पान:महाराष्ट्र संस्कृती.pdf/७६०

महाराष्ट्र संस्कृती

७३४

 

मुलांच्या संगोपनाचा प्रश्न निर्माण होतो. पण स्त्रीशिक्षणाबरोबर हे प्रश्न येणे अपरिहार्यच आहे.

महाराष्ट्र - मागासलेला
 या पाश्चात्य शिक्षणाने पाश्चात्य विद्येचा सर्वत्र प्रसार झाला व देशाचा कायापालट होऊन त्याचे रूप सर्वस्वी पालटले हे खरे. पण महाराष्ट्राच्या दृष्टीने पाहता ही समाधानकारक प्रगती आहे असे दिसत नाही. आय. ए. एस. परीक्षांचाच विचार पाहा. त्यात मराठी विद्यार्थी अत्यल्प असतात. त्यामुळे उच्च प्रतीची अधिकारपदे महाराष्ट्रीयांना फारशी मिळत नाहीत. ऑडिट, रेल्वे, पोस्ट, टेलिग्राफ, इ. खात्यांत महराष्ट्रीयांची नावे अगदीच तुरळक दिसतात. बौद्धिक चढाओढीत इतर प्रांतीयांशी तुलना होते, तेव्हा महाराष्ट्रीय अगदी मागे पडलेले दिसतात. महाराष्ट्रीय उद्योगपतींचा अनुभवही अगदी खेदजनकच आहे. प्रयत्न करूनही त्यांना पुरेसे कर्तबगार महाराष्ट्रीय मिळत नाहीत. मोठमोठाल्या युरोपीय कंपन्या, बँका, कारखाने येथे महाराष्ट्रीयेतरांचा भरणा खूप असतो.
 याचे, इंग्रजीविषयीची अनास्था, हे एक कारण फार मोठे आहे. अजून मोठमोठ्या कंपन्यांचे व्यवहार व सरकारी व्यवहारही इंग्रजीतूनच चालतात. पण महाराष्ट्रात खेर मंत्रिमंडळाने व जनतेने इंग्रजीला हद्दपार करण्याचा चंग बांधला. त्याची ही फळे आहेत. इंग्रजी भाषा व्यवहाराला तर उपयोगी आहेच, पण उत्तम इंग्रजी जाणणाऱ्याच्या वाचनात जे बहुमोल ग्रंथ येतात, ते न जाणणाऱ्यांच्या येत नाहीत. त्यामुळे एकंदर पाश्चात्य विद्येतच महाराष्ट्रीय मागे राहतो.
 पण एकंदरीने पाहता पाश्चात्य विद्येमुळे प्रारंभी जे संस्कार होत असत ते आता होत नाहीत. विद्यार्थिवर्गात शिक्षणाविषयी हवी ती आस्था नाही आणि शिक्षकवर्गही हव्या तशा उंचीचा मिळत नाही. त्यामुळे कर्तबगार पुरुष जे सर्व समाजातून निर्माण व्हावयास हवे तसे होत नाहीत. राष्ट्राचा उत्कर्ष होण्यास कर्तबगार पुरुषांची किमान संख्या आवश्यक असते. तितकेही महाराष्ट्रात होत नाहीत. त्यामुळे महाराष्ट्र हा मागासलेलाच राहिला आहे.
 पाश्चात्य विद्येचा महाराष्ट्रात प्रसार कसा झाला याचा येथवर विचार केला. आता संशोधनाचा विचार करावयाचा. सृष्टिविज्ञान, मानववंशशास्त्र, समाजशास्त्र, पुराणवस्तू, इतिहास, राज्यशास्त्र, अर्थशास्त्र अशा अनेक विषयांत गेली शंभर-दीडशे वर्षे महाराष्ट्रात संशोधन चालू आहे. त्या सर्वाचा त्रोटक परिचय आपल्याला करून घ्यावयाचा आहे.

हेतुपूर्वक संशोधन
 हेतुपूर्वक, काही उद्दिष्ट ठेवून, संशोधन करणे हे प्राचीन काळी गणित, ज्योतिष