________________
१२ वनस्पतीविचार. [प्रकरण amrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrm पेशीतील जीवनतत्त्व (Protoplasm) रसांतून पोषक द्रव्ये शोषण करून ती सर्व आपले पोटांत सांठविते. द्रव्ये सांठविलेल्या जागेस जडस्थाने (Vacuols) म्हणतात. जडस्थानांत शोषिलेले पाणी व ही द्रव्ये एकवटून राहतात. पेशीची वाढ व उत्पत्ति ही दोन्ही सारखीच होतात. पेशीची एक बाजू जास्त फुगन तो फुगलेला भाग पूर्वीच्या पेशीसारखा मोठा होतो. जोपर्यंत ते दोन्ही भाग एकमेकांस चिकठून राहतात, तोपर्यंत पेशीची वाढ होत आहे असे समजतात. जेव्हां तो फुगवटा मूळ पेशीपासून वेगळा होऊन स्वतंत्रपणे व्यवहार करूं लागतो, तेव्हां त्याची स्वतंत्र उत्पत्ति होते असें मानितात. ही स्वतंत्रपेशी मूल. पेशीसारखीच किण्व (yeast) वतस्पति बनते. ह्या रीतीने शेकडो पेशी उत्पन्न होतात. - किण्व (Yeast) वनस्पति अमीबा नांवाच्या शुद्र प्राण्यासारखी असते. दोहोंमध्ये फारच सूक्ष्म फरक असतो. चलनशक्ति दोहोंत साधारण असते. किण्व (Yeast) वनस्पति अमोनियम टारटरेटचा उपयोग करून आपले पोषण करूं शकते. पण कोणताही प्राणी मग तो क्षुद्र असो व उच्च असो, एकपेशीमय असो अथवा बहुपेशीमय असो, तथापि असल्या केवळ नायट्रोजनयुक्त अन्नावर राहू शकत नाही. ह्या फरकामुळे किण्ववनस्पतींचे क्षुद्र एक. पेशीमय प्राण्यापासून वर्गीकरण करितां येते. सारांश मोहरीस सर्व अंग होती, तर अमरवेलांत अवयवांची पूर्णावस्था मुळीच नव्हती. मोहरी आपलें अन्नद्रव्य मुळांकडून शोषून घेते, तर अमरवेल उदरपोषणाकरितां परावलंबी आहे. फर्न मोहरीप्रमाणे अन्नद्रव्ये शोषून घेते, तर त्यास फुले येत नाहीत. भूछत्रे केवळ जमिनींत उगवतात असे नाही, तर पुष्कळ वेळां झाडाच्या खोडावर अथवा मुळावर ती उगवतात. वनस्पतींच्या पानांत आढळणारा हरितरजक (Chlorophyll ) त्यांत बिलकूल नसतो. शैवालतंतु जमिनीवर न उगवतां पाण्यांत वाढतात. किण्ववनस्पती (yeast) ची तन्हा ह्या सर्वांहून अगदी वेगळी असते. ती हवेत सर्वत्र राहूं शकते व वाटेल तेव्हां वाटेल त्या ठिकाणी आपला प्रादुर्भाव करू शकते. फक्त तिच्या वाढीस योग्य परिस्थिती व भरपूर अन्नाचा साठा पाहिजे. तेव्हां अशा स्थितीत वनस्पति म्हणजे एकाप्रकारची असते असे कधीही ठाम ठरविता येणार नाही. परमेश्वराच्या सृष्टीत किती चमत्कार आढळतील ह्याचा नियम नाही. वर दिलेल्या
