Jump to content

गजानन विजय/अध्याय १८

विकिस्रोत कडून

<poem> ॥ श्रीगणेशाय नमः ॥

जयजयाजी चिद्रिलासा । हे गोविंदा श्रीनिवासा ।

हे आनंदकंदा परेशा । पाहि माम् दीनबंधो ॥१॥

हे केशवा केशीमर्दना । हे माधवा मधूसुदना ।

हे पूतनाप्राणशोषणा । पांडुरंगा रुक्मिणीपते ॥२॥

काय माझ्या आहे मनीं । तें तूं जाणसी चक्रपाणी ।

तेंच का रे तुजलागुनी । बोलून दावूं पद्मनाभा ॥३॥

भक्त जी जी इच्छा करी । ती तूं पुरविसी श्रीहरी ।

ऐसें पुराणाभीतरीं । आहे वर्ण्न बहुसाळ ॥४॥

म्हणून माझ्या मनोरथा । पूर्ण करा पंढरीनाथा ।

सोडा मनींची कठोरता । दासगणू हा तुझा असे ॥५॥

अकोटाचे शेजारीं । मुंडगांव नामें एक नगरीं ।

तेथें बायजा नामें खरी । समर्थाची भक्तीण असे ॥६॥

हळदी माळ्याच्या वंशांत । इचा जन्म झाला सत्य ।

शिवराम नामें इचा तात । भुलाबाई जननी असे ॥७॥

बायजाचे बाळपणीं । लग्न झालें होतें जाणी ।

ललाटीं जें विधात्यांनीं । लिहिलें असेल तेंच घडे ॥८॥

बायजा आली तारूण्यांत । गर्भाधान करण्याप्रत ।

घेऊन गेला तिचा तात । जामाताच्या गृहासी ॥९॥

परी उपयोग नाहीं झाला । जामात षंढ होता भला ।

तेणें जनकजननीला । शिक झाला अनावर ॥१०॥

बायजेकडे पाहून । जननी करी रोदन ।

माझ्या बाईचें तारूण्य । वांझ पाहूं राहातें ॥११॥

भुली म्हणे शिवरामासी । बायजा न ठेवा ऐशी ।

दुसरा नवरा करून इसी । देणें आहे भाग पाहा ॥१२॥

शिवराम म्हणे त्यावर । ऐसा नको सोडूं धीर ।

हा पुरुषत्वाचा प्रकार । खरा एकदम कळेना ॥१३॥

कांहीं दिवस वाट पाहूं । नको ऐसी अधीर होऊं ।

बायजासी येथेंच ठेवूं । तिच्या सासुरवाडीला ॥१४॥

नपुसकत्व अधोपरी । आलें असेल त्याला जरी ।

तें औषधानें होईल दुरी । वाट पाही यास्तव ॥१५॥

ऐसें उभयतां बोलून । बायजासी तेथें ठेवून ।

आले मुंडगांवाकारण । आपुल्या घरातें ॥१६॥

बायजीचें वय पंधरासोळा । वर्ण काळासावळा ।

तारुण्यानें मुसमुसला । होता जिचा शरीरभाग ॥१७॥

डोळे नाक पाणीदार । बांधा उंच मनोहर ।

जिला पाहातां अंतर । कामुकाचें मोहित होई ॥१८॥

तिच्या थोरल्या दिरासी । पाहूनियां बायजासी ।

इच्छा जाहली मानसीं । संभोग तिचा करावया ॥१९॥

त्यानें प्रयत्न केले नाना । वळवावया तिच्या मना ।

म्हणूं लागला क्षणक्षणा । ऐसें बायजाकारणें ॥२०॥

हताश ऐशी मुळीं न होई । मीच तुला पतीचे ठायीं ।

आमरण करीन पाही । तुझें वेडे संगोपन ॥२१॥

झुरणें दे हें सोडून । आनंदित ठेवी मन ।

वेडे आजपासून । मीच नवरा समज तुला ॥२२॥

ऐसें त्यानें सांगावें । चाळे नाना करावें ।

कांहीं आमिष दावावें । चित्त तिचें भुलवाया ॥२३॥

परी उपयोग होईना । बायजीच्या न हें येई मना ।

ती म्हणे हे नारायणा ! । कां रे दैन्य मांडलेंस ? ॥२४॥

बाळपणापासून । ध्याइले मीं तुझे चरण ।

त्याचेंच कां हें मजलागून । फल दृष्टीं पडावें ? ॥२५॥

जयाचा मीं हात धरिला । तो ना पुरुष कळून आला ।

