Jump to content

भावार्थ रामायण/बालकाण्ड/अध्याय २

विकिस्रोत कडून

श्रीएकनाथमहाराजकृत ॥

॥ श्रीभावार्थरामायण ॥

बालकाण्ड

॥ अध्याय दुसरा ॥

॥ श्रीसद्‌गुरु रामचंद्राय नमः ॥

यज्ञपुरुषाने दिलेल्या प्रसादाचे विभाग

राजा पाहे राष्ट्र सकळ । तंव फिटले द्वंद्वदुःखदुष्काळ ।
पाहिला सर्वत्र सुकाळ । अफळ ते सफळ वृक्ष झाले ॥ १ ॥
प्रजा स्वानंदे निर्भर । गोगोधनां आनंद थोर ।
अग्निहोत्रें घरोघर । याग द्विजवर यजिती सुखें ॥ २ ॥
पृथ्वी धनधान्यें परिपूर्ण । कोणा नाहीं दुःख दैन्य ।
घरोघरीं वेदाध्ययन । हरिकीर्तन हरिभक्ती ॥ ३ ॥
भूतळा येईल राघव । यालागीं वैकुंठींचें वैभव ।
पुढे धाडिले जी सर्व । तेणें शोभा अपूर्व अयोध्येसीं ॥ ४ ॥

अयोध्येत इंद्राच्या अप्सरांचे आगमन

राजा शोभे सिंहासनीं । अति आल्हाद राजभुवनीं ।
आनंद न माये त्रिभुवनीं । तंव स्वर्गाहूनि आल्या देवांगना ॥ ५ ॥
नमन केले रायासी । इंद्रें पाठविले तुम्हांपासीं ।

काय अनुज्ञा आम्हासी । त्या कृतकार्यासी प्रेरावें ॥ ६ ॥
राजा म्हणे तया अप्सरासी । प्रलोभोनि आणावे ऋष्यश्रृंगासी ।
कळो न द्यावे विभांडकासी । अचुक कार्यासी साधावें ॥ ७ ॥
विभांडक गेला अनुष्ठानासी । एकला ऋष्यश्रृंग गुंफेसीं ।
प्रमदा पातल्या तयापासीं । हावभावेंसीं उद्यत ॥ ८ ॥
अप्सरांना पाहून झालेली ऋष्यश्रृंगाची अवस्था
त्यांसी देखतांचि दृष्टी । ऋष्यश्रृंगें सांडिली पर्णकुटी ।
होतां डोळियां डोळेभेटी । पळे उठाउठी मृगभावें ॥ ९ ॥
मुख मुरडी मागिलीकडे । परतोनि पाहें तयांकडे ।
स्वेग पाउलीं पळे पुढें । रहों राहों उडे सत्राणें ॥ १० ॥
दुरोनि पाहे दृष्टी । मा कैसेनि होईल भेटी ।
बोलण्याच्या खुंटल्या गोष्टी । नातुडे दृष्टी मृगभावें ॥ ११ ॥
झाली विभांडकाची वेळ । प्रमदा गेल्या सकळ ।
ऋष्यश्रृंग अति विकळ । आला तत्काळ गुंफेसीं ॥ १२ ॥
करितां पितयाचे सेवेसी । त्या आठवतीं मानसीं ।
कैसे आले होते तापसी । अति विव्हळे ऋषीश्वर ॥ १३ ॥
पिता पुसे पुत्रासी । आजि दुश्चित कां मानसीं ।
तो म्हणे आले होते तापसी । तुमचे भेटीसी अति साधु ॥ १४ ॥
त्यांच्या जटांसीं मवाळी । मनोहर अंगें सोज्ज्वळीं ।
मज पळतां तत्काळीं । अदृश्य ते वेळी ते झाले ॥ १५ ॥
मी न घे त्यांचे दर्शन । व्यर्थ केले पलायन ।
क्षणक्षणां होय आठवण । उद्वेग पूर्ण त्यांचेनि मी ॥ १६ ॥
येरू न सांगे जीवींची गोष्टी । त्यांची लागली आवडी पोटीं ।
केव्हा होईल त्यांची भेटी । जीवीं चटपटीं मोठी लागली ॥ १७ ॥

