Jump to content

भावार्थ रामायण/अध्याय पहिला

विकिस्रोत कडून

॥ श्रीएकनाथमहाराजकृत ॥

॥ श्रीभावार्थरामायण ॥

बालकाण्ड

॥ अध्याय पहिला ॥

॥ श्रीसद्‌गुरवे रामचंद्राय नमः ॥

जातो वंशे रघूणां मुन्वरवचनात् ताटकां ताडयित्वा कृत्वापुण्यामहल्यां त्रुटितहरधनुर्मैथिलावल्लभोऽभूत् । प्राप्यायोध्यां नियोगात् पितुरटविमगात् नाशयित्वा च वालिं बध्वाब्धिं रामचंद्रो दलितदशमुखः सीतया युज्यमानः ॥ १ ॥ चरितं रघुनाथस्य शतकोटिप्रविस्तरम् । एकैकमक्षरं पुंसां महापातकनाशनम् ॥ २ ॥

श्रीगणेश वंदन

ॐ नमो अनादि आद्या । वेदवेदांतवेद्या । वंद्यांही परमवंद्या । स्वसंवेद्या श्रीगणेशा ॥ १ ॥ तुझें निर्धारतां रूप । केवळ अरूपाचे स्वरूप । तेथें अवयव कल्पितां अमूप । तंव कल्पनेचा लोप । स्वरूपीं तुझ्या ॥ २ ॥ यालागीं जैसा अससी तैसियासी । नमन साकार निराकारासी । तंव अंगत्व मुकले अंगासी । भज्यभजकासी अद्वैत ॥ ३ ॥ ज्ञानतेजें सतेज फरश । नित्यस्मरणाचा अंकुश । आनंदमोदकाचा सुरस । मुखीं देसी घांस निजभक्तां ॥ ४ ॥ ऐसें ऐकोन स्तवन । संतोषला गजानन । माझें वसवूनियां वदन । वक्ता वचन स्वयें झाला ॥ ५ ॥ ऐसा जाला सुप्रसन्न । तेणें विघ्नचि केलें निर्विघ्न । उन्मेखेंसीं बोलिला आपण । भावार्थरामायण चालवीं वेगीं ॥ ६ ॥

श्रीसरस्वती वंदन

आतां वंदूं सरस्वती । जे चित्तचेतना चैतन्यशक्ती । जे सकळ स्फूर्तीची स्फूर्ती । अमूर्ताची मूर्ति स्वरूप जिचें ॥ ७ ॥ हंसवाहिनी हा शब्द रूढ । परी तें परमहंसी आरूढ । गुह्यार्थ जे अति गूढ । ते दावी उघड ग्रंथार्थीं ॥ ८ ॥ परमहंस अंशाअंशीं । शोभा शोभे अहर्निशी । सत्त्वातीत शुद्धतेसीं तोचि निजांगासी शुभ्रवर्ण ॥ ९ ॥ ॐकार तो तिचा वीणा । त्रिमात्रा तिन्हीं तंती गहना । वेदोपनिषद पुस्तक जाणा । अर्थवी अर्थना परमार्थता ॥ १० ॥ ऐसी अगाधत्वें अति सुंदर । प्रभा परमार्थै मनोहर । जेणें प्रकाशे चराचर । तो मिथ्या जगडंबर स्वप्रभा करी ॥ ११ ॥ ऐसी ऐकोनी स्तुती । सुप्रसन्न सरस्वती । स्वभाएंतिची वदनीं वस्ती । या वचनोक्ती ते वदवी ॥ १२ ॥ ते म्हणे गा रामकथेतें वेगीं चालवीं भावार्थें । सद्‌भावें होईल सरतें । प्रिय संतांतें मी करीन ॥ १३ ॥

श्रीसंत वंदन

आता वंदूं संतसज्जन । जे आर्तचातकां चिद्‌घन । त्रिविध तापां उपशमन । जे निजजीवन साधकां ॥ १४ ॥ ज्यांची सहज झाल्या संगती । सकळ कर्मां होय निवृत्ती । स्वधर्म सच्छांती येती । भावार्थें प्राप्ती परमार्था ॥ १४ ॥ सत्संगाचे निजमेळीं । परमार्थ जाय पाल्हाळीं । लगडोनि ये स्वानंदफळीं । सर्वकाळीं सफळित ॥ १६ ॥ बीजत्वाचा ना फेडिजे देंठ । आदि मध्य नाकळे शेवट । स्वानंद रसाळ फळघोंट । अनुभव स्पष्ट सत्संगें ॥ १७ ॥ ऐसिया संतांचे महिमान । आकळे ऐसें कैंचें ज्ञान । बालत्वें वोलिलो तें न्यून । द्यावें अवधान कथेसी ॥ १८ ॥ ऐसें ऐकोनि वचनस्तवन । सुखावले संतसज्जन । तुझे मनोगतीं आमुचें मन । सदा सावधान ग्रंथार्थीं ॥ १९ ॥ आम्हांसी आवडे रामकथा । तेथेंही तूं रसाळ वक्ता । तरी स्तुती सांडोनि आतां । वदें ग्रंथार्था अर्थान्वयें ॥ २० ॥