दैवयोग समजून चुकला । संसार नशिबीं नाहीं मम ॥२६॥

बरें झालें तुझ्याठायीं । चित्त आतां रमेल पाही ।

कृपा करीरे शेषशायी । स्पर्श पुरुषाचा न होवो मला ॥२७॥

ज्येष्ठ दीर एके दिवसीं । येता झाला बायजापासीं ।

आपला हेतु कळविण्यासी । रात्रीचिया समयाला ॥२८॥

तों बायजानें इनकार । करून केलें उत्तर ।

कैसी लाज तिळभर । नाहीं उरलीं चित्तीं तुझ्या ॥२९॥

तूं माझा ज्येष्ठ दीर । पित्यापरीस साचार ।

सोडा हा अविचार । स्वैर ऐसा होऊं नको ॥३०॥

ह्या तियेच्या भाषणा । तो ना आणी मुळीं मना ।

होतां कामाची वासना । नीति विलया जातसे ॥३१॥

अंगावरी टाकण्या हात । जों तो पाही इतक्यांत ।

तयाचा तो थोरला सुत । माडीवरून पडला हो ॥३२॥

खोक पडली डोक्यासी । बायजेनें धरिलें त्यासी ।

बसवून आपुल्या मांडीसी । औषध लावूं लागली हो ॥३३॥

बायजा म्हणे ज्येष्ठ दीरा । या गोष्टीचा विचार करा ।

अभिलाष तो नाहीं बरा । परस्त्रियेचा केव्हांही ॥३४॥

मुलगा पडलेला पाहून । भय पावलें त्याचें मन ।

अनुताप त्यासी झाला पूर्ण । केलेलिया कर्माचा ॥३५॥

त्यानें नाद सोडिला । सदनीं निवांत राहिला ।

पुढें शिवराम घेऊन गेला । कन्येस आपुल्या मुंडगांवीं ॥३६॥

भुलाई म्हणे पतीसी । चला जाऊं शेगावांसी ।

महाराजातें पुसायासी । पुढील भाकीत बायजेचें ॥३७॥

तें मानेलें शिवरामासी । आला घेऊन कन्येसी ।

महाराजांतें पुसायासी । आपुल्या त्या कांतेसह ॥३८॥

बायजा घातली पायांवर । केली विनंति जोडून कर ।

कृपा करा या मुलीवर । पुत्र पौत्र द्यावे हिला ॥३९॥

तें समर्थांनीं ऐकिलें । शिवरामासी हांसत वदले ।

अरे नशिबीं नाहीं लिहिलें । विधात्यानें पुत्र हिच्या ॥४०॥

जेवढे पुरुष जगतांत । तेवढे असती हिचे तात ।

उगे न पडा फंदांत । लग्न हिचें करण्याच्या ॥४१॥

तें ऐकतां शिवरामाला । अनावर शोक झाला ।

घेऊन त्या बायजाला । परत आला मुंडगांवीं ॥४२॥

परी त्या समर्थवचनांनी । बायजा आनंदली मनीं ।

निष्ठा गजाननाच्या चरणीं । जडली तेव्हांपासून ॥४३॥

समर्थांचा एक भक्त । पुंडलिक नामें मुंडगांवांत ।

त्याच्या संगें शेगांवांत । बायजा येऊं लागली ॥४४॥

पहिल्या प्रथम अडथळा । जननीजनकें नाहीं केला ।

शेगांवांस जाण्याला । पुंडलिकाचे बरोबर ॥४५॥

त्यांना ऐसें वाटलें । साधुचरण इनें धरिले ।

तेच तिच्या करतील भले । निजकृपेनें कल्याणा ॥४६॥

पुरुषत्व देतील जामातासी । अशक्य ना कांहीं संतांसी ।

ऐसा विचार मानसीं । करून राहिले स्वस्थ ते ॥४७॥

पुंडलिकाचे बरोबरी । बायजा जाऊं लागली खरी ।

तेणें पुकार जगभरी । ऐशा रीतिं जाहली ॥४८॥

हें शेगांवच्या वारीचें । ढोंग आहे दोघांचें ।

तरुणपणीं मानवाचें । मन परमार्थी लागेना ॥४९॥

बायजा आहे तरणीज्वान । पुंडलिकासीही तारुण्य ।

यांची वारी विषयभान । हीच आहे निःसंशय ॥५०॥

परस्परें प्रीति जडली । विषयसुखाची नवाळी ।

भोगण्या ही युक्ति केली । वाटते या उभयतांनीं ॥५१॥

पुंडलिक जरी माळी असता । तरी हा संबंध योग्य होता ।