ऋष्यश्रृंगाची मनोव्यथा

आश्रमा आले अतिथी । तेपूजावे अति प्रीतीं ।
मी वंचलों देहभयअीशक्ती । मज त्यांची भक्ति नघडेचि ॥ १८ ॥
नाहीं पुसलें आगमन । नाहीं दिधलें अभ्युत्थान ।
न करींच पूजाविधन । विमुख सज्जन म्यां केले ॥ १९ ॥
त्यांसी म्यां केले नाहीं नमन । नाहीं बोलिलों मृदु वचन ।
देहलोभें ठकलो पूर्ण । विमुख सज्जन म्यां केले ॥ २० ॥
त्यांची मागुती होईल जरी भेटी । तरी पुसूं त्यांसी गृह्य गोष्टी ।
हृदयीं आवडी बैसली मोठी । केव्हा ते दृष्टी देखेन ॥ २१ ॥
ऐसी करितां तळमळ । तंव झाला प्रातःकाळ ।
विभांडक अनुष्ठानशील । गेला तत्काळ स्नानासी ॥ २२ ॥

ऋष्यश्रृंग मोहजालात अडकतो

एकाकी पुत्र पर्णकुटीं । देखोनि प्रमदा आल्या उठाउठीं ।
त्यांसी देखोनियां दृष्टी । करितां गोष्टी साशंक ॥ २३ ॥
धैर्य धरोनि उभा ठाके । मृग स्वभावें मागे चवके ।
आवडीचेनि भावें खुडके । सवेंचि फडके गजबजिला ॥ २४ ॥
तिहीं झणत्कारिला वीणा । नाद संचरला श्रवणा ।
मोह उपजला अंतःकरणा । गमनागमना विसरला ॥ २५ ॥
घ्हंटो पारधी जैसा । मधुरनादें मृगमानसा ।
भुलवोनियां पाडी फांसा । तैसी दशा पावला ॥ २६ ॥
टवकारली कर्णकुटी । उचलोनियां ग्रीवागांठी ।
प्रमदा लक्षोनि दृष्टी । मान त्यांच्या कंठी घातली ॥ २७ ॥
मृगाचा स्वभाव पूर्ण । व्हावें नादाअधीन ।
जंव जंव ऐके गायन । अंव तंव आपण नाचत ॥२८ ॥
कोण तुमचे वस्तीचें स्थान । कोण्या अर्थें येथें आगमन ।
तुमचे हृदयीं व्यथा कोण । गंडें अति तीक्ष्ण दिसताती ॥ २९ ॥
तुझे माथां श्रृंग तीक्ष्ण । तुज ऋष्यश्रृंग अभिधान ।
आमचे हृदयीं गंडे तीक्ष्ण । गंडऋषी जाण आम्हांसी म्हणती ॥ ३० ॥
आमचें रतिमण स्थान । चाख पां येथील जीवन ।
म्हणोनि करविती रसपान । देती चुंबन अधरामृतें ॥ ३१ ॥
आमचें सर्वांग सिद्ध अनुष्ठान । आमच्या गंडांचे स्पर्शन ।
करितां सुखसमाधान । म्हणोनि आलिंगन त्यासी देती ॥ ३२ ॥
आमचे वनींचा फळपाडे । म्हणोनि देती साकरेचे लाडु ।
ये वनीं नाहीं हा सुरवाडु । अति दुर्वाडु अनुष्ठान ॥ ३३ ॥
ही आमुची समाधीस्तिती । म्हणोनि रतिमुद्रा लाविती ।
रत्यासनीं बैसविती । झाला वशवतीं तयांसी ॥ ३४ ॥
विसरला आश्रमस्थिती । विसरला आपुली गती ।
यावें परतोनि मागुती । हें निश्चिंतीं विसरला ॥ ३५ ॥
विसरला संध्यास्नान । विसरला अनुष्ठान ।
विसरला जपध्यान । गमनागमन विसरला ॥ ३६ ॥
विसरला स्थितिगई । विसरला प्राप्ति अप्राप्ती ।
विसरला पितृभक्ती । स्त्रियानुवतीं वर्तत ॥ ३७ ॥
विसरला निजअभवस्था । विसरला निजस्वार्था ।
विसरला जो निजपिता । स्त्रियां तत्वतां वश्य केला ॥ ३८ ॥
विसरला वेदाध्ययन । विसरला शास्त्रपठण ।
विसरला मी तूं कोण । स्त्रियांधीन तो झाला ॥ ३९ ॥