श्रीकुलदेवता वंदन

आतां वंदूं कुळदेवतां । जे नामरूपें एकनाथा । एकपणादेही माथां । नांदवी निजभक्तां निजान्वयें ॥ २१ ॥ ऐकोनि सद्‌गुरूची बोली । बोधपरशुरामें निवटिली । अनेकत्व सोडोनि वहिली । स्वयें उठली एकत्वें ॥ २२ ॥ ते एकरूपें एकनाथा । मूळान्वयें कुळदेवतां । एकाकारावांचूनि सर्वथा । द्वैताची कथा करूं नेदी ॥ २३ ॥ एकपणजनीं वनीं । एकपण मनीं नयनीं । एकपण त्रिभुवनीं । नांदवीं म्हणोनि कुळदेवाअ ॥ २४ ॥ ब्रह्मा आणि हरि हर । त्रिगुणी तेन्ही अवतार । मी त्रिगुणांच परी प्रियकर । केलों साचार एकात्मता ॥ २५ ॥ ब्रह्मा आणि हरि हर तियेचें खेळणें जगडंबर । मज खेळावया चिदंबर । देवोनि प्रियकर कुळदेव्या केलों ॥ २६ ॥ ते जय जय जगदंबा । उदो म्हणे ग्रंथारंभा । श्रीरामकथेची शोभा । अति वल्लभा मजलागीं ॥ २७ ॥ तेंचि भावार्थरामायण । तुज करितां निरूपण । न्यून तें तें करीन पूर्ण । कथा संपूर्ण संपादी ॥ २८ ॥

श्रीसद्‌गुरु वंदन

आतां वंदूं सद्‌गुरू । जो स्वानंदबोधवज्रपंजरू । ज्याचेनि हा संसारू होय सुखकरू तरणोपाया ॥ २९ ॥ जेणें कस्तकीं ठेवितां हात । अहंभावा होय घात । सोहंभाव होय प्राप्त । दावी अप्राप्त अद्वयानंद ॥ ३० ॥ जन तोचि जनार्दन । जनार्दन सकळ जन । एका जनार्दना शरण । मीतूंपण विरालें चिदन्वयें ॥ ३१ ॥ जनार्दना पढिये एकपण । एका पढिये जनार्दन । स्वरूप एक नामें भिन्न । अनन्य शरण या नांव ॥ ३२ ॥ जनार्दन माझे मन । जनार्दन माझे नयन । जनार्दन वदतें वदन । वक्ता वचन श्रीजनार्दन ॥ ३३ ॥ जनार्दन गतीची गती । जनार्दन मतीची मती । जनार्दन स्फुरे स्फूर्तीं । सकळ व्युत्पत्ति जनार्दन ॥ ३४ ॥ निजांगें जो सकळ जन । यालांगी नांवे जनार्दन । लिंगदेहा करी मर्दन । यालांगी जनार्दन व्युत्पतिव्याख्या ॥ ३५ ॥ येथे तो कर्ता मी अकर्ता । हेंही बोलणें अति मूर्खता । मी कर्ता तो अकर्ता । हे परम मूर्खता सोलींव ॥ ३६ ॥ यापरी मीतूपण । दूरी दवडो जनार्दन । बोलवी भावार्थ रामायण । कथानिरूपण चालवी ॥ ३७ ॥

