१५१
उभा राहतो, आणि याप्रमाणे सर्वकाळ घडतें.
बंदरे आणि वखारी इत्यादि स्थळीं मोठमोठी वजने वर उचलण्याकरितां आणि खाली सोडण्याकरितां, जें क्रेन या नावाचे यंत्र असतें, तें व्यवहारांत आंसास खि- ळलेल्या चाकाचा योजनेचे एक उदाहरण दृष्टीस पडतें. मोठ्या चाकाचा आंत मनुष्यांस चालवून हैं यंत्र चालू करण्याची पूर्वी चाल होती; परंतु यापासून नफा न होतां केवळ अपाय मात्र होतात, यामुळे ही चाल सोडून दिली आहे. आंसास खिळलेल्या चा- काचा परिघास, उदकप्रेरित चक्राप्रमाणें फळीं बसवा - वीं, आणि त्यांवर एक अथवा अनेक मनुष्यांकडून भार घालवावा; भार घालण्याचें ठिकाण चाकाचा आडव्या आंसाचा उंची इतके उंच असावें, अशा तन्हेनें या यंत्रावर मनुष्याचा शक्तीची योजना चांगल्या रि- तीने घडत्ये, व त्यापासून नफाही होतो. बंदिवान लोकांपासून काम घेण्याकरितां अशा योजनेचीं यंत्रे बहुतकरून सर्व फौजदारी तुरुंगांत आहेत, त्यांस त्रेद- मिल असें ह्मणतात. पाणी काढण्याचा पायराहाट याच योजनेचें उदाहरण आहे.
गति वाढविण्याकरितां आंसास खिळलेल्या चाका- चा उपयोग करितात. यास उदाहरण सूत कांता - याचा राहाट -
सर्व यंत्रांमध्यें आंसास खिळलेले चाक हें फार मूळ उपयोगी यंत्र आहे, यामुळे ते मित्र यंत्राचा अवयवांत असतें ; या यंत्राची गति वाटोळी असून ती अखंड
