एकनाथी भागवत/अध्याय सहावा
<poem> एकनाथी भागवत - आरंभ ॥ श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीकृष्णाय नमः ॥
ॐ नमो श्रीजनार्दना । भावार्थें नमितां चरणा । जनेंसहित मीपणा । नाहींच जाणा स्वयें केलें ॥१॥ लिंगदेहाचें मर्दन । तेंचि जनाचें अर्दन । यालागीं नामें जनार्दन । प्रगट जाण प्रसिद्धी ॥२॥ तुझी ऐशीच करणी । कर्म कर्ता नुरवूनि । सुखें नांदविसी जनीं । समाधानीं जनार्दना ॥३॥ सुखेंचि तुझें नाम घेतां । घातु करिसी जीविता । जीवु घेऊनि तत्वतां । होसी सर्वथा कृपाळू ॥४॥ तुझे नामाचें प्रबळ बळ । माथा नुधविती कळिकाळ । चारी मुक्ति केवळ । होती निश्चळ निजदासी ॥५॥ नामें एवढें ढसाळ देणें । त्या तुझें स्वरूप कवण जाणे । सांडूनि जाणणें नेणणें । निवांत राहाणें तत्वतां ॥६॥ तुझा स्तुतिवादु करणें । तंव परतलीं श्रुति पुराणें । तेथ माझें आरुष बोलणें । कोठें कोणें सारावें ॥७॥ तुझा स्तुतिवादु तें मौन । तुझा कळवळा तें कीर्तन । कांहीं न करणें तें अनुसंधान । साचार जाण श्रीकृष्णा ॥८॥ ऐशियाही तुझे ठायीं । अचाट हांव उठिली पाहीं । तेचि अर्थीं चित्त देई । कृपानिर्वाही गुरुराया ॥९॥ खद्योत प्रकाशूं पाहे चांदा । मशक गरुडासी घे खांदां । तैसा मी एकादशस्कंधा । मूर्ख नुसधा टीकार्थी ॥१०॥ येचि विषयीं गुरुनाथा । कृपा करावी सर्वथा । ग्रंथरचना ग्रंथार्था । सार्थकता करावी ॥११॥ ऐशी विनवणी ऐकतां । कृपापद्मकरु ठेविला माथां । तंव उद्योत्कार जाहला ग्रंथा । यथार्थता निजदीपें ॥१२॥ नवल कृपेची करणी । अर्थचिंतामणीची खाणी । उघडली तत्क्षणीं । पदार्थश्रेणी कविमुद्रा ॥१३॥ लेतां सिद्ध अलंकारा । कवण सांकडें लेणारा । ताल राखतां खांबसूत्रा । लेपाच्या करा प्रयास काय ॥१४॥ बापाचीं पक्वान्नें घेउनी । बाळ घाली बापाचे वदनीं । तेणें साचचि तो संतोषोनी । होय मनीं सुखाचा ॥१५॥ तैशीच हेही कथा । तूंचि ग्रंथु तूंचि कविता । तेथें कोणीं घ्यावी अहंता । 'मी कर्ता' म्हणौनी ॥१६॥ गुरूनें सांडविली 'अहंता' । शेखीं राहों नेदीच 'सोहंता' । तेथ मी एकु कवि-कर्ता । हेंही सर्वथा न सरे पैं ॥१७॥ सूचितां अहंकाराचा झाडा । सूचनाचि होय त्याचा जोडा । जो आपणियातें म्हणवी वेडा । तोचि गाढा अतिचतुर ॥१८॥ तैशीच हेही होईल वार्ता । यालागीं श्रीगुरुनाथा । चरणीं ठेविला माथा । कर्ता करविता तूंचि तूं ॥१९॥ मागील ग्रंथसंगती । पंचमाध्यायाचे अंतीं । नारद वसुदेवाप्रती । बोलिला उपपत्ति ते ऐशी ॥२०॥ हा परमात्मा श्रीहरी । लीलाविग्रहें देहधारी । अवतरला तुमचे घरीं । भाग्यें करी नटनाट्य ॥२१॥ हा ईशाचाही निजईशु । वैकुंठींचा निजवासु । परमात्मा परेशु । जगदीशु श्रीकृष्णु ॥२२॥ तेंचि नारदवचनप्रमाण । प्रार्थावया श्रीकृष्ण । मिळवोनियां देवगण । द्वारकेसी जाण स्वयें आले ॥२३॥
एकनाथी भागवत - श्लोक १ ला
श्रीशुक उवाच । अथ ब्रह्मात्मजैः देवैः प्रजेशैरावृतोऽभ्यगात् । भवश्च भूतभव्येशो ययौ भूतगणैर्वृतः ॥१॥
शुक म्हणे परीक्षिती । पहावया श्रीकृष्णमूर्ती । सुरवर द्वारकेसी येती । विचित्र स्तुति तिंहीं केली ॥२४॥ श्रीकृष्णमूर्तीचें कवतिक । पहावया देव सकळिक । चतुर्मुख पंचमुख । वेगें षण्मुख पातले ॥२५॥ करावयास प्रजाउत्पत्ती । पूर्वीं नेमिला प्रजापती । तोही आला द्वारकेप्रती । कृष्णमूर्ती पहावया ॥२६॥ सनकादिक आत्माराम । अवाप्तसकळकाम । तेही होऊनि आले सकाम । मेघश्याम पहावया ॥२७॥ भूतनायक रुद्रगण । आले अकराही जण । पहावया श्रीकृष्ण । भूतगणसमवेत ॥२८॥ पहावया श्रीकृष्णरावो । घेऊनि गणांचा समुदावो । द्वारके आला महादेवो । भूतभविष्यांचा पहा हो त्रिकाळज्ञाता ॥२९॥ श्रीकृष्णदर्शनाची उत्कंठा । थोर लागली नीलकंठा । धांवतां मोकळ्या सुटल्या जटा । कृष्णवरिष्ठा पहावया ॥३०॥
एकनाथी भागवत - श्लोक २ व ३ रा
इन्द्रो मरुद्भिर्भगवानादित्या वसवोऽश्विनौ । ऋभवोऽङ्गिरसो रुद्रा विश्वे, साध्याश्च देवताः ॥२॥
गन्धर्वाप्सरसो नागाः, सिद्धचारणगुह्यकाः । ऋषयः पितरश्चैव, सविद्याधरकिन्नराः ॥३॥ द्वारकामुपसञ्जग्मुः सर्वे कृष्णदिदृक्षवः । एकुणपन्नास मरुग्दण । तेणेंसीं इंद्र आला आपण । पहावया श्रीकृष्ण । स्वयें जाण सादर ॥३१॥ सांडोनियां रविमंडळ । बारा आदित्यांचा मेळा । पहावया कृष्णसोहळा । तृषित डोळां होऊनि आले ॥३२॥ सूर्य अधिष्ठिला डोळां । देखे पदार्थां सकळां । कृष्ण न देखतां आंधळा । सूर्यो पावला अंधत्व ॥३३॥ पाहतां श्रीकृष्णाचें मुखकमळ । फिटलें सूर्याचें पटळ । मग देखणा झाला केवळ । सर्वांगें सकळ स्वयें रवि ॥३४॥ तिन्ही अग्नी तेजाळे । परी ते धूमें झांकोळले । कृष्ण देखतांच उजळले । निर्धूम जाहले निजतेजें ॥३५॥ आठां वसूंचा मेळा । पाहों आला कृष्णलीला । म्हणे मदनाचा पुतळा । तंव तो खेळे लीला कृष्णांकीं ॥३६॥ अश्विनीकुमार धन्वंतरी । तेही भवरोगें पीडिले भारी । कृष्णदर्शनामृतकरीं । निरुज क्षणावरी ते जाहले ॥३७॥ ऋषभदेव अंगिरस । रुद्र मीनले असमसाहस । विश्वे-साध्यदेव बहुवस । देवीं आकाश दाटलें ॥३८॥ आमुची गायनकळा मोठी । होतें गंधर्वांच्या पोटीं । ते कृष्णवेणुगीतासाठीं । जाहली शेवटीं न सरती ॥३९॥ यालागीं दर्शनाची आस । क्षणक्षणां पाहती वास । त्यांसी गायनकळा सावकाश । दिधली सुरस कृपामात्रें ॥४०॥ अप्सरा म्हणती आम्ही नाचणी । तंव काळियाच्या फणारंगणीं । एकेचि तालें लाजवूनी । तत्क्षणीं सांडिल्या ॥४१॥ त्या दीनवदना कामिनी । आल्या दर्शनालागोनी । नाचों शिकविल्या नाचणी । रासरंगणीं भृकुटिमात्रें ॥४२॥ पहावया श्रीरंग । आले पाताळींचे पन्नग । सिद्ध चारण अनेग । विद्याधर साङ्ग समुदायें ॥४३॥ कश्यपादि ऋषीश्वर । अर्यमादि पितर । गुह्यक आणि किन्नर । आले अपार स्वगणेंसीं ॥४४॥ एवं विमानांचिया पंक्तीं । दाटलिया द्वारकेप्रती । पहावया कृष्णमूर्ती । आले सुरपती स्वानंदें ॥४५॥