रामायणाचे मूळ कारण

अजापास्नि उत्पत्तिजेत । दशेंद्रियें अति समर्थ । जन्मला राजा दशरथ । अतिविख्यात तिहीं लोकीं ॥ ३८ ॥ मूळचे अजत्व लोपोनि चृष्टी । अजन्मा राम जन्मेल पोटीं । हे रामायणींची मूळ गोष्टी । शास्त्रपरिपाठी परमार्थ ॥ ३९ ॥ रावणाचे नित्यांकित । सुरवर झाले जी समर्थ । ब्रह्मादिकां चिंता अद्‌भुत । तिहीं रमानाथ प्रार्थिला ॥ ४० ॥ करावया राक्षसांचा घात । मी अवतरेन रघुनाथ । रमा मुख्य कलहा हेत । इचेनि अंत निशाचरां ॥ ४१ ॥ तुम्ही सकळही सुरवर । वेगीं व्हावें वानर । आम्ही दोघें धरोनि अवतार । सत्य करूं वचनार्थ ॥ ४२ ॥ फेडावया देवांची सांकडी । स्वधर्म वाढवावया वाढी । नामें मोक्षाची उभवावया गुढी । सूर्यवंशा गाढी दशा आली ॥ ४३ ॥

राजा दशरथाची कथा

ते सूर्यवंशीं अजाचा सुत । अहमात्मा जन्मला दशरथ । ऐका त्याचा वृतांत धर्मयुक्त स्वधर्मीं ॥ ४४ ॥ त्यासी तिघी राणिया प्रबुद्धा । लोकोत्तर अति प्रसिद्धा । धर्मपत्न्यां विशुद्धा । नामानुवावा अवधारा ॥ ४५ ॥ ज्येष्ठ कौसल्या ते सुद्विधा । सुमित्रा ते शुद्ध मेधा । कैकेयी ते अविद्या । मंथरा कुविद्या तीपासीं ॥ ४६ ॥ उदरा येईल आदिमूर्तीं । त्या आधी नव्हती संतती । अपुत्रपणें नृपती । पुत्रार्थीं उद्यत ॥ ४७ ॥ सुख नेदी राजभुवन । सुख नेदी सिंहासन । सुख नेदी भोगस्थान । मान सन्मान सुख नेदी ॥ ४८ ॥ सुख नेदी अलं कार वस्त्र । सुख नेदी भोग कलत्र । सुख नेदी छत्र चामर । स्तुतिस्तोत्र सुख नेदी ॥ ४९ ॥ राजा पोटांतून भोगीं विरक्त । यालागीं पोटा येईल रघुनाथ । जो अत्यंत विषयासक्त । त्यासी भगवंत स्पर्शेना ॥ ५० ॥ जेवीं आंधळे न देखे पिता । तेवी विषयी नेणती भगवंता । तोच त्यांचा प्रतिपाळिता । देखणी अवस्था त्यां नाहीं ॥ ५१ ॥ दशरथा न गमे जनस्थानीं । निघाला पारधीलागीं वनीं । विचरे एकाकी होऊनी । आवडे विजनीं रहिवास ॥ ५२ ॥ दुसरियाचा सहसा घात । सर्वथा न मानी दशरथ । हृदयीं कळवळला रघुनाथ । झाला विरक्त सर्वार्थीं ॥ ५३ ॥ वनीं एकाकी विहार । करी वनफळांचा आहार । नावडे राजोपभाग उपचार पुत्रार्थीं थोर साक्षेपीं ॥ ५४ ॥

