पान:ना. गोखले चरित्र.pdf/२०३

३

साध्याभोळ्या गोखल्यांची प्रेस-ॲक्टला संमति.

enabled to feel that their interests are, if not the only considerstion, at any rate the main consideration that weighs with the Government and this oan only be brought about by a radical change in the spirit of administration.' यानंतर शेवटची सूचना त्यांनी दिली ती अशी :- 'My Lord, let not the words 'too late' be written on every one of the reforms. For while the Government stands considering- hesitating, receding, debating within itself "to grant or not to grant, that is the question"- opportunities rush past it which can never be recalled. And the moving finger writes and having writ, moves on!'
 याच वर्षी प्रेस ॲक्ट पास झाला. सर सत्येंद्र प्रसन्न सिंह यांनी हा कायदा पुढे मांडला. कारण ते 'लॉ मेंबर' होते. या ॲक्टला गोपाळरावांनी संमति दिली याचें पुष्कळांस आश्चर्य वाटलें व वाटेल. परंतु सरकारनें पुढें मांडलेला भरभक्कम पुरावा व सर्व वृत्तपत्रांतील ज्वलजहाल लेख वाचून गोखल्यांवर नैतिक जबाबदारी पडली आणि सरकारविरुद्ध असें लिहिणे केव्हांही अन्यायाचे आहे असे त्यांस वाटले. कोणत्या तोंडाने विरोध करूं असे त्यांस झाले. गोपाळरावांचे हे करणें मेथांस आवडले नहीं. जेव्हां गोपाळरावांनी आपण कशा परिस्थितीत संमति दिली हे सांगितल तेव्हां मेथा म्हणाले, तुम्ही कायद्याला रुकार किंवा नकार कांहींच द्यावयाचे नव्हते. तुम्ही स्वस्थ रहावयाचे. सरकारला तुमची फूस आहे असे जनतेस वाटतें. आणि आपल्या कृत्याचे समर्थन सरकार करितें. आपल्या संमतीचा फायदा सरकार घेते, परंतु आपल्या म्हणण्यास संमति देऊन सरकार कधीं भलेपणा घेते काय? आपण जर एकादें गाऱ्हाणे मांडले तर त्याचा कसा बोजवारा उडतो तें आपण पाहतोच. तेव्हां सरकारास आपले म्हणणे मनातून जरी न्याय्य वाटत असले तरी ते आपणांस निराश करते, त्याप्रमाणे आपणही सरकारास वागविले पाहिजे. गोखल्यांचे काम नैतिक रीत्या समर्थनीय असेल, परंतु राजकारणदृष्ट्या चुकीचे ठरले. या मख्या, खांचाखोंचा, टिळक, मेथा हेच जाणत. गोखले हे साधेसीधे. या साधेपणाचेच हें एक मासलेवाईक उदाहरण आहे.
 मवाळांच्या राष्ट्रीयसभेचे खरें म्हटले म्हणजे आतां अर्धराष्ट्रीय सभेचे-