हे पान हटवण्यात येईल. या पानातील मजकूराच्या प्रताधिकार स्थितीची तपासणी करून त्यानंतर तो ठेवायचा की काढून टाकायचे हे ठरवले जाईल. आपण कोणत्याही पानाच्या चर्चा पानावर त्या त्या मजकूराच्या प्रताधिकार स्थितीबद्दल चर्चा सुरु करु शकता. ती करित असताना आपण इतर सक्रिय सदस्यांना त्यात सामील करून घ्या. स्थानिक किंवा वैश्विक प्रचालक फक्त समुदायाने घेतलेल्या निर्णयाची तांत्रिक अंमलबावणी करतील. हा विकिस्त्रोत प्रकल्प आहे त्यामुळे या प्रकल्पावर फक्त आणि फक्त स्त्रोत असलेलाच मजकूर जो पूर्व प्रकाशित पुस्तकांमधून घेतलेला आहे, आणि पुरावा म्हणून त्या पूर्व प्रकाशित पुस्तकाची प्रत कॉमन्सवर अपलोड करण्यात आलेली आहे. या व्यतिरीक्त इतर सर्व मजकूर पुराव्या अभावी आणि प्रताधिकाराचा भंग होत असल्याच्या कारणाने काढून टाकण्यात येईल.