श्रावणाची कथा

होणारासारखी बुद्धी । मांडली निशि अवस्था पारधी । अंधारीं श्रावणातें वधी । मातापिता खांदी कावडीसी ॥ ५५ ॥ लौकिकाची लोकवार्ता । श्रावणें पितरें कावडी ठेवतां । हे तंव समूळ अबद्ध कथा । तो मातापिता न विसंबे ॥ ५६ ॥ अंधारीं अंध माता-पिता । झाडीं ठेवी हे मिथ्या वार्ता । खांदीं घेवोनि ताता । जीवनार्थ तो आला ॥ ५७ ॥ बुडबुड कमंडलूच्या शब्दीं । ध्वनी उठली जळसंनिधी । दशरथ केवळ शब्दवेधी । बाणवेधी विंधिला ॥ ५८ ॥ धाव लागता संपूर्ण । काय बोलिला श्रावण । कोण्या सभाग्याचा बाण । रामस्मरणेंसी आला ॥ ५९ ॥ श्रावणासी बाण लागतां । नठवेचि मातापिता । नाठवेचि देहममता । राम स्मरतां देह त्यागी ॥ ६० ॥ अंतरीं श्रीरामस्मरण । परम भाग्य हें कल्याण । बाण नव्हे तो ब्रह्म पूर्ण । स्मरणेंसीं प्राण त्यागिला ॥ ६१ ॥ दशरथ बोलिला आपण । कोण्या साधूचें हें वचन । माझ्या पापाचें न्र्दळण । केलें संपूर्ण रामनामें ॥ ६२ ॥ श्रीरामनाम स्वयें ऐकतां । रायासी न बाधे ब्रह्महत्या । रामस्मरणें देह त्यागितां । नित्य मुक्तता श्रावणासी ॥ ६३ ॥ रामनामें नित्य निर्धूत । एक मुक्त एक पापातीत । ब्रह्महत्येसीं दशरथ । अति अलिप्त रामनानें ॥ ६४ ॥ दशरथ जंव येवोनि पाहे । तंव श्रावण बाणें विंधिला आहे । त्याच्या पितरें पुत्रमोहें । राजा लवलाहें शापिला ॥ ६५ ॥ आम्हांसी दिधले पुत्रदुःख । तूही पावसी पुत्रशोक । शापें रायासी परम हरिख । मी पुत्रमुख देखेन ॥ ६६ ॥ ब्राह्मणशाप नव्हे वृथा । मी पुत्र पावेन सर्वथा । परम आल्हाद दशरथा । आनंद चित्ता वोसंडे ॥ ६७ ॥ शाप नव्हे परमामृत । उल्हासे रायाचें चित्त । पोटीं प्रकटेल रघुनाथ । शाप दशरथा सुखरूप ॥ ६८ ॥ पुत्र झाले इत्थ्ंभूत । ऐसा मानिला निश्चितार्थ । हृदयीं संचरला रघुनाथ । उद्वेगरहित यालागीं ॥ ६९ ॥ शाप देवोनि दारुण । तिहीं दोघीं सांडिला प्राण । तिघांसी देवोनि दहन । उत्तरविधान करविले रायें ॥ ७० ॥

श्रावणाचा पूर्वजन्म वृत्तांत

जळचर पक्षियांचे युग्म । त्यांसी एका मीनासी मित्रत्व परम । तयां समकाळें मरणधर्म । झाला तो जन्म मागील ॥ ७१ ॥ आटतां देखोनि सरोवरा । शीतळ निशिये चंचुभारा । धरोनिया तया मकरा । अगाध नीरा स्नेहें नेत ॥ ७३ ॥ तंव मार्गीं वन तें नवखंड । तेथोनि उसळले बेलुकांड । तें मत्स्यांतें लागता चंड । पहिला दुखंड धरणिये ॥ ७३ ॥ तेणें दुःखे गृध्रीं दोघीं । देह ओपिले तयालागीं । तेचि ऋणानुबंधयोगी । धरिले तिघीं नरदेह ॥ ७४ ॥ मत्स्य तोचि श्रावण जनीं । पक्षिये ते जनक जननी । एके अवसरीं निमाले तिन्ही । ऐसी पुराणीं मूळकथा ॥ ७५ ॥

ब्रह्महत्येचे दुष्परिणाम

राजा रामनामें दोषातीत । तरी लोकप्रवृत्तिशास्त्रार्थ । अश्वमेध करी दशरथ । वसिष्ठयुक्तविधाने ॥ ७६ ॥ फेडावया ब्रह्महत्याडाग । केला अश्वमेधयाग । राजा शुद्ध झाला सांग । परी राष्ट्रीं भंग मांडिला ॥ ७७ ॥ जें राज्यीं ब्रह्महत्या घडे । ते राज्यीं पर्जन्य न पडे । शुक्रें धरियले पाणियाडें । अवर्षण पडे बहुकाळ ॥ ७८ ॥ तृणाची काडी न मिळे । उष्णें झाडोरे करपले । वृक्ष शेंडियास वाळले । सरितांचे शोषिले जळस्रोत ॥ ७९ ॥ प्रजा घरोघरी आक्रंदती । गाई हंबरडा फोडिती । द्विजांची नित्यकर्में राहती । हाहाभूत क्षितीं प्राणिमात्र ॥ ८० ॥