स्त्रीसंगाचे दुष्परिणाम

क्षणार्ध स्त्रियांची संगती । वनवासी होय वशवतीं ।
जे नित्य स्त्रियांतें सेविती । त्यांची निर्गति कैसेनि होय ॥ ४० ॥
स्त्रिया वश्य केले वनवासी । स्त्रियां केले किंकर ग्रामवासी ।
अपभ्रंशता स्त्रियांपासी । घात मुक्तीसी स्त्रीसंगे ॥ ४१ ॥
स्त्रियांचे दर्शन स्पर्शन । स्त्रियांचे जें भाषण ।
स्त्रियांची जी आठवण । अपभ्रंश संपूर्ण स्त्रीसंग ॥ ४२ ॥
नको स्त्रियांची संगती । ऋष्यश्रृंग झाला वशवतीं ।
भुलोनियां स्त्रियांप्रती । आणिला निश्चितीं नगरासी ॥ ४४ ॥

ऋष्यश्रृंगाचा शांतनेशी विवाह

आणिले देखोनि ऋष्यश्रृंगासी । परम आल्हाद दशरथासी ।
श्रृंगारिले नगरासी । गुढिया चौपासीं उभविल्या ॥ ४५ ॥
मखरें तोरणे टिळे माळा । वस्त्रें भूषणें लोकां सकळां ।
श्रृगारिलें गाई गोवळां । विभांडकें सोहळा देखावया ॥ ४६ ॥
मेळवोनि ऋषी सज्जन । वसिष्ठें निर्धारिलें लग्न ।
ऋष्यश्रृंगासी कन्यादान । केले सुलग्न शांतनेसीं ॥ ४७ ॥
शांतनेचा पिता शांतन । राजाचा मित्र जीवप्राण ।
तो आणिला पाचारून । लग्नालागूनी शांतनेच्या ॥ ४८ ॥
राजा दशरथ भाग्यनिधी । वसिष्ठ कुलगुरू सद्‌बुद्धी ।
विवाहहोम लग्नसिद्धी । कार्य त्रिशुद्धीं साधिलें ॥ ४९ ॥
विभांडक आला आश्रमासी । न देखे ऋष्यश्रृंग पुत्रासी ।
ठकवूनि दशरहें नेलें त्यासी । अति क्रोधेंसीं चालिला ॥ ५० ॥
आला अयोद्या प्रांतासी । देखे श्रृंगारिले नगरासी ।
गाई गोवळे श्रृंगारेंसीं । मार्गीं त्यासी पैं भेटले ॥ ५१ ॥
चाळवोनि आणिलें माझ्या बाळा । कायसा ये नगरीं सोहळा ।
पुसाअ झाला गोवळां । भेटला सकळां मार्गस्थां ॥ ५२ ॥
ते ऐसा संगती वृतांत । ऋष्यश्रृंग मृगीसुत ।
त्यासी कन्या दे दशरथ । सोहळा नगरांत लग्नाचा ॥ ५३ ॥
मूळ धाडिलें विभांडकासी । तो त्यातें न भेटे वनवासी ।
विधियुक्त लाविलें लग्नासी । उल्हासेंसीं दशरथें ॥ ५४ ॥

विभांडकाला आनंद

ऐकतां पुत्र विवाहासी । विभांडक अति उल्हासी ।
संतोष झाला मानसीं । प्रसन्नतेसीं तो आला ॥ ५५ ॥
राव वेगें सामोरा आला । धांवोनियां चरणां लागला ।
अति प्रीतीने आलिंगिला । म्हणे भला भला दशरथा ॥ ५६ ॥
सर्वालंकारभूषणेंसी । वाहिली देखोनि वोहरासी ।
विभांडक सुखसंतोषी । दशरथासी तुष्टला ॥ ५७ ॥
राया जे जे तुझे मनोरथ । ते ते पुरवीन मी समस्त ।
म्हणोनि आल्हादयुक्त । पुत्रप्रीतीं दशरथा प्रिय झाला ॥ ५८ ॥
विष्टरोक्त वरासन । षोडशोपचारें पूजन ।
केलें चरणतीर्थप्राशन । ऋषि प्रसन्न रायासीं ॥ ५९ ॥

