________________
या टोकास जसा 'अनादि । शब्द त्याप्रमाणे त्या टोकास 'अनंत' हा शब्द जोडण्यांत येतो. इतके हे सर्व सूक्ष्म व क्लिष्ट भेदाभेद बाजूस ठेवून केवळ झाडझुडपांकडेच आपण जर नजर फेंकिली, तर तेथे देखील शब्दयोजनाचातुर्य जितक्यास तितकेंच दिसते. झाडांना प्राण असल्याचे पदोपदी हरत-हेनें कबूल करावयाचे, परंतु त्यांना प्राणिमात्र म्हणावयाचें नाहीं! अर्थावरूनच केवळ पहाता सिंहव्याघ्रादिकांना वनस्पति कां म्हणू नये आणि झाडाझुडपांना प्राणी कां म्हणू नये, याचे उत्तर देतां येण्यासारखे नाही. काही प्राणी अंडी घालतात, त्याप्रमाणे झाडेदेखील घालतात. प्राण्यांमध्ये त्यांना अंडी म्हणतात, तर इकडे झाडांमध्ये त्यांना बिया म्हणतात इतकाच काय तो फरक. कोंबडीचे अंडे योग्यकालपर्यंत उबविलें गेले म्हणजे पुढे त्यांतून पिल्लू बाहेर येते; त्याप्रमाणेच बीजाला उष्णता, ओलावा, हवा वगैरे अवश्य तितकी साधनसामुग्री मिळाली म्हणजे त्यांतून अंकुर बाहेर येतो व पुढे योग्य काली त्या बीजास जनक वृक्षाचे रूप प्राप्त होते. प्राण्यांप्रमाणे झाडांसदेखील बाल्य, तारुण्य, वार्धक्य या स्थिती आहेत; व ती देखील वाढतात, खातात, पितात, वठतात, मुकतात व मरतात. इतके सर्व कबूल असून देखील त्यांना प्राणी असें न म्हणण्याचा इतका हट्ट का है काही कळत नाही. या प्राण्यांवर ( झाडांवर ) ताव मारणारे आणि त्या प्राण्यांवर ताव मारणारांची कुचेष्टा करणारे अशा कोणी, हा नामकरणामध्ये बुद्धिपुरस्सर पंक्तिप्रपंच केला असल्यास कोणास माहित ? विलायतेंतील वनस्पत्याहारामध्ये कोंबड्याच्या अंड्यांचा समावेश होतो, म्हणून हसणान्या मंडकींनी इकडच्या आपल्या वनस्पत्याहारांत प्राण्यांपासून मिळणारें दूध व तज्जन्य दही, ताक, लोणी, तूप यांचा समावेश होतो हे विसरून कसे चालेल ? वास्तविक पहातां गाय असो, म्हैस असो, अगर शेळी असो, तिच्या आचळांतील दूध (हें वांप्तरूं, रेडकू, कोंकरूं, करडूं , हवे ते त्याला म्हणा ) तिच्या पोरांकरितां ईश्वराने निर्मिलेले असते. परंतु आपण तें निःशंकपणे काढून घेतो आणि न्याच्या ऐवजी म्हशीच्या रेडकांस पीठ चारतों आणि ताक पाजतों! दूध म्हणजे खरोखर एकप्रकारचे रक्तच होय. परंतु आम्हा वनस्पत्याहान्यांची या दुधावर भारी मिस्त आहे. नुसते दूध पिऊन निराहार, उपोषणे, उपवास वगैरे