बायजाच्या धरण्या हाता । कां कीं तरुण दोघेही ॥५२॥

पुंडलिक आहे मराठी । ही माळ्याच्या आली पोटीं ।

म्हणून यांची ताटातुटी । केलीच पाहिजे जातीस्तव ॥५३॥

या दोघांचें अंतर । शुध्द होतें साचार ।

नव्हता कामाचा विकार । मनीं उत्पन्न जाहला ॥५४॥

भुलाई म्हणे बायजासी । तूं कां कारटे अहर्निशीं ।

पुंडालिकाच्या घरा जासी । हें कांहीं कळेना ॥५५॥

ऐशा तरुण वयांत । तुम्हां कशाचा परमार्थ ? ।

कोल्हा न राही उपोषित । उंसाचिया फडामधीं ॥५६॥

वा पाहून बाटुकाला । बैल नाहीं पुढें गेला ।

कारटे आमुच्या नांवाला । काळें उगें लावूं नको ॥५७॥

भुलाई म्हणे नवर्‍यासी । हिला नका ठेवूं ऐसी ।

लावून द्यावे मोहतरासी । पाहा पोरगा माळ्याचा ॥५८॥

ही पुंडलिकाच्या घरीं जाते । सदा त्यासी हितगुज करिते ।

एकमेकां पाहून भरतें । येत दोघां प्रेमाचें ॥५९॥

जाऊं चला शेगांवास । घेऊन या कारटीस ।

सांगूं अवघे महाराजास । चाळे या बायजीचे ॥६०॥

संतासी अवघें कळतें । ते सन्न्तीचे चाहाते ।

पोटामाजीं कधीं न निघते । चंदनाच्या दुर्गंधी ॥६१॥

भुला-शिवराम-बायजाबाई । पुंडलीक भोकर्‍या आला तोही ।

चौघे येऊन लागले पाई । शेगांवीं श्रीसमर्थांच्या ॥६२॥

पुंडलिकासी पाहून । बोलूं लागले दयाघन ।

कीं बायजा तुझी बहीण । पूर्व जन्मींची पुंडलिका ॥६३॥

लोक निंदा जरी करिती । तरी अंतर न द्यावें इजप्रती ।

दोघें मिळून करा भक्ति । सच्चिदानंद हरीची ॥६४॥

भुले आपुल्या पोरीस । लावूं नको भलता दोष ।

हीं बहीण-भाऊ आहेत । मुळींच पूर्वजन्मींचें ॥६५॥

शिवाय या बायजीला । कोठेंहि न नवरा भला ।

ही न आली करायाला । संसार मुळीं जगामध्यें ॥६६॥

ही राहील ब्रह्मचारी । अशीच गे जन्मवरी ।

जनाबाई पंढरपुरीं । अशाच रीतीं राहिली गे ॥६७॥

तिनें नामदेव गुरु केला । ही शरण आली आम्हांला ।

माझ्या जनाबाईला । कोणी ना आतां छळावें ॥६८॥

ऐसें समर्थांचें भाषण । शिवरामानें ऐकून ।

गेला असे गहिंवरून । शब्द न कांही बोलवे ॥६९॥

घेऊन आपुल्या मुलीला । शिवराम मुंडगांवासी आला ।

पुढें बायजाच्या वारीला । अडथळा कोणी केला नसे ॥७०॥

महाराज आपुल्या भक्ताप्रत । सदैव रक्षण करितात ।

ते कसे, ही थोडक्यांत । गोष्ट सांगतों ये ठाई ॥७१॥

भाऊ राजाराम कवर । एक होता डाँक्टर ।

पहा खामगांवावर । दवाखान्याचा अधिकारी ॥७२॥

त्यास दुर्धर फोड झाला । आणविला मोठ्या डाँक्टराला ।

औषधपाणी करायाला । खामगांवामाझारीं ॥७३॥

बुलढाणा अकोला उमरावती । येथून डाँक्टर आणिले असती ।

शस्त्रक्रिया करण्याप्रती । त्या भाऊच्या फोडाला ॥७४॥

नाना औषधें पोटांत दिलीं । विविध पोटीसें बांधिलीं ।

शस्त्रक्रिया ही असे केली । त्या झालेल्या फोडाला ॥७५॥

कशाचा ना उपयोग झाला । फोड वाढुं लागला ।

वडील बंधूस धाक पडला । त्या भाऊच्या दुखण्याचा ॥७६॥

भाऊ तळमळे शय्येवरी । व्याधि असह्य झाली खरी ।

शेवटीं त्यानें अंतरीं । विचार ऐसा केला हो ॥७७॥