लोमपादाच्या राज्यात अवर्षण

शांतन आणि मित्र रायासी । लोमपाद म्हणती तयासी ।
अवर्षण त्याच्या देशीं । तेणें दशरथासी प्रार्थिलें ॥ ६० ॥
विभांडक द्यावा मजपासीं । करवीन पर्जन्येष्टियागासी ।
पीडा निवारेल भूतांसी । गोब्राह्मणांसी सुख करील ॥ ६१ ॥
दशरथासी उदार स्थिती । अवंचक मित्रकार्यार्थीं ।
लोमपादाचे कार्याप्रती । प्रार्थिला निश्चितीं विभांडक ॥ ६२ ॥
विभांडक प्रेमें आपण । म्हणे भावार्थेंसीं मी तुज अधीन ।
राया तुझें निल्लंघीं वचन । करीन यज्ञ लोमपादाचा ॥ ६३ ॥
विभांडकें करिता यज्ञ । राष्ट्रीं वर्षला पर्जन्य ।
तृणधान्यें मेदिनी पूर्ण । गोब्राह्मणां आल्हाद ॥ ६४ ॥
पूजोनियां विभांडकासी । आणिला दशरथापासीं ।
ऋषि येतांचि अयोध्येसी । रायें यागासी आरंभिले ॥ ६५ ॥

ऋष्यश्रृंगाकडून पुत्रकामेष्टी यज्ञ

वसिष्ठ श्रेष्ठ कुळगुरू । दुजा विभांडक ऋषीवरू ।
ऋष्यश्रृंग हर्षनिर्भरू । यज्ञांगीकारू तेणें केला ॥ ६६ ॥
ऋष्यश्रृंग म्हणे रायासी । मी पुत्र देईन तुम्हांसी ।
म्हणोन अति उल्हासेंसीं । स्वयें यागासी प्रवर्तला ॥ ६७ ॥
निमूनियां निजपिता । वसिष्ठ वंदोनि तत्वता ।
दसह्रथाच्या निजस्वार्था । यज्ञ करी ऋष्यश्रृंग ॥ ६८ ॥
कुंड मंडप वेदिका सुलक्षण । इध्मा बर्हि त्रिसंधान ।
करोनियां परिस्तरण । अग्निस्थापन तेणें केले ॥ ६९ ॥
प्रणीतापात्रें परिपूर्ण । आज्यस्थाली बर्हिआस्तरण ।
स्रुक्‌स्रुवा परिमार्जन । केलें प्रोक्षण यज्ञोपचारां ॥ ७० ॥

यज्ञपुरुष प्रकट होतो

ऋष्यश्रृंगाचें अनुष्ठान । अतिशयें श्रेष्ठ संपूर्ण ।
होम करितां प्रधान । यज्ञपुरुष आपण प्रकट झाला ॥ ७१ ॥
गगन झालें देदीप्यमान । परी त्या तेजाचें लक्षण ।
नव्हे अति शीत ना उष्ण । स्वानंदपरिपूर्ण निजतेजें ॥ ७२ ॥
वसिष्ठासी विस्मय पूर्ण । विस्मय पावे विभांडक आपण ।
विस्मय पावले ऋषीगण । अयोध्येचे जन तटस्थ ॥ ७३ ॥
खुंटली श्वासोच्छ्वासाची गरी । लवों विसरलीं नेत्रपाईं ।
ऋष्यश्रृंगतपाची खाती । यज्ञमूर्ति प्र्कटली ॥ ७४ ॥
मागें यज्ञ केले बहुतीं । तेणें पावले फळप्राप्ती ।
परी यज्ञीं प्रकटे यज्ञमूर्ती । हे केली ख्याती ऋष्यश्रृंगें ॥ ७५ ॥