एकनाथी भागवत - श्लोक ४ था
वपुषा येन भगवान्नारलोकमनोरमः । यशो वितेने लोकेषु सर्वलोकमलापहम् ॥४॥
जेणें शरीरें श्रीहरी । नाना चरित्रांतें करी । यश विस्तारिलें संसारीं । दुराचारी तरावया ॥४६॥ ऐकतां श्रीकृष्णकीर्ती । चतुर्विध प्रायश्चितांची गती । खुंटली जी निश्चितीं । श्रवणार्थीं सादर जाहलिया ॥४७॥ भावें घेतलिया श्रीकृष्णनाम । सकळ पातकां करी भस्म । देवीं देखिला पुरुषोत्तम । विश्रामधाम जगाचें ॥४८॥ ठाणठकारें अतिउत्तम । सुरनरांमाजी मनोरम । डोळ्यां जाहला विश्राम । मेघश्याम देखोनी ॥४९॥ मुकुटकुंडलें मेखला । कांसे कसिला सोनसळा । कंठीं रुळे वनमाळा । घनसांवळा शोभतु ॥५०॥ लावण्यगुणनिधान । अवतारमाळे मुख्य रत्नन । देवीं देखिला श्रीकृष्ण । निवासस्थान द्वारका ॥५१॥
एकनाथी भागवत - श्लोक ५ वा
तस्यां विभ्राजमानायां समृद्धायां महर्द्धिभिः । व्यचक्षतावितृप्ताक्षाः कृष्णमद्भुातदर्शनम् ॥५॥
कृष्णें अधिष्ठिली पुरी । कनककळसांचिया हारी । रत्नें जडिलीं नाना कुसरीं । तेज अंबरीं न समाये ॥५२॥ जे द्वारकेभीतरीं । कामधेनु घरोघरीं । कल्पद्रुमांचिया हारी । खेळणीं द्वारीं चिंतामणींचीं ॥५३॥ द्वारकाजननिवासियांसी । घरीं नवरत्नां चिया राशी । ऋद्धिसिद्धि करूनि दासी । हृषीकेशी नांदतु ॥५४॥ कृष्णरूपाचिया लालसे । डोळ्यां तेणें लाविलें पिसें । आवडी जाहले मोरपिसें । अतिडोळसें हरिअंगीं ॥५५॥ कैसी बरवेपणाची शोभा । पाहतां नयनीं निघती जिभा । रसाळपणें तो वालभा । उपनिषद्गाभा साकारला ॥५६॥ कृष्ण पहावया आवडी । होताहे देवांसी वरपडी । डोळ्यां थोर लागली गोडी । अर्ध घडी न विसंबती ॥५७॥ कृष्णरूपाचें कवतुक । पाहतां नयनां लागली भूक । अंतरीं निबिड दाटलें सुख । तरी अधिकाधिक भुकेले ॥५८॥ अवलोकितां श्रीकृष्णासी । दृष्टीसी दाटणी होतसे कैशी । मुंडपघसणी न्याहारासी । हृषीकेशी पहावया ॥५९॥ मागें पुढें श्रीकृष्णासी । देखणेनि वेढिलें चौंपाशीं । भाग्य उपजलें डोळ्यांसी । पूर्णपुरुषासी देखती ॥६०॥ श्रीकृष्ण घनमेघ सांवळा । निजात्मभावें पाहतां डोळां । सहजें श्यामता आली बुबुळा । कृष्णकळा ठसावली ॥६१॥ जो न कळेचि वेदविवंचना । योगियांच्या न ये ध्याना । त्या प्रत्यक्ष देखोनि कृष्णा । भाग्यगणना अपूर्व ॥६२॥ ऐसा देखोनियां श्रीहरी । देव सुमनांच्या शतधारीं । बहु वरुषले पै अंबरीं । राहोनि वरी विमानीं ॥६३॥
एकनाथी भागवत - श्लोक ६ वा
स्वर्गोद्यानोपगैर्माल्यैश्छादयन्तो युदूत्तमम् । गीर्भिश्चित्रपदार्थाभिस्तुष्टुवुर्जगदीश्वरम् ॥६॥
मांदार पारिजात संतान । कल्पद्रुम हरिचंदन । ऐशिया वृक्षांचीं सुमनें जाण । कृष्णावरी संपूर्ण वरुषले ॥६४॥ श्रीकृष्णासी चहूंकडां । दिव्य सुमनांचा जाहला सडा । समस्त देवीं सन्मुख पुढां । केला पैं गाढा जयजयकारु ॥६५॥ सार्थ पदबंधरचना । नाना गद्यपद्यविवंचना । स्तवूं आदरिलें यदुनंदना । अमरसेना मिळोनी ॥६६॥
एकनाथी भागवत - श्लोक ७ वा
श्रीदेवा ऊचुः । नताः स्म ते नाथ पदारविन्दं बुद्धीन्द्रियप्राणमनोवचोभिः । यच्चिन्त्यतेऽन्तहृदि भावयुक्तैर्मुमुक्षुभिः कर्ममयोरुपाशात् ॥७॥
विवेकयुक्त प्राणधारणा । मनसा वाचा कर्मणा । नमस्कारु तुझिया चरणां । सच्चिद्धना श्रीकृष्णा ॥६७॥ इंद्रियउ परमालागीं जाणा । सांडूनि विषयवासना । दश इंद्रियीं लागलों चरणां । नमन श्रीकृष्णा निजभावें ॥६८॥ विषयीं होऊनियां उदास । सांडोनि संसाराची आस । चरण चिंतिती तापस । कर्मपाश छेदावया ॥६९॥ ऐसे मुक्तीचिया वासना । मुमुक्षु चिंतिती चरणां । त्यांसी अर्धक्षण न येसी ध्याना । दृढ भावना करितांही ॥७०॥ ते प्रत्यक्ष तुझे चरण । आम्हांसी झालें जी दरुषण । देव आपुल्या भाग्या आपण । अतिस्तवन करिताति ॥७१॥ देखूनि सगुण स्वरूपासी । एवढी श्लाघ्यता कां म्हणसी । जें आलें आकारासी । तें निश्चियेंसी मायिक ॥७२॥ जैसे तुम्ही शरीरधारी । तैसाच मीही एकु शरीरी । त्या माझेनि दर्शनेंकरीं । तुम्ही कैशापरी तराल ॥७३॥ ऐसें न म्हणावें जी अनंता । तूं मायेचा नियंता । हेंही कळलें असे तत्वतां । समूळ कथा परियेसीं ॥७४॥
एकनाथी भागवत - श्लोक ८ वा
त्वं मायया त्रिगुणयाऽऽत्मनि दुर्विभाव्यं । व्यक्तं सृजस्यवसि लुम्पसि तद्गु-णस्थः । नैतैर्भवानजित कर्मभिरज्यते वै । यत्स्वे सुखेऽव्यवहितेऽभिरतोऽनवद्यः ॥८॥
झोंप लागल्या झोंप न दिसे पाहीं । जागें जाहल्या दिसतचि नाहीं । तैसी माया अतर्क्य देहीं । न पडे ठायीं सुरनरां ॥७५॥ मूळींच तुझी अतर्क्य माया । तिसी गुणक्षोभु जाहला साह्या । ते ब्रह्मादिकां न येचि आया । देवराया श्रीकृष्णा ॥७६॥ तूं धरोनि दैवीमायेसी । ब्रह्मादिकांतें सृजिसी । प्रतिपाळोनि संहारिसी । तूं त्या कर्मासी अलिप्त ॥७७॥ स्वप्नीं स्वयें सृष्टि सृजिली । प्रतिपाळूनि संहारिली । ते क्रिया कर्त्यासी नाहीं लागली । तेवीं सृष्टि केली त्वां अलिप्तत्वें ॥७८॥ मृगजळाची भरणी । सूर्य करी निजकिरणीं । शोषूनि ने अस्तमानीं । अलिप्तपणीं तैसा तूं ॥७९॥ समूळ धर्माची वाढी मोडे । अधर्माची शीग चढे । तैं तुज अवतार धरणें घडे । आमुचें सांकडें फेडावया ॥८०॥ करोनि अधर्माचा घातु । धर्म वाढविशी यथस्थितु । देवांसी निजपदीं स्थापितु । कर्मातीतु तूं श्रीकृष्णु ॥८१॥ तुज अखंडदंडायमान । आत्मसुखाचें अनुसंधान । तें आम्हांसी नाहीं अर्ध क्षण । दीनवदन यालागीं ॥८२॥ ज्यासी आत्मसुख निरंतर । तो देहधारी परी अवतार । त्याचे चरण पवित्रकर । गंगासागर आदि तीर्थांसी ॥८३॥ तो जरी वर्ते गुणांआंतु । तरी तो जाणावा गुणातीतु । त्याचा चरणरेणु करी घातु । त्रैलोक्यांतु महापापां ॥८४॥ ऐशी तुझ्या दासांची कथा । त्या तुझे चरण वंदूं माथा । असो चरणांची हे कथा । कीर्ति ऐकतां निजलाभु ॥८५॥ चरण देखती ते भाग्याचे । त्यांचें महिमान न वर्णवे वाचे । पवित्रपण तुझिये कीर्तीचें । परिस साचें स्वामिया ॥८६॥ अग्निशिखा समसमानीं । इंधन घलितां वाढे अग्नी । आशा वाढे देहाभिमानीं । श्रवणकीर्तनीं ते त्यागवी ॥८७॥