आतां हाच उपाय । आठवावे सद्गुरुपाय ।

याविणें दुसरी सोय । कांहीं नसे राहिली ॥७८॥

पडल्या पडल्या जोडी हात । म्हणे धांव धांव हे सद्गुरुनाथ ।

या लेंकराचा वृथा अंत । किमपि आतां पाहूं नका ॥७९॥

ऐशी श्रोते विनवणी । करूं लागला क्षणोक्षणीं ।

रात्र गेली उलटोनी । सुमारें समय एकाचा ॥८०॥

तमानें भरलें अंबर । रात्रीचा तो शब्द किर्र ।

कोल्हे-हुकेनें कांतार । दणाणून गेलें हो ॥८१॥

तो एक दमणी आली । तट्ट्यावरी लागलेली ।

गाडीस होती जुंपिली । जोडी खिलार्‍या बैलांची ॥८२॥

कंठामाजीं घागरमाळा । वाजूं लागल्या खळखळा ।

मागें पुढें सोडिला । होतां पडदा दमणीस ॥८३॥

दवाखान्याच्या दारापाशीं । दमणी आली निश्चयेंसी ।

डाँक्टर पाहात होता तिसी । पडून आपल्या शय्येवर ॥८४॥

तों एक उतरला । ब्राह्मण दमणीला खालीं भला ।

दार ठोठावूं लागला । डाँक्टराच्या बंगल्याचें ॥८५॥

डाँक्टराच्या बंधूंनीं । दार उघडलें ते क्षणीं ।

प्रश्न केला कोठूनी । आपण आलांत ये ठायां ? ॥८६॥

ब्राह्मण बोले त्याकारण । माझें गजा नामाभिधान ।

तीर्थअंगारा घेऊन । शेगांवाहून आलों मी ॥८७॥

डाँक्टर भाऊ कवराला । जो का आहे फोड झाला ।

हा अंगारा पाठविला । लावण्या त्या फोडासी ॥८८॥

प्यावयासी दिलें तीर्थ । हें घ्या आपुल्या हातांत ।

मी जातों आतां परत । वेळ न मशी राहावया ॥८९॥

तीर्थअंगारा देऊन । निघून गेला ब्राह्मण ।

त्या शोधाया कारण । भाऊनें शिपाई पाठविला ॥९०॥

परी न पत्ता लागला । गाडी न दिसली कवणाला ।

भाऊ मनीं घोटाळला । कशाचा ना तर्क चाले ॥९१॥

फोडास लावितां अंगारा । तो तात्काळ फुटला खरा ।

येऊं लागला भराभरा । पूं त्या श्रोते फोडांतून ॥९२॥

एक घटका गेल्यावर । पूं गेला निघून पार ।

पाहा किती आहे जोर । समर्थाच्या अंगार्‍याचा ? ॥९३॥

भाऊस निद्रा लागली । व्याधीं पुढें बरी झाली ।

हळूहळू शक्ति आली । भाऊ झाला पूर्ववत् ॥९४॥

दर्शना गेला शेगांवास । तों समर्थ वदले ऐसें त्यास ।

माझ्या गाडीबैलास । नुसता न चारा दिलास तूं ॥९५॥

हें सांकेतिक भाषण । कळलें भाऊलागून ।

हृदय आलें उचंबळून । त्या भाऊ कवराचें ॥९६॥

त्या रात्रीचा ब्राह्मण । खचित माझा गजानन ।

लेंकरासाठीं धांवून । खामगांवास आला हो ॥९७॥

कवरें केलें अन्नदान । त्या व्याधीच्या निमित्त जाण ।

अंतर्ज्ञानी असती पूर्ण । श्रीगजानन अवलिया ॥९८॥

असो एकदां समर्थस्वारी । निघती झाली पंढरपुरीं ।

त्या श्रीचंद्रभागेतीरीं । विठ्ठलासी भेटावया ॥९९॥

होती मंडळी बरोबर । दिवस वारीचा साचार ।

स्पेशल गाड्या वरचेवर । जाऊं लागल्या पंढरीला ॥१००॥

जगू आबा पाटील हरी । बापुना व मंडाळी दुसरी ।

सोडूनिया शेगांव नगरी । नागझरीला आले हो ॥१॥

त्या गांवीं माळावर । आहे एक भुयार ।

येथें गोमाजी नामें साधुवर । समाधिस्त झालासे ॥२॥

झरे जिवंत पाण्याचे । आसपास त्या माळाचे ।

आहेत म्हणून गांवाचें । नांव पडलें नागझरी ॥३॥