पायसदान

उदरा येईल रघुपती । यालागीं यज्ञी यज्ञमूर्ती ।
पायसपात्र घेवोनि हातीं । ऋष्यश्रृंगाप्रति देता झाला ॥ ७६ ॥
हा यज्ञपुरोडाश संपूर्ण । द्यावा राजपत्निमयांसी विभागून ।
येणें पुरोडाशें जाण । पुत्रसंतान होईल ॥ ७७ ॥
येणें प्रसादें पुत्रप्राप्ती । त्याचेनि पावन त्रिजगती ।
ऐसी निर्माण पुत्रसंतती । होईल निश्चितीं रायासी ॥ ७८ ॥
विलंब न करावा अर्धक्षण । तत्काळ करावा प्राशन ।
विलंबीं उपजेल विघ्न । हे सांगोनि आपण अदृश्य झाला ॥ ७९ ॥
अदृष्य जालिया यज्ञमूर्ती । तें पायसपात्र घेवोनि हातीं ।
ऋष्यश्रृंग दे रायाप्रती । पुत्रार्थी प्रसाद ॥ ८० ॥
गुह्य सांगे वसिष्ठासी । विलंबू करूं नये यासी ।
समभाग दे राणियांसी । विलंबासी अति विघ्न ॥ ८१ ॥
फं मूलं तथा तीर्थं प्रसादो राघवस्य च ।
शीघ्रमेवानुसेवेत विलंबः कार्यनाशकः ॥ १ ॥

वसिष्ठांकडून यज्ञप्रसादाचें विभाजन

यालागीं तुझे नांव वसिष्ठ । कुळगुरु अति श्रेष्ठ ।
कार्य साधावें उद्‌भट विभागीं इष्टविभागें ॥ ८२ ॥
जाणोनि भविष्याची स्थिती । वसिष्ठ पायस घेवोनि हातीं ।
भाग केले यथानिगुती । विभागस्थिती अवधारा ॥ ८३ ॥
कौसल्या ते धर्मपत्नीी । सुमित्रा वरिली साध्वी म्हणोनि ।
कैकेयी वरिली सुंदरपणीं । रूपयौवनीं गर्विष्ठ ॥ ८५ ॥

कैकेयीचा असंतोष, वसिष्ठांचे उत्तर

कैकेयी म्हणे वसिष्ठाप्रती । मी रायाची पढियंतीं ।
ज्येष्ठ भाग देई मजप्रती । येरें निरुती वारिली ॥ ८६ ॥
ज्येष्ठ भाग ज्येष्ठेप्रती । तो केवी ये कनिष्ठेप्रती ।
जेवीं गजाची भूषणस्थिती । अजेप्रति अतिभार ॥ ८७ ॥
जरी अमोलिक हिरे होती । ते शालीग्रामास पूज्य न होती ।
तू जालियाही पढियंती । ज्येष्ठ भागाप्रती अयोग्य ॥८८ ॥
ज्येष्ठ भाग दिधला कौसल्येसी । दुजा दिधला सुमित्रेसी ।
तिजा दिधला कैकेयीसी । तिच्या मानसीं अति क्रोध ॥ ८९ ॥
कांही न चाले वसिष्ठावरी । क्रोधे द्वेष गुरूचा करी ।
विभाग आलियाही करीं सुख जिव्हारी असेना ॥ ९० ॥
मी गेले होतें स्वर्गाप्रती । म्यां भोगिल्या स्वर्गसंपत्ती ।
ज्येष्ठ पिंड नये माझ्या हातीं । तो द्वेष चित्तीं गुरूचा ॥ ९१ ॥
करावया पिंडप्राशन । दोघी केलें शुद्धाचमन ।
कैकेयी पाहे रायांचे वदन । तो विलंब विघ्न वोढवलें ॥ ९२ ॥