एकनाथी भागवत - श्लोक ९ वा
शुद्धिर्नृणां न तु तथेड्य दुराशयानां । विद्याश्रुताध्ययनदानतपःक्रियाभिः । सत्त्वात्मनामृषभ ते यशसि प्रवृद्ध । सच्छ्रद्धया श्रवणसम्भृतया यथा स्यात् ॥९॥
कृष्णस्तवनें स्तविता तरे । श्रवणद्वारें ऐकता उद्धरे । यालागीं स्तव्य तूंचि निर्धारे । स्तवनद्वारें तारकु ॥८८॥ एवं तुझे कीर्तीचें श्रवण । तेंचि परम शुद्धीसी कारण । यावेगळें जें साधन । तें केवळ जाण प्रयास ॥८९॥ ऐकें गा सुरवरिष्ठा । तुझिया श्रवणाची उत्कंठा । अंतरीं पापाचा मळकटा । धुवोनि चोखटा करी वृत्ती ॥९०॥ तुझ्या श्रवणीं होऊनि उदास । तपें तपतां तापस । नाना साधनीं कर्कश । जाहल्या निरस मती त्यांच्या ॥९१॥ 'मंत्रविद्याग्रहण' । विकळ उच्चारितां वर्ण । शुद्धी नव्हे परी दारुण । पातक पूर्ण अंगीं वाजे ॥९२॥ करितां 'शास्त्रश्रवण' । चौगुणां गर्व चढे पूर्ण । तो ज्ञातेपणाचा अभिमान । न निघे जाण चतुर्मुखा ॥९३॥ करितां 'वेदाध्ययन' । विस्वर गेलिया उच्चारण । शुद्धी नव्हेचि परी मरण । अवश्य जाण वृत्रासुराऐसें ॥९४॥ 'दान' देतां नृग बहुवस । कृपीं जाला कृकलास । प्राप्ती दूरी परी नाश । असमसाहस रोकडा ॥९५॥ 'तप' करितां ऋष्यशृंगारासी । तो वश जाहला वेश्यांसी । श्रद्धा श्रवणाचिया ऐशी । शुद्धी आणिकांसी पैं नाहीं ॥९६॥ 'कर्म' करावें यथानिगुती । तंव त्या कर्माची गहन गती । प्राचीनबर्ह्याची कर्मस्थिती । नारदोक्तीं सांडविली ॥९७॥ कर्मीं आचमन करावें । तेथ माषामात्र जळ घ्यावें । न्यूनाधिकत्वासवें । दोष पावे सुरापानसम ॥९८॥ एवं दुष्टहृद्यव ज्यासी । तपादिक साधनें त्यासी । शुद्धि नव्हे हृषीकेशी । श्रवणें कीर्तीसी नायकतां ॥९९॥ श्रवणें परीक्षिती तरला । श्रवणें क्रौंच उद्धरिला । मकरोदरीं श्रवण पावला । सिद्ध जाहला मत्स्येंद्र ॥१००॥ तुझें श्रवण दोपरी । एक तें चित्तशुद्धी करी । दुसरें जीवब्रह्मऐ क्य करी । दोंहीपरी उद्धारु ॥१॥ प्रत्यक्ष पाहतां वाराणसी । श्रवणीं तारक ब्रह्म उपदेशी । मुक्तिक्षेत्र जाहली काशी । श्रवणें जीवासी उद्धारु ॥२॥ तूं अवाप्तसकळकाम । निष्कामाचें निजधाम । ऐशिया तुज करणें कर्म । भक्तभ्रम छेदावया ॥३॥ नाना चरित्रांची करणी । करिता झालासी चक्रपाणी । मोक्षमार्गाची निजश्रेणी । दिधली रचूनि जनासी ॥४॥ चित्तशुद्धीसी कारण । प्रेमयुक्त कीर्तिश्रवण । येथ सच्छ्रद्धाचि प्रमाण । अकारण साधनें ॥५॥ अपेक्षा जें जें साधन साधिलें । तें तें अपेक्षेनेंचि फोल केलें । निरपेक्षाचें हृदय भलें । वेगीं गेलें परमार्थीं ॥६॥ हृदयाचे सखोल आळा । स्वधर्मबीजें अंकुरला । श्रद्धेचा वेल उगवला । कोंभ निघाला तरितरितु ॥७॥ सच्छ्रवणप्रबळजळें । रुतलीं वैराग्यदृढमूळें । वेगीं गेलीं निजबळें । श्रद्धामेळें चिदाकाशीं ॥८॥ ते चिदाकाशींचा चंद्रमा । स्वप्रकाश तूं पुरुषोत्तमा । साधक शिणती मेघश्यामा । तुझी प्रतिमा पहावया ॥९॥ त्यां तुझे श्रीचरण । प्रत्यक्ष जाहलें दर्शन । घालोनियां लोटांगण । चरणस्तवन करिताती ॥११०॥
एकनाथी भागवत - श्लोक १० वा
स्यान्नस्तवाङ्घ्रिरशुभाशयधूमकेतुः । क्षेमाय यो मुनिभिरार्द्रहृदोह्यमानः । यः सात्वतैः समविभूतय आत्मवद्भिःभ । व्यूहेऽर्चितः सवनशः स्वरतिक्रमाय ॥१०॥
आमुच्या अशुभाशयाचा घातु । करिता चरणधूमकेतु । तुझाचि जी विख्यातु । त्रैलोक्यांतु श्रीकृष्णा ॥११॥ पापइंिधनाचा मेळु । तेथ तुझा चरण वडवानळु । लागतां तो अतितेजाळु । तिळेंतिळु जाळितु ॥१२॥ ऐसा पापियांतें कांपविता । प्रेमळांतें अभयदाता । तुझा चरण जी अनंता । हृदयीं सर्वथा वाहताति ॥१३॥ तेंचि हृदय जी कैसें । वोळलें भक्तिप्रेमरसें । तेथ तुझे चरण सावकाशें । अतिउल्हासें वाहताति ॥१४॥ करितां चरणाचें ध्यान । जे विसरले भूकतहान । त्यांसी द्यावया अभयदान । चरणध्वजु जाण पैं तुझा ॥१५॥ तोचि चरण सात्वतीं । पावावया समविभूती । पूजिला जी श्रीपती । चतुर्मूती व्यूहरूपें ॥१६॥ 'वासुदेव' 'संकर्षण' । 'अनिरुद्ध' आणि 'प्रद्युम्न' । हाचि चतुर्व्यूह जाण । पूजास्थान भक्तांचें ॥१७॥ भिन्न भिन्न चारी व्यक्ती । चहूं रूपीं एक मूर्ती । ऐसें जाणोनि पूजिजे भक्तीं । 'व्यूहस्थिति' त्या नांव ॥१८॥ 'सात्वत' म्हणिपती ते भक्त । भगवत्पदऐथश्वर्यातें वांछित । चतुर्व्यूहरूपें पूजित । ऐश्वर्यीं चित्त ठेवूनी ॥१९॥ जन्ममरणप्रवाहस्थिती । नासावया एक भक्तीं । पूजा कीजे चतुर्मुर्ती । आत्मवंती सज्ञानीं ॥१२०॥ त्रिषवण* त्रिकाळ । पूजा करितां अविकळ । [*तीन सवने] भजोनि जिंतिला कळिकाळ । जन्ममूळ छेदावया ॥२१॥ आणिकही भक्तजन । तुझें करिताति भजन । यज्ञद्वारा होमहवन । विधि विधान वेदोक्त ॥२२॥
एकनाथी भागवत - श्लोक ११ वा
यश्चिन्त्यते प्रयतपाणिभिरध्वराग्नौ । त्रय्या निरुक्तविधिनेश हविर्गृहीत्वा । अध्यात्मयोग उत योगिभिरात्ममायां । जिज्ञासुभिः परमभागवतैः परीष्टः ॥११॥