हा गोमाजी बोवा साचा । गुरु महादाजी पाटलाचा ।

प्रथम आशीर्वाद झाला साचा । शेगांवींच्या पाटीलवंशा ॥४॥

म्हणून पाटील शेगांवचे । गोमाजीला वंदून साचे ।

रस्त्यास लागती पंढरीचे । ऐसा त्यांचा परिपाठ ॥५॥

या परिपाठे म्हणून । नागझरीसी येऊन ।

अग्निरथांत बैसून । निघते झाले पंढरीला ॥६॥

हरीपाटला बरोबरी । समर्थाची होती स्वारी ।

बापुना आणि दुसरीं । माणसें पांचपन्नास ॥७॥

आषाढ शुध्द नवमीचा । तो दिवस होता साचा ।

समुदाय वारकर्‍यांचा । येऊं लागला पंढरीसी ॥८॥

मेघ दाटले अंबरीं । क्वचित् कोठें भूमीवरी ।

पर्जन्याची वृष्टी खरी । होऊं लागली श्रोते हो ! ॥९॥

तें भुवैकुंठ पंढरपुर । गजबजून गेलें फार ।

भरतीं येतां सागर । जेवीं जाय उचंबळोनी ॥११०॥

प्रदक्षणेच्या रस्त्यावरी । टाळांची ती गर्दी खरी ।

' जय जय रामकृष्ण हरी ' । भक्त म्हणती उच्च स्वरें ॥११॥

शब्द कवणाचा कवणाला । न ये ऐकावयाला ।

ऐसा आनंदी आनंद चालला । तो वानूं कोठवर ॥१२॥

नाथ निवृत्ति ज्ञानेश्वर । सांवता गोरा कुंभार ।

श्रीतुकोबा देहूकर । सोपान मुक्ता जनार्दन ॥१३॥

या संतांच्या पालख्या । पंढरीस आल्या देखा ।

भक्तांनीं उधळिला बुक्का । आदर करायाकारणें ॥१४॥

त्यायोगें आकाशांत । बुक्क्याचें जणूं झालें छत ।

सुवास उठला घमघमीत । गर्दी तुळशीफुलांची ॥१५॥

श्रोते त्या समयाला । सम आले पंढरीला ।

उतरले जाऊन वाड्याला । त्या कुकाजी पाटलाच्या ॥१६॥

हा प्रदक्षणेच्या वाटेवरी । वाडा चौफाळ्याशेजारीं ।

दर्शनाला भीड खरी । झाली असे राउळांत ॥१७॥

पोलिस हाताहातावरी । उभे राहिले रस्त्यांतरीं ।

पथें चालले वारकरी । भजन करीत हरीचें ॥१८॥

एकादशीस साचार । हरी पाटलाबरोबर ।

बापुनाविना इतर । गेले दर्शना हरीच्या ॥१९॥

बापुना मागें राहिला । तो होता स्नानासी गेला ।

म्हणून त्यासी वेळ झाला । मंडळी गेली निघून ॥१२०॥

स्नान करून आला घरीं । तों समजलें ऐशापरी ।

दर्शनासी गेली सारी । आतांच मंडळीं विठ्ठलाच्या ॥२१॥

मग तोही निघाला पळत पळत । दर्शनाचा धरून हेत ।

राउळाच्या भोंवतीं अमित । गर्दी झाली लोकांची ॥२२॥

मुंगीस वाट मिळेना । तेथें हा बापुना ।

केवीं जाईल दर्शना । शिवाय गरिबी पदरांत ॥२३॥

बापुना म्हणे मानसीं । हे विठ्ठला हृषीकेशी ।

कां रे निष्ठुर झालासी ? । मजला देई दर्शन ॥२४॥

तूं सांवत्या माळ्याकारण । अरणीं गेलास धांवून ।

तेवीं येई राउळांतून । मज भेटाया पांडुरंगा ॥२५॥

' अरण ' होते आठ कोस । तैसें नव्हें येथें खास ।

मी मंदिराच्या सान्निध्यास । उभा आहे वाटेवरी ॥२६॥

तुला लोक म्हणतात । तूं अनाथांचा असशी नाथ ।

मग कां रे देवा मजप्रत । उपेक्षिलें या वेळीं ? ॥२७॥

ऐसा बहुत धांवा केला । शेवटीं बापुना हताश झाला ।

परत बिर्‍हाडासी आला । अस्तमानाचे समयास ॥२८॥

मुख झालें होतें म्लान । अवघ्या दिवसांचें उपोषण ।

बापुनाचें अवघें मन । विठ्ठलाकडे लागलें ॥२९॥

