१७२ भाषाशास्त्र. जे भरतखंड, त्याच्याच पादपीठाशी प्रथमतः धांव घेऊन, तेथूनच प्रारंभ केला पाहिजे. कारण, आर्यावर्त हेच मानवी प्राण्याचे आदिनिवासस्थान असल्याविषयी अनेक प्रमाणांवरून दिसत असून, त्याबद्दलची सम्यक् कारणे व पाश्चात्यांचे अभिप्राय देखील पूर्वी दिले आहेत. इतकेच नव्हे तर, शास्त्रीयदृष्ट्या सुद्धा तेच सयुक्तिक आहेसे वाटते. आर्यावर्त्त हा शब्द आर्य + आवर्त्त, या दोन शब्दां पासून झाला असून, त्याचा अर्थ आर्यावर्त्त. यावतं. आयचे निवासस्थान असा होतो. ३ निवासी अम आर्यभूमि व आर्यदेश हे याच अर्थाचे शब्द होत. आर्यावर्ताचा उल्लेख मनुस्मृतिकारांनी केला आहे, आणि त्यांत त्यांनी ह्या देशाची मर्यादा सुद्धा स्पष्टपणे कळविली आहे. आसमुद्रात्तुवै पूर्वादासमुद्रात्तु पश्चिमात् ।। तयोरेवान्तरं गिर्योरायवर्त्त विदुर्बुधाः ॥ २२ ॥ ( मनुस्मृति. अ० १.) शिवाय, आर्यावर्त म्हणजे आयचीच खास जन्मभूमि असून, येथे ते वारंवार उत्पन्न होतात व उदयास येतात, असे कुल्लक भट्टाचार्यांनी आपल्या मनुस्मृतीवरील टीकेंतही ध्वनित केले आहे. कारण, ते म्हणतात, 4 आर्या अत्रावर्तन्ते पुनःपुनरुद्भवन्तीत्यार्यावर्तः। आर्यावर्ताला भरतभूमी देखील म्हणतात, व भरतांचा १ मार्गे पान १२७ व १५६ ते १५८ पहा. लेंगच्यामतें ईजिप्त ( मिसर ) देशच पुराणतम होय. परंतु, त्याच्या प्रतिपादनास बलवत्तर असा कांहींच आधार नसून, शाकीय विचाराने देखील ती गोष्ट शाचीद ठरत नाही. आणि ह्मणूनच त्यांचे ऋणणे केवळ एकदेशीयसेंच भासतें., .. .