दीक्षाग्रहणीं अतिसादर । यज्ञद्वारा भजनतत्पर । क्रियेपासोनि नेमिले कर । हस्तव्यापार न करिती ॥२३॥ तेथ वेदत्रयीची विधानकळा । बाहेर त्रिगुणांची त्रिमेखळा । आंत यज्ञपुरुष आव्हानिला । चैतन्यतेजाळा सर्वात्मा ॥२४॥ तेथ ओंकार वषट्कार । लक्षणोक्त मंत्रउळच्चार । द्रव्यें अर्पिती अपार । अतिपवित्र अवदानीं ॥२५॥ आणिक एक योगयुक्त । योगधारणा तूतें भजत । प्राणापानांची समता देत । आसनस्थ होऊनियां ॥२६॥ वज्रासनीं दृढ बंध । भेदोनि षट्चक्रांचे भेद । कुंडलिनीचा स्कंध । अतिसुबद्ध थापटिला ॥२७॥ ते खवळली महाशक्ती । वेगें चालिली ऊर्ध्वगती । पवन प्राशूनि ग्रासिती । योगस्थिती गगनातें ॥२८॥ शोषूनि सहस्त्रदळाचे पाट । आटपीठ आणि गोल्हाट । क्रमोनियां श्रीहाट । आली अतिउद्भट ब्रह्मस्थाना ॥२९॥ तेथ परमानंदाचा भोग । शिवशक्तींचा संयोग । यापरी अभ्यासोनि योग । हा भजनमार्ग योग्यांचा ॥१३०॥ तुझी जाणावया माया । एक भजों लागले तुझिया पाया । सर्वथा अतर्क्य तुझी माया । देवराया श्रीकृष्णा ॥३१॥ माया न लक्षेचि लक्षितां । तोचि मायामोह जाहला चित्ता । मग ते सिद्धीलागीं तत्वतां । चरण भगवंता पूजिती ॥३२॥ आणिकही एक पक्ष । तुज भजावया मुमुक्ष । जाले गा अतिदक्ष । अध्यात्मपक्षनिजयोगें ॥३३॥ आत्ममायेचा नाशु । करावया जिज्ञासु । निजात्मबोधें सावकाशु । अतिउल्हासु पूजेचा ॥३४॥ विवेकाचिया भावना । नित्यानित्याची विवंचना । करूनि आणितां अनुसंधाना । सर्वत्र जाणा तूंचि तूं ॥३५॥ जें अनित्यपणें वाळिलें । मायिकत्वें मिथ्या जाहलें । मग चिन्मात्रैक उरलें । निर्वाळिलें निजरूप ॥३६॥ एवं पाहतां चहूंकडे । तुझेंचि स्वरूप जिकडे तिकडे । मग पूजिती वाडेंकोडें । निजसुरवाडें सर्वत्र ॥३७॥ जें जें देखती जे जे ठायीं । तें तें तुजवांचूनि आन नाहीं । ऐसा सर्वत्र चरण पाहीं । ठायींचा ठायीं पूजिला ॥३८॥
एकनाथी भागवत - श्लोक १२ वा
पर्युंष्टया तव विभो वनमालयेयं । संस्पार्धिनी भगवती प्रतिपत्नीवच्छ्रीः । यः सुप्रणीतममुयाहणमाददन्नो । भूयात्सदाङ्घ्रिरशुभाशयधूमकेतुः ॥१२॥
ऐसे सर्वत्र तूतें पूजिती । भक्त पढियंते होती । त्यांची पूजा तेही अतिप्रीतीं । स्वयें श्रीपती मानिसी ॥३९॥ रानींची रानवट वनमाळा । भक्तीं आणूनि घातली गळां । रमा सांडोनि उताविळा । स्वयें भाळला माळेसी ॥१४०॥ भक्तीं अर्पिली आवडीं । म्हणौनि तियेची अधिक गोडी । शिळी जाहली तरी न काढी । अर्धघडी गळांची ॥४१॥ भक्तीं भावार्थें अर्पिली । देवें सर्वांगीं धरिली । यालागीं सुकों विसरली । टवटवीत सर्वदा ॥४२॥ तिचा आस्वादितां गंधु । भावें भुलला मुकुंदु । श्रियेसी उपजला क्रोधु । सवतीसंबंधु मांडिला ॥४३॥ मज न येतां आधीं । भक्तीं अर्पिली नेणों कधीं । मी तरुण सांडोनि त्रिशुद्धी । ते वृद्ध खांदीं वाहातसे ॥४४॥ देव नेणे भोगाची खूण । ती वृद्ध मी तरुण । परी तिशींच भुलला निर्गुण । गुणागुण हा नेणे ॥४५॥ मज चरण सेवा एकादे वेळां । हे सर्वकाळ पडली गळां । मजहूनि स्नेह आगळा । नेला वनमाळा सर्वथा ॥४६॥ मातें डावलूनि वेगीं । हे बैसली दोहीं अंगीं । इसीं बोलतो श्रीशार्ङ्गीं । मजचिलागीं त्यागील ॥४७॥ मज दीधली चरणांची सेवा । इचा मत्सरु किती सहावा । आपाद आवरिलें यादवा । माझी सेवा हरितली ॥४८॥ मी कुळात्मजा क्षीराब्धीची । हे रानट रानींची । खांदीं बैसली देवाची । भीड भक्तांची म्हणवूनि ॥४९॥ हे भक्तिबळें बैसली खांदीं । कंहीं नुतरेचि त्रिशुद्धी । रमा वनमाळेतें वंदी । द्वेषबुद्धी सांडोनी ॥१५०॥ ऐशी भक्तांची पूजा । तुज आवडे गरुडध्वजा । सुप्रणीत भावो वोजा । चरणीं तुझ्या अर्पिल्या ॥५१॥ तो चरणधूमकेतु तुझा । आमुच्या पापांतें नाशू वोजा । पुनः पुनः गरुडध्वजा । पापसमाजा निर्दळू ॥५२॥ करितां चरणांचें वर्णन । न धाये देवांचें मन । पुढपुढतीं चरणस्तवन । ध्वजलक्षण वर्णिती ॥५३॥
एकनाथी भागवत - श्लोक १३ वा
केतुस्त्रिविक्रमयुतस्त्रिपतत्पताको । यस्ते भयाभयकरोऽसुरदेवचम्वोः । स्वर्गाय साधुषु खलेष्वितराय भूमन् । पादः पुनातु भगवन् भजतामघं नः ॥१३॥
बलिबंधनीं अनंता । त्रिविक्रमचरणु वाढतां । सत्यलोकाही वरुता । दिसे झळकता श्रीचरणु ॥५४॥ चरणु वाढला सर्वांवरी । तो 'केतु' बोलिजे कवीश्वरीं । पताका झळकत कवणेपरी । सुरसरी निजगंगा ॥५५॥ बलिबंधनीं आवेश । चरण उचलिला दुराश । नखें भेदला आवरणकोश । जळ बहुवस चालिलें ॥५६॥ चरणस्पर्शें भगवंता । जाहली जीवनासी पवित्रता । ब्रह्मा कमंडलीं धरितां । शिवें माथां वाहिली ॥५७॥ चरणध्वजीं पताका ते गंगा । त्रिवाहिनी त्रिपथगा । चरणशोभा श्रीरंगा । नयनभृंगा उल्हासु ॥५८॥ केतु झळकलिया पाठीं । आसुरी सेनेसी भय उठी । दैवी संपत्तीचे पोटीं । अत्यंत उठी आल्हादु ॥५९॥ आणिक चरणाची कथा । देवांसी स्वर्गसुखदाता । तोच चरणु अधर्मवंतां । होय तत्वतां नरकहेतु ॥१६०॥ एक तरले चरण पूजितां । एक तरले चरण ध्यातां । चरण उपेक्षिती सर्वथा । अधःपाता ते जाती ॥६१॥ चरण वंदिती कां निंदिती । ते निजपदाप्रती जाती । सर्वथा जे उपेक्षिती । अधोगती तयांसी ॥६२॥ चरण वंदितां तरली शिळा । निंदितां उद्धरिलें शिशुपाळा । जे उपेक्षिती चरणकमळा । तयां खळां रौरव ॥६३॥ ऐकें स्वामिया व्यापका । ऐसा तुझा चरण निका । आमुच्या सकळ पातकां । क्षणार्थें देखा उद्धारु ॥६४॥ जेथ पापाचा जाहला उद्धारु । तेथ सहजचि खुंटला दुराचारु । ऐसा तरावया संसारु । चरण साचारु पैं तुझा ॥६५॥
एकनाथी भागवत - श्लोक १४ वा
नस्योतगाव इव यस्य वशे भवन्ति । ब्रह्मादयस्तनुभृतो मिथुरर्द्यमानाः । कालस्य ते प्रकृतिपूरुषयोः परस्य । शं नस्तनोतु चरणः पुरुषोत्तमस्य ॥१४॥