शरीर मात्र होतें घरीं । मन मंदिराच्या सभोंवरी ।

फिरत होतें भिरीभिरी । याचें नांव ध्यास हो ॥१३०॥

बापुनासी पाहून । हंसूं लागले अवघेजण ।

हा बेटा अभागी पूर्ण । कळून आला आपणां ॥३१॥

शेगांवाहून दर्शना । पंढरीसी आला जाणा ।

येथें येऊन खेळ नाना । फिरला पाहात गांवामध्यें ॥३२॥

याची दांभिक अवघी भक्ति । यास कशाचा श्रीपती ? ।

ऐन वेळेला राहती । गैरहजर दुर्दैवी ! ॥३३॥

कोणी म्हणाले बापुनाला । वेदान्त आहे अवघा आला ।

तो कशाशीं दर्शनाला । जाईल सांगा राउळांत ॥३४॥

त्याचा भगवंत हृदयांत । आहे सर्वदा खेळत ।

वेदान्त्याचें ऐसें मत । दगडामाजीं काय आहे ? ॥३५॥

आपण वेडे म्हणून । घ्याया गेलों दर्शन ।

बापुनाचा नारायण । वाटेल तेथें उभा असे ॥३६॥

मग दुसरा म्हणाला । मग हा येथें कशास आला ? ।

कां शेगांवीं तयाला । भेटला नसता ईश्वर ? ॥३७॥

अहो हे वेदान्ती । लोकां ज्ञान सांगती ।

शब्द चावटी हमेश करिती । अनुभवाचा लेश नसे ॥३८॥

सगुणोपासना झाल्या पूर्ण । मग होणार आहे ज्ञान ।

न आल्यासी लहानपण । तरुणपणा येतो कसा ? ॥३९॥

ऐसा उपहास तयाचा । प्रत्येकानीं केला साचा ।

अवघ्यांपुढें एकट्याचा । टिकाव लागावा कुठूनी ? ॥१४०॥

तो बापुना बसला उपोषित । दातांसी लावूनी दांत ।

ते होते अवघे पहात । स्वामी निजल्या जागाहून ॥४१॥

गरीबाचें सांकडें । साधूलाच एक पडे ।

सत्संगती ज्याला घडे । तेच खरे भाग्यवान ॥४२॥

समर्थ म्हणती बापुना । दुःख नको करूंस मना ।

ये तुला रुक्मिणीरमणा । भेटवितों ये काळीं ॥४३॥

तों महाराज उभे राहिलें । कटीं हात ठेविलें ।

पाय खालीं जुळविलें । समचरण दावावया ॥४४॥

तुळशीफुलांच्या माळा कंठीं । मूर्ति सांवळी गोमटी ।

बापुनाच्या पडली दृष्टी । शीर ठेविलें पायांवर ॥४५॥

पुन्हां जो पाहे वरीं । समर्थ दिसले पहिल्यापरी ।

तेणें बापुनाच्या अंतरीं । अति आनंद जाहला ॥४६॥

धोतर, पागोटें आणि शेला । जो घरीं दृष्टि पडिला ।

तोच त्यानें पाहिला । दर्शना जातां राउळांत ॥४७॥

इतर म्हणाले महाराजांस । तसेंच दर्शन आम्हांस ।

होऊं द्या आम्हां आहे आस । पुनरपि श्रीच्या दर्शनाची ॥४८॥

ऐसें ऐकतां भाषण । बोलते झाले गजानन ।

बापुनासारिखें आधीं मन । तुम्ही करा रे आपुलें ॥४९॥

तें तसें झाल्यावरी । दर्शन घडवीन निर्धारीं ।

ही दर्शन वस्तु खरी । काय मिळे बाजारांत ? ॥१५०॥

म्हणून ती आणून । देऊं तुम्हांकारण ।

निष्पाप करा आधीं मन । तरीच पुढचें घडेल हें ॥५१॥

पहा समर्थांनीं बापुनाला । विठ्ठल साक्षात् दाखविला ।

कुकाजीच्या वाड्याला । संतत्व हा खेळ नसे ॥५२॥

संत आणि भगवन्त । एकरूप साक्षात ।

गुळाच्या त्या गोडीप्रत । कैसें करावें निराळें ? ॥५३॥

काला घेऊन अखेरी । मंडळी फिरली माघारी ।

बापुनाच्या अंतरीं । दर्शन तें ठसावलें ॥५४॥

याच पुण्यें करून । पुत्र झाला त्याकारण ।

रसिक चतुर विद्वान । संतसेवा न जाई वृथा ॥५५॥

पंढरीच्या प्रसादानें । पुत्र झाला त्याकारणें ।

