ब्रिटिश वसाहतींची पूर्वस्थिति कशी होती
अशी एक आख्यायिका सांगतात की, एकदां
इंग्लंदांतील कोणा एका मुत्सद्दयाला कलोनियल ( वसा-
हतींसंबंधी ) स्टेट सेक्रेटरीचें काम पाह-
ण्याचा एकाएकी प्रसंग आला.
उपोद्घात.
तेव्हां
हे मुत्सद्दी आपल्या चिटणिसास म्हणाले, “नकाशा आणून
ह्या वसाहती कोठकोठें आहेत, हें प्रथमतः आपण पाहि-
ल्यास बरें होणार नाहीं काय ? " ही आख्यायिका
सर्वथा खरी आहे की काय हे पाहण्याचें विशेष कारण
नाहीं. तथापि इतकें मानण्यास हरकत नाहीं कीं, वसा-
हतींसंबंधानें खुद्द इंग्लंदांतील मोठमोठ्या मुत्सद्दयांना सुद्धां
इतकी कमी माहिती होती. आतां इंग्रज लोक हिंदु-
स्थानांतील २८ कोटि प्रजेचे प्रत्यक्ष राज्यकर्ते आहेत;
व पृथ्वीच्या पृष्ठभागावर सर्वत्र पसरलेल्या १ कोटि
इंग्लिश लोकांच्या कल्याणाशी त्यांचा अप्रत्यक्ष रीतीनें
निकट संबंध आहे. ह्या गोष्टी लक्षांत आणिल्या म्हणजे
ज्या प्रदेशांसंबंधानें व त्यांतील लोकांच्या संबंधानें ब्रिटिश
लोकांवर इतकी जबाबदारी आहे, त्यांच्याविषयीं त्यांचें
फार अज्ञान आहे, असे म्हणावें लागतें.