निजसुखातें विस्तारिता । तुझा चरण जी अच्युता । काळादिकर्माचा शास्ता । आत्मा नियंता देवाचा ॥६६॥ तूं काळाचा निजनियंता । काळासी अकाळें न करवे सत्ता । देवांसी अधिकारीं स्थापिता । देवनियंता तूं कृष्णा ॥६७॥ कर्मस्वामी तूं कृष्णनाथा । इंद्रियक्रिया समस्ता । कोणा न करवे अन्यथा । कर्मनियंता श्रीकृष्णा ॥६८॥ ब्रह्मादि शरीरधारी । तुज आधीन गा श्रीहरी । जैसे नाथिले बैल नांगरीं । कृषीवळू धरी स्वामित्वें ॥६९॥ तेथ जो राहे मागें पुढें । तो झोडिजे आसुडें । तुझे आज्ञेवरी रोकडे । वर्तती गाढे कळिकाळादिक ॥१७०॥ संसारलक्षण शेतासी । अधिकारीं जुंपोनि सर्वांसी । निजकर्में क्षेत्रासी । तूं वाहविसी निजाज्ञा ॥७१॥ रोंवोनि अहंकाराची मेढी । महत्तत्वांचें खळें झाडी । त्रिगुणदोरें बापुडीं । बांधिशी कडोविकडी जीवपशूंतें ॥७२॥ उदोअस्तांचेनि झणत्कारें । देतां निजकर्मांचे फेरे । जो खांदा चुकवोनि वोसरे । तोचि मारें मारिजे ॥७३॥ हा बोल जरी म्हणसी वायां । 'सृष्टिकर्त्री धरिती माया । मजसी संबंध नाहीं यया ' । देवराया हें न म्हणें ॥७४॥ मायेसी तूं अधिष्ठान । यालागीं तूं परम कारण । तुझिये मांडीवरी जाण । क्रीडास्थान प्रकृतिपुरुषां ॥७५॥ तूं मायेहूनि अपारु । प्रकृतिपुरुषांहूनि परु । काळाचा काळ तूं दुर्धरु । सर्वसंहारुकर्ता तूं ॥७६॥ आमुच्या निजसुखा उत्तमा । तुझा चरणविस्तार मेघश्यामा । हेंचि मागों पुरुषोत्तमा । कृपा आम्हांवरी कीजे ॥७७॥
एकनाथी भागवत - श्लोक १५ वा
अस्यासि हेतुरुदयस्थितिसंयमानाम् । अव्यक्तजीवमहतामपि कालमाहुः । सोऽयं त्रिणाभिरखिलापचये प्रवृत्तः । कालो गभीररय उत्तमपूरुषस्त्वम् ॥१५॥
जगाची उत्पत्ति स्थिति । तुजचिपासोनि श्रीपति । सकळ संहरिता अंतीं । तूंचि निश्चितीं महाकाळु ॥७८॥ क्षोभलिया तामसी शक्ती । सृष्टीचा प्रळय करी अंतीं । तेथें बीजरूपीं अव्यक्तीं । जीव राहती सूक्ष्मत्वें ॥७९॥ मग उत्पत्तीचे काळवेळे । तींच बीजें विरूढती सकळें । पाल्हेजती स्थितिकाळें । पुष्पफळें सफळित ॥१८०॥ ' हे गुणक्षोभाची अवस्था । तेथ मी नव्हें प्रळयकर्ता ' । ऐसें म्हणसी जरी कृष्णनाथा । तरी हे कथा परियेसीं ॥८१॥ तुझा साचार जाहलिया भावो । माया महत्तत्व आणि जीवो । नासोनियां दास पाहा हो । निजपदीं निर्वाहो भोगिती ॥८२॥ त्या तुज सकळ संहारितां । कोण दुर्घटता कृष्णनाथा । कारणेंसी प्रळयकर्ता । तूंचि सर्वथा महाकाळु ॥८३॥ कळों नेदिसी संसारस्थिती । अतिसूक्ष्म काळगती । नाश करिसी अंतीं । निजप्रकृतिविकार ॥८४॥ प्रळयासी प्रमाण मूळ । लव निमेष घटिका पळ । अहोरात्र त्रिकाळ । 'त्रिनाभी' केवळ जो म्हणिये ॥८५॥ ऐसिये गंभीर गतीसीं । मायामहत्तत्व नाशिसी । तो तूं 'महाकाळ' होसी । हृषीकेशी श्रीकृष्णा ॥८६॥
एकनाथी भागवत - श्लोक १६ वा
त्वत्तः पुमान् समधिगम्य यया स्यवीर्यं । धत्ते महान्तमिव गर्भममोघवीर्यः । सोऽयं तयानुगत आत्मन आण्डकोशं । हैमं ससर्ज बहिरावरणैरुपेतम् ॥१६॥
पुढतीं सृष्टीचा सृजिता । तूंचि होशी गा अनंता । ते उत्पत्तीची अवस्था । मूळकर्ता तूंचि तूं ॥८७॥ तुझी लाहोनि वीर्यशक्ती । होये पुरुषासी पुरुषत्वप्राप्ती । तेणें अंगीकारूनि प्रकृती । केलें उत्पत्ती गर्भाधान ॥८८॥ तेचि ते वेळीं प्रकृती । महत्तत्वीं होय गर्भवती । पंचतत्वेंसी गर्भीं धरिती । हिरण्यवर्ण अंडातें ॥८९॥ तें अमोघ वीर्य प्रबळ । गर्भीं विश्वाकार बाळ । धरिती जाहली वेल्हाळ । ब्रह्मांड सकळ अंडामाजीं ॥१९०॥ जैसें गर्भासी उल्ब जाण । तैसें अंडासी बहिरावरण । सप्तधा नेमस्त प्रमाण । तूं निर्माण करविता ॥९१॥ पृथ्वी जल अनल अनिल । नभ आणि अहंकार स्थूळ । सातवें तें अतिसबळ । जाण केवळ क्रियासूत्र ॥९२॥ त्या गर्भासी जतनेवरी । तूंचि आंतु आणि बाहेरी । रिघालासी सूत्रधारी । खांबसूत्र जैसा कां ॥९३॥ ऐसें जग जाहलें दोघांपासूनी । परी तिसरें न देखों कोणी । अवघी सृष्टी दोघाजणीं । दुमदुमुनी भरलीसे ॥९४॥ वाती लावूनि पाहतां । तिसरें न लगेचि हाता । दुसरी प्रकृती निर्धारितां । तेही सर्वथा टवाळ ॥९५॥ ऐसा दुजेनवीण एकला । एकलाचि विश्व जाहला । आकळीत कौशल्यकळा । मल्लमर्दना श्रीकृष्णा ॥९६॥ एवं एकलेपणें तूं कर्ता । त्यालागीं लेपु न लगे सर्वथा । कर्म करूनि तूं अकर्ता । तेचि कथा परियेसीं ॥९७॥
एकनाथी भागवत - श्लोक १७ वा
तत्तस्थूषश्च जगतश्च भवानधीशो । यन्माययोत्थगुणविक्रिययोपनीतान् । अर्थाञ्जुषन्नपि हृषीकपते न लिप्तो । येऽन्ये स्वतः परिहृतादपि बिभ्यति स्म ॥१७॥
चरें आणि अचरें । जंगमें आणि स्थावरें । या जगाचा स्वामी तूं निर्धारें । केलें खरें गतश्लोकीं ॥९८॥ तेंचि स्वामित्व कैसें घडे । हें जरी पुससी धडफुडें । तरी तेहीविखीं रोकडें । वचन गाढें अवधारीं ॥९९॥ निजमायेचेनि योगें । नाना विषय भोगिसी अंगें । तें भोगिलेपण अंगीं न लगे । अकर्तात्मसंगें अलिप्त ॥२००॥ तोचि अकर्तात्मबोधु कैसा । जरी म्हणशी हृषीकेशा । ते आगमनिगमां अतर्क्य दशा । परम पुरुषा परियेसीं ॥१॥ भोग्य-भोग-भोक्ता । या तिहींतें तूं प्रकाशिता । जेवीं घटीं बिंबोनि सविता । अलिप्तता स्वभावें ॥२॥ घट-जळ-प्रति-बिंबासी । स्वयें सविता प्रकाशी । प्रकाशूनि अलिप्त त्यांसी । तेवीं तूं भोगासी श्रीकृष्णा ॥३॥ अथवा कर्म-कार्य-कर्ता । या तिहींमाजीं निजात्मता । देखे तो अभोक्ता । भोगोनि तत्वतां निजभोग ॥४॥ दर्पणींच्या प्रतिबिंबासीं । जो प्रवर्तला भोगासी । व्यभिचाराचा आळ त्यासी । केवीं अंगासी लागेल ॥५॥ जगचि हें अवघें । जो होऊनि ठाके अंगें । त्यासी बाधावें कोणें भोगें । निजात्मयोगें योगिया ॥६॥ ऐशिया बोधाचेनि बळें । तो विषयावरी जरी लोळे । तरी विषयाचेनि विटाळें । बोधु न मैळे तयांचा ॥७॥ तो घेणें देणें करी । पाहतां दिसे व्यवहारी । नांदतांही घरदारीं । त्यामाझारीं तो नाहीं ॥८॥ नेणोनि बोधाची मागी । भोगत्याग केला योगीं । तरी कांपताति सर्वांगीं । वासना अंगीं उरलीसे ॥९॥ स्वप्नीं विषय देखती । जागे जाहल्या प्रायश्चित घेती । नाहीं मावळली अहंकृती । यालागीं भीती सर्वदा ॥२१०॥ ऐशिया जी विषयभेडा । नाहीं निजबोधु धडफुडा । तैसा नव्हेसी तूं निधडा । दिसे रोकडा निजबोधु ॥११॥