म्हणूनच नांव त्यानें । ठेविलें नामदेव बालकासी ॥५६॥

कवठे बहादूर गांवाचा । एक माळकरी होता साचा ।

तो वर्‍हाडप्रांतीचा । म्हणून उतरला वाड्यांत ॥५७॥

तेथें आषाढी द्वादशीसी । मरी आली मुक्कामासी ।

त्या पंढरपुरक्षेत्रासी । मग काय विचारितां ? ॥५८॥

प्रेतामागें चाले प्रेत । पोलिस शिरती घरांत ।

यात्रा काढून देण्याप्रत । डाँक्टराच्या हुकुमानें ॥५९॥

वारकर्‍याला ओढिती । गाडीमाजीं बसविती ।

चंद्रभागेच्या पार करिती । कुर्डुवाडी रस्त्याला ॥१६०॥

हा कवठे बहादूरचा वारकरी । झाला मरीनें आजारी ।

ढाळ होती वरच्यावरी । उलटी मुळींच थांबेना ॥६१॥

गोळे हातांपायांसी । येऊं लागले बहुवशी ।

कोण न जाई त्याजपाशीं । शुश्रुषा त्या करावया ॥६२॥

पोलिसभयानें हें वृत्त । कळविलें ना कोणाप्रत ।

शेगांवीचे समस्त । लोक जाया निघाले ॥६३॥

वाडा घटकेंत मोकळा झाला । हा वारकरी मात्र होता पडला ।

कठीण काळच्या समयाला । कोणी न येती उपयोगी ! ॥६४॥

लोक सुखाचे सोबती । संकटकालीं अव्हेरिती ।

तेथें एक रक्षण करती । संत अथवा देव हो ॥६५॥

तो पाहून प्रकार । श्रीगजानन साधुवर ।

म्हणाले हा ओसरीवर । निजला यास घेऊन चला ॥६६॥

लोक म्हणती गुरुराया ! । हा बहुतेक मेला सदया ।

याच्या नादीं लागतां वायां । संकट येईल आपणांतें ॥६७॥

पन्नास माणूस बरोबर । आपल्या येधवां साचार ।

मरीचा तो झाला जोर । सांप्रत या पंढरीसी ॥६८॥

अशा स्थितींत ये ठाई । थांबणें हें कांहीं बरें नाहीं ।

चला जाऊं लवलाही । चंद्रभागेच्या पलीकडे ॥६९॥

तों महाराज म्हणती अवघ्यांला । तुम्ही कैसें खुळावला ? ।

आपल्या देशबंधूला । सोडितां हें बरें नव्हे ! ॥१७०॥

ऐसें वाटून जवल गेले । वारकर्‍याला करा धरलें ।

त्यासी उठून बसविलें । आणि केलें मधुरोत्तर ॥७१॥

चाल बापा ऊठ आतां । जाऊं आपल्या वर्‍हाडप्रांता ।

वारकरी म्हणे गुरुनाथा ! । आतां वर्‍हाड कशाचें हो ? ॥७२॥

समीप आला माझा अंत । जवळ नाहीं कोणी आप्त ।

तई म्हणाले सद्गुरुनाथ । वेड्या ! ऐसा भिऊं नको ॥७३॥

तुझें टळलें गंडांतर । ऐसें वदोन ठेविला कर ।

त्या वारकर्‍याच्या शिरावर । ढाळ उलटी बंद झाली ॥७४॥

वाटूं लागली थोडी शक्ति । उभा राहिला त्वरित गती ।

संतानें ज्या धरिलें हातीं । त्यातें निजमनें यम नेई कसा ? ॥७५॥

घटकेंत झाला पहिल्यापरी । मंडळीच्या बरोबरी ।

चंद्रभागेच्या पैलतीरीं । आला समर्थासमवेत ॥७६॥

आनंद झाला फार त्यासी । वंदी समर्थचरणांसी ।

म्हणे दयाळा काढिलें मशी । दाढेंतून काळाच्या ॥७७॥

ऐसा घडतां चमत्कार । भक्त करिती जयजयकार ।

आले कुर्डुवाडीवर । निर्धास्तपणें सर्वही ॥७८॥

पंढरीची करून वारी । आली शेगांवाप्रती सारी ।

मंडळी ती बरोबरी । श्रीगजाननस्वामीच्या ॥७९॥

एक कर्मठ ब्राह्मण । घ्याया आला दर्शन ।

त्या शेगांवाकारण । श्रीगजाननस्वामींचें ॥१८०॥

तयानें स्वामीची कीर्ति । निजदेशीं ऐकिली होती ।