दैत्यगुरूशी दशरथाचे युद्ध

देखोनि भूतांची दशा ऐसी । राजा कळवळला मानसीं । शुक्रें धरिलें पाणियाडासी । त्यासी युद्धासी निघाला ॥ ८१ ॥ दशरथाची शक्ति कैसी । रथ चालविला स्वर्गासी । कैकेयी चालली रायासरसी । राहवितां तिसी न राहे ॥ ८२ ॥ तुम्ही जाल स्वर्गाप्रती । मी पाहीन स्वर्गसंपती । वसिष्ठ म्हणें न्यावें निश्चिंती । भविश्यस्थिती जाणोनि ॥ ८३ ॥ रायासीं तिचे अति प्रीती । प्रीतीनें बैसविली रथीं । क्षणार्धें शक्रलोकप्रती । आला भूपति संग्रामा ॥ ८४ ॥ परम योद्धा श्रीरामजनक । देखोनि शुक्रें घेतला धाक । साह्य दैत्यसेना अनेक । दशरथें एकैक खिळिले बाणीं ॥ ८५ ॥ वृषपर्वा तेजोराशी । रायें विरथ केले त्यासी । मुकुट पाडोनि भूमीसीं । मोकळे केशीं पळविला ॥ ८६ ॥ वृषपर्वा जो दैत्यनाथ । युद्धीं झाला हताहत । देखोनि दैत्यसेना समस्त । पळे कुंथत रणघायीं ॥ ८७ ॥ शुक्रें युद्ध केलें अनेक । दशरथ योद्धा अति अचूक । सिंहनाद करोनि देख । शुक्रासंमुख लोटला ॥ ८८ ॥ शुक्रें केले अलोलिक । अचूक छेदिला रथाचा आंख । कैकेयीनें बाहु घातला देख । तेणें पराङ्‌मुख नव्हेचि राजा ॥ ८६ ॥ रामप्रताप दशरथ पोटीं । तेणें झांकली शुक्राची दृष्टी । धाकें पळे उठा‍उठीं । दिधली पाठीं संग्रामी ॥ ९० ॥

दशरथाचा विजय

ब्राह्मण म्हणोनि राखिला हात । येरवीं तत्काळ करिता घात । विजयी झाला जी दशरथ । हर्ष अद्‌भुत सुरनरां ॥ ९१ ॥ मोकळे झालें पाणियाडें । तत्काळ तेथें पर्जन्य पडे । फिटले गाईंचे साकडें । ब्राह्मणीं रोकडे मांडिले याग ॥ ९२ ॥ चालिले सावास्वधाकार । हरिखले देव पितर । दशरथावरी अपार । सुमनसंभार वर्षले ॥ ९३ ॥ अवघे करिती जयजयकार । इंद्रासी आल्हाद अपार । दैत्य पराहविले थोरथोर । तेणें अमरेंद्र संतोषला ॥ ९४ ॥ दिव्यांबरे अलंकार । रायासी दिधले अपार । इंद्रें सन्मान केला थोर । अवघे सुरवर संतुष्ट ॥ ९५ ॥ पराभविलें दैत्यगुरूसी । अति आनंद बृहस्पतीसीं । तेणें सन्मानिलें दशरथासी । धरिले पोटासीं स्वानंदे ॥ ९६ ॥

बृहस्पतींचा वर

देवगुरु वरद वदत । जे जे तुझे मनोरथ । सिद्धि पावतील समस्त । जाण निश्चित नृपनाथा ॥ ९७ ॥ तुज होईल पुत्रसंतती । ते मी सांगेन श्रेष्ठ युक्ती । याग करावा अयोध्येप्रती । विभांडकाहातीं पुत्रेष्टी ॥ ९८ ॥ विभांडक नित्य वनवासी । तो भेटी न देईल तुम्हांसी । मृगीसुत पुत्र त्यासी । ऋष्यश्रृंग तया नाम ॥ ९९ ॥ तो प्रमदामदें वेधवोन । नगरा आणावा छळून । येतांच त्याचें आपण । करावें लग्न निजकन्येसी ॥ १०० ॥ तुज नाहीं गा संतान । यालागीं तुझा निजमित्र शांतन । तेणें तुज दिधलें कन्यारत्नी । ते शांतनेसीं लग्न करावें ॥ १ ॥ इंद्र म्हणे दशरथासी । आणावया ऋष्यश्रृंगासी । अप्सरा धाडीन तुजपासीं । त्या तत्काळ त्यासी आणतील ॥ २ ॥