एकनाथी भागवत - श्लोक १८ वा
स्मायावलोकलवदर्शितभावहारि । भ्रूमण्डलप्रहितसौरतमन्त्रशौण्डैः । पत्न्यस्तु षोडशसहस्रमनङ्गबाणैः । यस्येन्द्रियं विमथितुं करणैर्न विभ्व्यः ॥१८॥
मी निधडा निजबोधें संपूर्ण । म्हणशी देखों न शके कवण । ये अर्थींचें उपलक्षण । ऐक ते खूण स्वामिया ॥१२॥ सोळा सहस्त्र पत्न्या घरीं । आणि गोकुळींच्या परनारी । कुब्जादि मथुरेमाझारीं । कर्णकुमारी भोगिल्या ॥१३॥ मुंजी नव्हतां आधीं । भोगिली त्वां गोंवळी पेंधी । धरोनियां सांदीबिदीं । नदोनदीं असंख्य ॥१४॥ अविधी भोगितां नारी । बोध न मैळेचि श्रीहरी । अंगें रिघालासी क्षीरसागरीं । अर्जुना करीं धरोनी ॥१५॥ शेषशायी नारायणा । उत्कंठा तुझिया दर्शना । तेणें उपावो केला जाणा । हरूनि ब्राह्मणाचीं बाळें ॥१६॥ जेवीं आपुलें स्वरूप आपण । पहावया कीजे दर्पण । तेवीं पहावया कृष्णार्जुन । स्वयें नारायण अपत्यें आणी ॥१७॥ 'तूं अवतार नर-नारायण । तुझें घ्यावया दरुषण । ब्राह्मणअवपत्यें जाण । म्यां आपण आणिलीं' ॥१८॥ ऐसे नारायणाचे बोल । सप्रेम अतिसखोल । आम्हीं ऐकिले गा सकळ । तुझा बोध अकळ श्रीकृष्णा ॥१९॥ तीं ब्राह्मणाचीं अपत्यें । जीं बहु काळ जाहलीं होतीं मृतें । तुवां आणोनि दिधिलीं श्रीअनंतें । तीं देखलीं समस्तें चरितें आम्हीं ॥२२०॥ तुझी नारायणासी आस्था । तेथ आमुची कवण कथा । पार न कळे जी अच्युता । गुणातीता श्रीकृष्णा ॥२१॥ मागां अवतार जाहले । परी ऐसें चरित्र नाहीं केलें । विधिवेदां लाजविलें । व्यभिचारियां दिधलें निजपद ॥२२॥ जें म्यां भोगिलें स्त्रियांसी । तें तूं उदासीनत्वें म्हणसी । तेणें बाध न पवे बोधासी । हृषीकेशी तें न घडे ॥२३॥ हावभावविलासेंसीं । अंगें दाविती चपळतेसी । तुज लक्षोनि पुरुषोत्तमासी । कामबाणासी योजिती ॥२४॥ वाऊनि भ्रमंडलाचे वेढे । व्यंकट कटाक्षें बाण गाढे । सुरतमंत्रीं रोकडे । केले धडफुडे सतेज ॥२५॥ ज्या बाणांचे घायीं । इंद्र खोंचला सहस्त्रां ठायीं । शिव लोळविला पाहीं । मोहिनीव्यामोहीं महाबाणें ॥२६॥ ज्या बाणाचा पिसारा । लागतांचि पैं भेदरा । तापसीं घेतला परा । सोडोनि घरदारा पळाले ॥२७॥ ऐसें सोळा सहस्त्र बाण । अखंड तुजचिवरी संधान । करितां न मैळे बोधु जाण । अतिविंदान हें तुझें ॥२८॥ घरींच्या स्त्रिया सहस्त्र सोळा । गोकुलादि मथुरेच्या अबळा । तुज विषयी करावया गोपाळा । नव्हती सकळा समर्था ॥२९॥ त्यांचेनि तुज न करवे विषयी । परी त्या त्वां केल्या निर्विषयी । ऐसा तूं त्रैलोक्याचे ठायीं । स्वामी पाहीं श्रीकृष्णा ॥२३०॥ ऐशी तुझी कीर्ति ऐकतां । अथवा चरणतीर्थ घेतां । याचि दोंही तीर्थांची समर्थता । पवित्रता जगासी ॥३१॥
एकनाथी भागवत - श्लोक १९ वा
विभ्व्यस्तवामृतकथोदवहास्त्रिलोक्याः । पादावनेजसरितः शमलानि हन्तुम् । आनुश्रवं श्रुतिभिरङ्घ्रिजमङ्गसङ्गैः । तीर्थद्वयं शुचिषदस्त उपस्पृशन्ति ॥१९॥
तुझिये कीर्तीचें श्रवण । आंतरमलाचें क्षालन । करूनियां वृत्ति जाण । परम पावन कीर्तनें ॥३२॥ तुझिया चरणींची गंगा । सकळ पातकें ने भंगा । ते पायवणी श्रीरंगा । पवित्र जगातें करी ॥३३॥ या दोंही तीर्थांचें सेवन । अखंड करिती साधुजन । तेणें होऊनि परम पावन । समाधान निजवृत्ती ॥३४॥ अवतारांचे अंतीं । ये दोनी तीर्थीं अतिविख्याती । प्रगट केली तुवां क्षिती । तारावया श्रीपती निजदासां ॥३५॥ एक श्रवणें एक स्नानें । दोनी तीर्थें परम पावनें । प्रगट केलीं जगज्जीवनें । मलिन जनें तरावया ॥३६॥
एकनाथी भागवत - श्लोक २० वा
श्रीबादरायणिरुवाच । इत्यभिष्टूय विबुधैः सेशः शतधृतिर्हरिम् । अभ्यभाषत गोविन्दं प्रणम्याम्बरमाश्रितः ॥२०॥
शुक म्हणे परीक्षिती । यापरी देवीं समस्तीं । स्तविला स्वानंदें श्रीपती । परमभक्तिभावार्थें ॥३७॥ ऐसा करूनि स्तुतिवादु । संतोषविला गोविंदु । देवांसी होत असे आल्हादु । परम विनोदु सर्वांसी ॥३८॥ स्तुति करावया अग्रणी । ब्रह्मा शिव पुढें येऊनी । तिंहीं जय-जयकार करूनी । लोटांगणें घातलीं ॥३९॥ देव राहूनियां गगनीं । हात जोडोनि विमानीं । विनंती करावयालागोनी । ब्रह्मा पुढें राहोनी बोलतु ॥२४०॥
एकनाथी भागवत - श्लोक २१ वा
श्रीब्रह्मोवाच । भूमेर्भारावताराय पुरा विज्ञापितः प्रभो । त्वमस्माभिरशेषात्मन्तत्तथैवोपपादितम् ॥२१॥
उतरावया धराभारा । पूर्वीं प्रार्थिलासी यदुवीरा । अभय द्यावया सुरवरां । आम्हीं श्रीधरा विनविलें ॥४१॥ आम्हीं विनविलें जैसें । तुवां कार्य केलें म्हणों तैसें । त्याहूनियां विशेषें । केली निजविन्यासें धर्मवृद्धी ॥४२॥ तूं सर्वेश्वरु सर्वात्मा । जें कार्य न कळेचि आम्हां । तेंही तुवां पुरुषोत्तमा । घनश्यामा संपादिलें ॥४३॥
एकनाथी भागवत - श्लोक २२ वा
धर्मश्च स्थापितः सत्सु सत्यसन्धेषु वै त्वया । कीर्तिश्च दिक्षु विक्षिप्ता सर्वलोकमलापहा ॥२२॥
सत्यवादी साधु जे कांहीं । ज्यांचा संकल्प तुझ्या पायीं । धर्म स्थापिला त्यांच्या ठायीं । तुवां पाहीं यथस्थित ॥४४॥ आणिक दश दिशांप्रती । विस्तारिली उदार कीर्ती । तेणें पावन त्रिजगती । होय निश्चितीं श्रवणद्वारें ॥४५॥
एकनाथी भागवत - श्लोक २३ वा
अवतीर्य यदोर्वंशे बिभ्रद्रूपमनुत्तमम् । कर्माण्युद्दामवृत्तानि हिताय जगतोऽकृथाः ॥२३॥