घारीचा पूर्वजन्मवृत्तांत

जे न मानिती गुरुवचन । त्यांसी तत्काळ होय विघ्न ।
तेचि अर्थांचे निरूपण । कथानुसंधान अवधारा ॥ ९३ ॥
सुवर्चसा अति नाचणी । नाचों आली मद्य सेवूनी ।
ताल चुकतां तत्क्षणीं । तिसी ब्रह्मयानें शापिले ॥ ९४ ॥
सत्यलोकी मद्यपान । अत्यंत पैं निंद्य जाण ।
ताल चुकली आपण । हे लक्षण मद्याचें ॥ ९५ ॥
निर्लज्जे उन्मत्ते सुंदरी । नष्ट पापिणी होय घारी ।
ताल चुकोनि जासी चांचरी । तसें तूं करी परिभ्रमण ॥ ९६ ॥
शाप ऐकोनि दारुण । उःशाप मागे अति दीन ।
प्रसन्न केला चतुरानन । वरदवचन तो वदला ॥ ९७ ॥
दशरथायाग पुत्रजन्य । तेथें यज्ञपुरोडाश परमान्न ।
त्रिधा भागें विभागिती अन्न । एक भाग प्राशन करावा ॥ ९८ ॥
ज्येष्ठभागीं तुज नाहीं गती । मध्यभागीं न पावे शक्ती ।
कनिष्ठा कनिष्ठभागप्रती । तेणें न्र्मुक्ती निजशापा ॥ ९९ ॥
हें होईल अयोध्यानगरीं । यलागीं ते जाणावी खरी ।
मोक्षाची प्रथम पुरी । वेदशास्त्रां निजगजर ॥ १०० ॥
काशी मुक्तिक्षेत्र होय पाहीं । मेल्या मुक्ति तियेच्या ठायीं ।
सकळ वैकुंठा गेली नाहीं । अयोध्येची नवाई अपूर्व ॥ १ ॥
काशीहूनि ते वहिली । अयोध्येची उदारता भाली ।
त्रिवार नगरी वैकुंठा नेली । नमरता केली सहकुटुंब मुक्त ॥ २ ॥
प्रथम रुक्मांगदे नेली । दुजी शिबीने ख्याती केली ।
तिजी श्रीरामें वहिली । वैकुंठा नेली निजगजरें ॥ ३ ॥
आणि चौथेनि ही मागुती । अयोध्या जाअईल वैकुंठाप्रती ।
ऐसी वसिष्ठादिकांची ख्याती । अयोध्येप्रति असे पैं ॥ ४ ॥
यालागी मुक्तिक्षेत्राच्या शिरीं । अयोध्या जाण प्रथम पुरी ।
जड जीवांतें उद्धरी । शाप निवारी स्नानमात्रें ॥ ५ ॥
ते अयोध्येसी भागप्राशन । केलिया तुज शापमोचन ।
ऐसे बोलिला चतुरानन । अप्सरा आपण घारी जाली ॥ ६ ॥

कैकेयीच्या प्रसादावर घारीची झडप

ते ऐशीं सहस्र वर्षेंवरी । भोंवे अयोध्येच्या महाद्वारी ।
यज्ञभाग देखतां करीं । झडप मारी तत्काळ ॥ ७ ॥
कौसल्या सत्य पतिव्रता । तीवरी न घालवेचि सर्वथा ।
सुमित्रा शुद्ध सात्विकता । तीहीवरी तत्वता न घालवेची ॥ ८ ॥
कैकेयी अति क्रोधायमान । निजभागीं नाहीं मन ।
रागें पाहे रायाचें वदन । तंव घारीनें हिरोन भाग नेला ॥ ९ ॥
तोंडावरी हाणी पाखीं । हात ओरबाडिला नखीं ।
भाग घालोनियां मुखीं । गेली एकाएकीं गगनासी ॥ ११० ॥
लोक करिती हाहाकार । एक सवेग विंधिती तीर ।
अवघे पाहती ऊर्ध्वशिर । थोर चमत्कार सर्वांसी ॥ ११ ॥
लागतां पांखाची झडे । कैकेयी उलथोनि क्षितीं पडे ।
भाग गेला मग रडे । रायाकडे पाहोनी ॥ १२ ॥
रायास म्हणे पाहतां काय । येरू म्हणे मी करूं काय ।
तुझा गर्व तुज आडवा होय । येथें उपाय न चालती ॥ १३ ॥
घारी भाग करितां प्राशन । तुटले तिचें देहबंधन ।
खुंटलें गमनागमन । सुखसंपन्न ती जाली ॥ १४ ॥
तोचि भाग उपेक्षितां । कैकेयीसी परमावस्था ।
बाप गर्वाची अति गर्वता । निजस्वार्था अति घात ॥ १५ ॥
जेवीं उपेक्षितां आत्मज्ञान । अंगी आदळे अज्ञान ।
विषयी पावई अधःपतन । ते दशा परिपूर्ण कैकेयीसी ॥ १६ ॥