कैकयीला राजाचे वरदान

युद्धीं रथीं सूदलें बाहूसी । राजा तुष्टला कैकेयीसी । म्हणे देईन जें जें मागसी । ऐसी भाक तिसीं दिधली ॥ ३ ॥ तंव ते बोलली आपण । तुझेनि मज काय अपूर्ण । स्वर्गादि दिव्य भूषण । मी भोगी आपण तुझेनि ॥ ४ ॥ कल्पतरुपारिजातमाळा । तुझेनि शोभती माझिया गळा । स्वर्गसुखाचा सोहळा । भोगिजे स्वलीळा तुझेनि ॥ ५ ॥ येणेंचि शरीरें आपण । तुझेनि भोगी स्वर्गभुवन । तुझेनि आम्हा काय न्यून । मी सुखसंपन्न तुझेनि ॥ ६ ॥ हासोनी बोलली रायासी । तुम्हीं मज दिधले भाकेसी । ते मी मागेन काळविशेषी । यथाकाळेंसीं अनुकूल ॥ ७ ॥ राजा म्हणे सत्य वचन । हें माझें भाष्यवरदान । जेव्हा तूं मागसील आपण तत्काळ जाण मी देईन ॥ ८ ॥ ऐसी दशरथाची ख्याती । स्वर्गीं देव वानिताती । दिग्गज वर्णिती दिगंती । कीर्ति त्रिजगतीं विस्तारली ॥ ९ ॥ यश कीर्ति औदार्य । गुणगांभीर्य अति धैर्य । दशरथाचे वीर्य शौर्य । स्वर्गीं सुरवर वानिती ॥ ११० ॥ देवां दैत्यगुरु अदट । त्याचा हरितला प्रताप श्रेष्ठ । वीर दशरथ सुभट । प्रवाद पाठ तिहीं लोकीं ॥ ११ ॥ उदरा येईल रघुनाथ । सकळ संपदा आलिया तेथ । श्रिया विराजमान होत । श्रीमंत दशरथ यालागीं ॥ १२ ॥ स्वर्गीं दशरथ भूपाळ । इंद्रे राहविला बहुकाळ । अति प्रीतीचा कल्लोळ । दिव्य भोग सकळ भोगविले ॥ १३ ॥ अयोध्येत दशरथाचे अपूर्व स्वागत येवढेनि बहुमानैश्वर्येंसीं । राजा आला अयोध्येसीं । मखरें तोरणें चौपासीं । नरनारींसी आल्हाद ॥ १४ ॥ घरोघरीं गुढिया उभारिती । पदोपदीं आरत्या करिती । बंदिजन कीर्ति गाती । ओंवाळिती धनधान्यें ॥ १५ ॥ ब्राह्मण जपती शांतिपाठ । भाट गर्जती उद्भ॥ट । नरनारी पाहती घनदाट । पायवाटे नेती घडिया ॥ १६ ॥ दशरथाचा प्रताप गहन । मी बोलिलो अल्प जाण । सकळ आकळिता निरूपण । कथा असाधारण वाढेल ॥ १७ ॥ अफाट न करावा ग्रंथ । ग्रंथीं बोलावा मुख्यार्थ । पदीं दावावा परमार्थ । हा निजस्वार्थ कवित्वाचा ॥ १८ ॥ एका जनार्दना शरण । दशरथप्रतापलक्षण । कथा झाली हे संपूर्ण । श्रीरामागमन अवधारा ॥ ११९ ॥ स्वस्ति श्रीभावार्थरामायणे बालकांडे एकाकारटीकायां दशरथविजयाभिगमनं नाम प्रथोमोऽध्याय ॥ १ ॥ ॥ ओव्या ११९ ॥ श्लोक २ ॥ एवं १२१ ॥

बहूतेक या पानावरील मजकूर प्रताधिकारीत आहे, त्यामुळे हे पान हटवण्यात येईल. या पानातील मजकूराच्या प्रताधिकार स्थितीची तपासणी करून त्यानंतर तो ठेवायचा की काढून टाकायचे हे ठरवले जाईल. आपण कोणत्याही पानाच्या चर्चा पानावर त्या त्या मजकूराच्या प्रताधिकार स्थितीबद्दल चर्चा सुरु करु शकता. ती करित असताना आपण इतर सक्रिय सदस्यांना त्यात सामील करून घ्या. स्थानिक किंवा वैश्विक प्रचालक फक्त समुदायाने घेतलेल्या निर्णयाची तांत्रिक अंमलबावणी करतील. हा विकिस्त्रोत प्रकल्प आहे त्यामुळे या प्रकल्पावर फक्त आणि फक्त स्त्रोत असलेलाच मजकूर जो पूर्व प्रकाशित पुस्तकांमधून घेतलेला आहे, आणि पुरावा म्हणून त्या पूर्व प्रकाशित पुस्तकाची प्रत कॉमन्सवर अपलोड करण्यात आलेली आहे. या व्यतिरीक्त इतर सर्व मजकूर पुराव्या अभावी आणि प्रताधिकाराचा भंग होत असल्याच्या कारणाने काढून टाकण्यात येईल.