म्हणून आला दर्शनाप्रती । फार लांबून त्या ठायां ॥८१॥

सोवळें ओंवळें त्याचें अती । तो होता मध्वमती ।

खट्टू झाला परम चित्तीं । समर्थासी पाहातां ॥८२॥

व्यर्थ आलों म्हणे येथ । या वेड्यासी वंदण्याप्रत ।

हा भ्रष्टाचा आहे सत्य । सार्वभौम शिरोमणी ॥८३॥

सोंवळें ओंवळें येथ मेलें । अनाचाराचें राज्य झालें ।

अशा पिशाला म्हणूं लागले । साधू लोक हाय हाय ॥८४॥

तो तया मठांत । काळें कुत्रें झालें मृत ।

पडलें होतें त्याचें प्रेत । येण्याजाण्याच्या वाटेवरी ॥८५॥

त्या श्वानातें पाहून । ब्राह्मण झाला मनीं खिन्न ।

आणूं कसें जीवन । श्वान मध्यें पडला हा ॥८६॥

याला न कोणी उचलीती । गांजा सदैव धुनकिती ।

या वेड्यातें वंदिताती । " महाराज, महाराज, " म्हणून ॥८७॥

जळो याचें साधुपण । मला बुध्दि कोठून ।

झाली याचें दर्शन । घ्याया कांहीं कळेना ॥८८॥

त्याचा संशय फेडावया । समर्थ आसन सोडोनियां ।

येते झाले तया ठायां । जेथें होता ब्राह्मण ॥८९॥

आणि म्हणाले तयाप्रत । पूजा करावी यथास्थित ।

कुत्रें झालें नाहीं मृत । संशय उगा घेऊं नका ॥१९०॥

तें ऐकून रागावला । निज समर्था बोलूं लागला ।

अरे नाहीं वेड मला । तुझ्यासम लागलेलें ॥९१॥

कुत्रें मरून झाला प्रहर । त्याचें प्रेत रस्त्यावर ।

पडलें याचा विचार । तुम्हीं न कोणी केला कीं ॥९२॥

ऐसें बोलतां विप्राला । समर्थांनीं जाब दिला ।

आम्ही भ्रष्ट आम्हांला । तुमच्यासम ज्ञान नाहीं ॥९३॥

परी खंति न करा तिळभर । पाणी आणाया घागर ।

घेऊन चलावें सत्वर । माझ्यामागें विप्रवरा ॥९४॥

ऐसें बोलून कुत्र्यापासीं । येते झाले पुण्यराशी ।

स्पर्श पदाचा करतां त्यासी । कुत्रें बसलें उठोन ! ॥९५॥

तों पाहता चमत्कार । ब्राह्मण झाला निरुत्तर ।

म्हणे याचा अधिकार । थोर आहे देवापरी ॥९६॥

मी व्यर्थ निंदा केली । योग्यता ना जाणली ।

ऐसें म्हणून घातली । समर्थाच्या मिठी पायां ॥९७॥

माझे अपराध गुरुवरा ! । आज सारे क्षमा करा ।

वरदहस्त ठेवा शिरा । मी अनंत अपराधी ॥९८॥

तूंच सोंवळा साचार । एक आहेस भूमीवर ।

करण्या जगाचा उध्दार । तुम्हां धाडिलें ईश्वरानें ॥९९॥

श्रोते त्याच दिवशीं भली । समाराधना त्यानें केली ।

कुशंका मनाची पार फिटली । लीन झाला अत्यंत ॥२००॥

प्रसाद घेऊन गेला परत । आपुल्या तो देशाप्रत ।

समर्थ साक्षात् भगवंत । ऐसी प्रचीति आली तय ॥१॥

स्वस्ति श्रीदासगणूविरचित । हा गजाननविजय नामें ग्रंथ ।

भाविकां लाभो सत्पथ । हेंचि इच्छी दासगणू ॥२०२॥

शुभं भवतु ॥

श्रीहरिहरार्पणमस्तु ॥

॥ इति अष्टादशोऽध्यायः समाप्तः ॥ <poem>


हे साहित्य भारतात तयार झालेले असून ते आता प्रताधिकार मुक्त झाले आहे. भारतीय प्रताधिकार कायदा १९५७ नुसार भारतीय साहित्यिकाच्या मृत्युनंतर ६० वर्षांनी त्याचे साहित्य प्रताधिकारमुक्त होते. त्यानुसार १ जानेवारी १९५६ पूर्वीचे अशा लेखकांचे सर्व साहित्य प्रताधिकारमुक्त होते.

[[‎]]