कैकेयीचा आक्रोश

काय मायबाप बहुत दिवस जितां । पुत्र उपेक्षी हेळसितां ।
रडे मेल्यामागें तर्पण करितां । पिंड देतां सद्‍६गति ॥ १७ ॥
तैसी दशा कैकेयीसी । उपेक्षिले निजभागासी ।
गेलीया मागें कुसमुसी । उसकाबुकसीं स्फुंदन ॥ १८ ॥
जे मी रायाची पढियंती । ते मी जालें अभाग्य क्षितीं ।
मज नव्हेचि पुत्रसंतती । निंद्य सर्वार्थीं मी जालें ॥ १९ ॥
माझें रायासी अति कोड । तें कोणासी नव्हेची गोड ।
जळो माझें काळें तोंड । लोक वितंड निंदिता मज ॥ २० ॥
ज्येष्ठ भाग मागतां आवडी । तंव कनिष्ठासीच आली घाडी ।
मज हे थडी ना ते थडी । निंद्य रोकडी मी जालें ॥ २१ ॥
स्वार्था नाडलें मी संपूर्ण । जिवों न लाहें लोकांभेणें ।
मज येतें कां वो मरण । रडे दारुण संतापें ॥ २२ ॥
स्वर्गीं जे मी सुरवरा वंद्य । ते मी मृत्युलोकी निंद्य ।
विभागीं भाग्य माझे मंद । पाषाणवत मी झाले ॥ २३ ॥
जे मी रायाची आवडई । तेणेंचि जगा नावडती ।
पाषाणवर माझी स्थिती । देवपिररार्थी अति निंद्य ॥ २४ ॥
अंधाहातींचे रत्न पडे । तें त्याचें त्यास न सांपडे ।
कैकेयीही तेणेंचि पाडें । रडे पडे अति दुःखी ॥ २५ ॥
केश सुटले मोकळे । गडगडां पृथ्वीवरी लोळे ।
अश्रुधारा स्रवती डोळे । अति तळमळे तळमळीं ॥ २६ ॥
देखोनि कैकेयीचें दुःख । कौसल्या कळवळली देख ।
हरूनि तिचें असुख । प्रवतें देख उपकारार्थीं ॥ २७ ॥
श्रीभावार्थरामायण । एका जनार्दना शरण ।
जालें येथवर निरूपण । पिंडप्राशन अवधारा ॥ २८ ॥
स्वस्ति श्रीभावार्थरामायणे बालकांडे एकाकारटीकायां
पुरोडाशविभागो नाम द्वितीयोऽध्यायः ॥ २ ॥
॥ ओव्या १२८ ॥ श्लोक ० ॥ एवं १२८ ॥


बहूतेक या पानावरील मजकूर प्रताधिकारीत आहे, त्यामुळे हे पान हटवण्यात येईल. या पानातील मजकूराच्या प्रताधिकार स्थितीची तपासणी करून त्यानंतर तो ठेवायचा की काढून टाकायचे हे ठरवले जाईल. आपण कोणत्याही पानाच्या चर्चा पानावर त्या त्या मजकूराच्या प्रताधिकार स्थितीबद्दल चर्चा सुरु करु शकता. ती करित असताना आपण इतर सक्रिय सदस्यांना त्यात सामील करून घ्या. स्थानिक किंवा वैश्विक प्रचालक फक्त समुदायाने घेतलेल्या निर्णयाची तांत्रिक अंमलबावणी करतील. हा विकिस्त्रोत प्रकल्प आहे त्यामुळे या प्रकल्पावर फक्त आणि फक्त स्त्रोत असलेलाच मजकूर जो पूर्व प्रकाशित पुस्तकांमधून घेतलेला आहे, आणि पुरावा म्हणून त्या पूर्व प्रकाशित पुस्तकाची प्रत कॉमन्सवर अपलोड करण्यात आलेली आहे. या व्यतिरीक्त इतर सर्व मजकूर पुराव्या अभावी आणि प्रताधिकाराचा भंग होत असल्याच्या कारणाने काढून टाकण्यात येईल.