पूर्णपुरुषा हृषीकेशी । तूं अवतरलासी यदुवंशीं । सीमा तुझिया रूपासी । बरवेपणासी न करवे ॥४६॥ तूं सर्वांमाजीं सर्वोत्तम । देखतां वृत्तींसी उपरम । लीलाविग्रही पुरुषोत्तम । मनोरम सकळिकां ॥४७॥ कर्में केलीं परमाभ्दुतें । गोवर्धन धरिला वाम हस्तें । मुखें प्राशूनि वणव्यातें । गोपाळांतें वांचविलें ॥४८॥ मृता आणिलें गुरुपुत्रासी । गत गर्भ भेटविले देवकीसी । गोपालवत्सें तूं जाहलासी । विधात्यासी भुलविलें ॥४९॥ जगाचिया परम हिता । लागीं नाना चरित्रकथा । करिता जालासी श्रीअनंता । कृष्णनाथा निजजनका ॥२५०॥
एकनाथी भागवत - श्लोक २४ वा
यानि ते चरितानीश मनुष्याः साधवः कलौ । श्रृण्वन्तः कीर्तयंतश्च तरिष्यन्त्यञ्जसा तमः ॥२४॥
कथाकौतुकें विचित्रें । नाना परींचीं चरित्रें । परम पावन पवित्रें । येणें अवतारें त्वां केलीं ॥५१॥ कलियुगीं साधुजन । या चरित्रांचें श्रवण कीर्तन । करितां तरले जाण । मायामोह त्रिगुणेंसीं ॥५२॥
एकनाथी भागवत - श्लोक २५ वा
यदुवंशेऽवतीर्णस्य भवतः पुरुषोत्तम । शरच्छतं व्यतीयाय पञ्चविंशाधिकं प्रभो ॥२५॥
अवतरल्या यदुवंशीं । पुरुषोत्तमा हृषीकेशी । संख्या या अवतारांसी । जाहली ते तुजपाशीं सांगेन ॥५३॥ मृत्युलोकीं मनुष्यमर्यादा । शत वर्षें जी गोविंदा । ते अतिक्रमोनि आवदा । अधिक मुकुंदा पंचवीस जाहलीं ॥५४॥
एकनाथी भागवत - श्लोक २६ वा
नाधुना तेऽखिलाधार देवकार्यावशेषितम् । कुलं च विप्रशापेन नष्टप्रायमभूदिदम् ॥२६॥
आतां पुढें येथ कांहीं । देवकार्य उरलें नाहीं । यादवकुळ म्हणसी तेंही । नष्टप्राय पाहीं उरलेंसे ॥५५॥ उठवणी आलें हतिरूं । कां पांख उपडिल्या पांखरूं । तैसा यादवांचा दळभारू । भूमिये भारु उरला असे ॥५६॥ निवणाचा फुटका डेरा । कां क्षयो लागल्या राजकुमरा । वणवा आहाळल्या अजगरा । यादववीरां ते दशा ॥५७॥ दारुण ब्राह्मणाचा शाप । नाशला वीर्यशौर्यप्रताप । गळाला वाढिवेचा दर्प । केवळ प्रेतरूप दिसताती ॥५८॥
एकनाथी भागवत - श्लोक २७ वा
ततः स्वधाम परमं विशस्व यदि मन्यसे । सलोकाँल्लोकपालान्नः पाहि वैकुण्ठकिङ्करान् ॥२७॥
यालागीं जी यादवराया । आम्ही वांछूं तुझ्या पायां । वेगु कीजे स्वधामा यावया । सुरवर्या श्रीकृष्णा ॥५९॥ ऐकें देवकींनंदना । जरी मानेल तुझिया मना । तरी निघिजो जी याचि क्षणा । सुरसेना तिष्ठत ॥२६०॥ सलोक लोकपाळ जे जे । त्यांवरी तुवां कृपा कीजे । आम्ही किंकर गा तुझे । वचन मानिजे दासांचें ॥६१॥ ऐकें जी वैकुंठनाथा । तुझी थोर आम्हां अवस्था । आदिकरूनि उमाकांता । आणि समस्तां देवांसी ॥६२॥
एकनाथी भागवत - श्लोक २८ वा
श्रीभगवानुवाच । अवधारितमेतन्मे यदात्थ विबुधेश्वर । कृतं वः कार्यमखिलं भूमेर्भारोऽवतारितः ॥२८॥
जो योगज्ञाना मुकुटमणी । मेघगंभीरया वाणी । ब्रह्मयाप्रती चक्रपाणी । हास्यवदनीं । बोलिला ॥६३॥ नादब्रद्म मुसावलें । कीं निजानंदाचें फळ पिकलें । तैसें श्रीमुखें बोलों आदरिलें । भाग्य उदेलें श्रवणांचें ॥६४॥ गौरवें म्हणे 'ब्रह्मदेवा । संतोषलों तुझिया भावा' । पुत्रस्नेहेंकरूनि तेव्हां । उद्यत खेवा हरि जाला ॥६५॥ आवडीं म्हणे विबुधेंद्रा । सत्य तुझी वाङ्मु द्रा । तुझेनि वचनें ब्राह्मणेंद्रा । धराभारा उतरिलें ॥६६॥ सकळ कार्य निःशेख । म्यां संपादिलें देख । तरी उरलें असे एक । थोर अटक मजलागीं ॥६७॥
एकनाथी भागवत - श्लोक २९ व ३० वा
तदिदं यादवकुलं वीर्यशौर्यश्रियोद्धतम् । लोकं जिघृक्षद्रुद्धं मे वेलयेव महार्णवः ॥२९॥
यद्यसंहृत्य दृप्तानां यदूनां विपुलं कुलम् । गन्तास्म्यनेन लोकोऽयमुद्वेलेन विनङ्क्ष्यति ॥३०॥ हें यादवकुळ येथ । वीर्यशौर्यश्रियोद्धत । धर्म नाशावया उद्यत । अतिदृप्त निजबळें ॥६८॥ हे छेदूं पाहती धर्ममूळें । म्यां आवरिले असती योगबळें । जेवीं समुद्रातें मर्यादवेळें । असे राखिलें नेमूनी ॥६९॥ सांडोनि ऐशियांसी । मज गेलिया निजधामासी । हे प्रवर्ततील अधर्मासी । कोण यांसी वारील ॥२७०॥ जैसा निर्मर्याद सागरू । खवळल्या सर्वसंहारकरू । त्यासी कोण शकेल आवरूं । तैसा विचारू होईल ॥७१॥ हे अधर्मपर होतील गाढे । तुम्हांसी पडेल सांकडें । सांगों धांवाल मजपुढें । यांचें रोकडें गार्हा७णें ॥७२॥ हे नाटोपती देवां । नाकळती दैत्यां दानवां । हें अधर्म करिती जेव्हां । तुम्हीच मज तेव्हां सांगों याल ॥७३॥
एकनाथी भागवत - श्लोक ३१ वा
इदानीं नाश आरब्धः कुलस्य द्विजशापतः । यास्यामि भवनं ब्रह्मन् नेतदन्ते तवानघ ॥३१॥
यालागीं कुळनाशासी त्वरित । आजिपासोनि सुमुहूर्त । केला असे गा निश्चित । यथोचित यादवां ॥७४॥ ऐकें सखया प्रजापती । या कुळनाशाचिया अंतीं । तुझिया भुवनावरूनि निश्चितीं । निजधामाप्रती येईन ॥७५॥ ऐसें बोलिला प्रभू । ऐकोनि शंभु स्वयंभू । आनंदला देवकदंबू । समारंभू मांडिला ॥७६॥ जयजयकारु केला सकळीं । परमानंदें पिटिली टाळी । चरण वंदूनि वनमाळी । पुष्पांजळी अर्पिल्या ॥७७॥
एकनाथी भागवत - श्लोक ३२ वा
श्रीशुक उवाच । इत्युक्तो लोकनाथेन स्वयम्भूः प्रणिपत्य तम् । सह देवगणैर्देवः स्वधाम समपद्यत ॥३२॥
शुक म्हणे परीक्षिती । ऐकोनि कृष्णवदंती । सुरवर आनंदले चित्तीं । आल्हादें करिती अभिवंदनें ॥७८॥ धाता सविता शूळपाणी । मिळोनियां देवगणीं । कृष्णासी घातल्या लोटांगणीं । चरण वंदूनी निघाले ॥७९॥ एवं वंदूनी श्रीपती । आपुलिया स्थानाप्रती । निघाल्या जी देवपंक्ती । पवनगती विमानें ॥२८०॥
एकनाथी भागवत - श्लोक ३३ वा
अथ तस्यां महोत्पातान् द्वारवत्यां समुत्थितान् । विलोक्य भगवानाह यदुवृद्धान्समागतान् ॥३३॥
कुळनाशु करणें रोकडें । ऐसें कृष्णें नेमिलें धडफुडें । तंव द्वारकेसी येरीकडे । महोत्पात गाढे उठिले ॥८१॥ गगनीं निघाले त्रिकेतु । धूमकेतु दंडकेतु । शिखेसहित शिखाकेतु । गगनाआंतु उगवले ॥८२॥ माध्यान्हीं वाजला आघात । दिवसा उल्कापात होत । होत भूतें नागवीं नाचत । गगनाआंतु रुदती ॥८३॥ वृक जंबुक नगराआंत । दिवसा चौबारा कुंकात । नगरीं भालुवा भुंकत । जन कांपत देखोनी ॥८४॥ नगरा आंतुबाहेरी । श्वानांची रडणीं भारीं । मार्जारकलहो नगरीं । घरोघरीं होतेसे ॥८५॥ गाई आरडती मध्यरात्रीं । लेंकुरें खेळती झुंझारीं । माणसांतें झडपिती घारी । घुंघाती घरोघरीं दिवाभीतें ॥८६॥ वागीश्वरी क्षोभली गाढी । बोलीं म्हणती आली यमधाडी । कां रे धांवतां तांतडी । आगीं उडी घालूं पाहतां ॥८७॥ भूस्फोट भूमिकंप । अग्निकरणीं तपे आतप । वारेनि सोडिला अहा कंप । लागे झडप खरस्पर्शें ॥८८॥ धुळोरा उधळत नगरीं । रज भरे डोळ्यांमाझारीं । डोळा नुघडवे नरनारीं । दिशा चारी धुमधुमित ॥८९॥ ऐसे नाना परींचे उत्पात । नगरीं रुधिरवृष्टि होत । देखोनि यादव समस्त । भयचकित पैं जाहले ॥२९०॥ यादव मिळोनि थोर थोर । वृद्ध वृद्ध करिती विचार । ये चिन्हें अरिष्टकर । विघ्न थोर दिसतसे ॥९१॥ अवघे आले कृष्णापाशीं । वृत्तांत सांगती तयासी । उव्दिग्न देखोनि यादवांसी । हृषीकेशी बोलिला ॥९२॥
एकनाथी भागवत - श्लोक ३४ वा
श्रीभगवानुवाच । एते वै सुमहोत्पाता व्युत्तिष्ठन्तीह सर्वतः । शापश्च नः कुलस्यासीद्ब्राह्मणेभ्यो दुरत्ययः ॥३४॥
कृष्ण यादवांसी सांगत । दिवि-भू-अंतरिक्षगत । उठिले जे महोत्पात । सर्वगत सर्वदा ॥९३॥ देखोनियां चिन्हांसी । मजही आठवलें मानसीं । ब्राह्मणशाप यदुकुळासी । चिन्हें त्यासी सूचकें ॥९४॥ ब्राह्मणांचा शापु खरा । नुल्लंघवे हरिहरां । तुम्ही आतांचि विचार करा । नगराबाहिरा जनु काढा ॥९५॥
एकनाथी भागवत - श्लोक ३५ वा
न वस्तव्यमिहास्माभिर्जिजीविषुभिरार्यकाः । प्रभासं सुमहत्पुण्यं यास्यामोऽद्यैव मा चिरम् ॥३५॥
येथोनि द्वारकेची वस्ती । आम्हीं सांडावी समस्तीं । जीवें जियावयाची चाड चित्तीं । तरी प्रभासाप्रती निघावें ॥९६॥ वेगीं करा रे तांतडी । आजचि निघा लवडसवडी । सांडा घरदारांची गोडी । येथ अर्धघडी न रहावें ॥९७॥
एकनाथी भागवत - श्लोक ३६ वा
यत्र स्नात्वा दक्षशापाद् गृहीतो यक्ष्मणोदुराट् । विमुक्तः किल्बिषात्सद्यो भेजे भूयः कलोदयम् ॥३६॥
ऐका समस्त यादवश्रेष्ठ । प्रभासतीर्थ महावरिष्ठ । जेथिंचेनि स्नानें उडुराट । निस्तरला कष्ट क्षयाचे ॥९८॥ दक्षें निजकन्या चंद्रासी । सत्तावीस दिधल्या त्यासी । तो रतला रोहिणीसीं । येरां सर्वांसी उपेक्षुनी ॥९९॥ दक्षें शापिलें चंद्रासी । क्षयरोग लागला त्यासी । तेणें येऊनि प्रभासासी । स्नानदानासी पैं केलें ॥३००॥ स्नानमात्रें केवळ । क्षयरोग गेला तत्काळ । कळा पावला सकळ । शोभे निर्मळ निजतेजें ॥१॥
एकनाथी भागवत - श्लोक ३७ वा
वयं च तस्मिन्नाप्लुत्य तर्पयित्वा पितॄन् सुरान् । भोजयित्वोशिजो विप्रान्नानागुणवतान्धसा ॥3७॥
आम्हीही तेथ स्नान दान । पितृतर्पण देवतार्चन । करूं ब्राह्मणपूजन । जे संपन्न श्रुति शास्त्रीं ॥२॥ नाना परींचीं पक्वान्ने । गुणाधिक्यें मिष्टान्ने । देवां ब्राह्मणांसी भोजनें । नाना दानें विधानोक्त ॥३॥
एकनाथी भागवत - श्लोक ३८ वा
तेषु दानानि पात्रेषु श्रद्धयोप्त्वा महान्ति वै । वृजिनानि तरिष्यामो दानैर्नौभिरिवार्णवम् ॥३८॥
श्रद्धेचेनि नेटेंपाटें । पाहूनि दानपात्रें चोखटें । दान द्यावें गोमटें । भूमी वोलटे जेवीं बीज ॥४॥ ब्राह्मणाचें मुख तें क्षेत्र । पालवियेपेढीवीण पवित्र । ऐसें पाहूनि सुक्षेत्र । दानें विचित्र पेरावीं ॥५॥ विनीततेची सेल वोल । श्रद्धेचें चाडें निर्मळ । शमदमादि बैल सबळ । ते तात्काळ जुंपोनी ॥६॥ ऐशिया वोजा परी । बीज पेरिलिया क्षेत्रीं । पीक पिकेल घुमरीं । पुरुषार्थ चारी लगटोनी ॥७॥ त्या पिकाचेनि सबळें । पापें तरोनि पैं सकळें । जेवीं नावेचेनि बळें । समुद्रजळें तरिजेती ॥८॥
एकनाथी भागवत - श्लोक ३९ वा
श्रीशुक उवाच । एवं भगवतादिष्टा यादवाः कुरुनन्दन । गन्तुं कृतधियस्तीर्थं स्यन्दनान् समयूयुजन् ॥३९॥
शुक म्हणे कौरवनंदना । ऐकें परिक्षिति सज्ञाना । कृष्णें दिधली अनुज्ञा । तीर्थविधाना प्रभासा ॥९॥ यादव उठिले गाढे । रथीं जुंपिले जी घोडे । येर धांवती येरांपुढें । चहूंकडे लगबग ॥३१०॥
एकनाथी भागवत - श्लोक ४० वा
तन्निरीक्ष्योद्धवो राजन् श्रुत्वा भगवतोदितम् । दृष्ट्वारिष्टानि घोराणि नित्यं कृष्णमनुव्रतः ॥४०॥
थोर वीरांचे बोभाट । गजरथांचे घडघडाट । द्वारकेमाजीं न फुटे वाट । प्रयाण उभ्दट प्रभासासी ॥११॥ हडबडली देखोनि द्वारावती । ऐक राया परीक्षिती । उद्धवास आठवलें चित्तीं । कृष्णवदंती देवांसी ॥१२॥ कुळनाशासी त्वरित । आजीपासूनि सुमुहूर्त । तोचि देवें प्रस्तुत । कार्यार्थ निश्चित मांडिला ॥१३॥ उद्धव कृष्णासवें संतत । कृष्णानुमतें तो वर्तत । सुरसंवाद निश्चित । होता श्रुत तयासी ॥१४॥ असतां येथ कृष्णनाथ । द्वारकेमाजीं अतिउत्पात । उठिले तें मनोगत । जाण निश्चित कृष्णाचें ॥१५॥ यादव नेऊनि प्रभासासी । अर्धक्षणें नाशील यांसी । जावया निजधामासी । हृषीकेशी उद्यत ॥१६॥ म्हणाल 'कां नेले इतुके दुरी । नाशु न करीच द्वारकापुरी ' । तरी तो सर्वज्ञ श्रीहरी । सूत्रधारी जाणता ॥१७॥ यादव देवांश निश्चितीं । सातवी पुरी द्वारावती । येथ निमाल्या सायुज्यमुक्ती । हें जाणोनि श्रीपति न नाशी ॥१८॥ यांसी आहे पदाभिमान । द्वारकेमाजीं न घडे निधन । हें जाणोनि जगज्जीवन । करवी प्रयाण प्रभासासी ॥१९॥ ब्रह्मशापाचें मूळ देखा । प्रभासासी निघाली ते येरिका । हें कळलेंसे यदुनायका । तेथ सकळिकां धाडिलें ॥३२०॥ स्वकुळ ग्रासोनि श्रीपती । निघेल निजधामाप्रती । हें जाणोनि उद्धव चित्तीं । बहुतां रीतीं कळवळला ॥२१॥ बाष्पें कंठ निरोधला । नेत्रीं अश्रूंचा पूर लोटला । स्वेदु सर्वांगीं चालिला । हृदयीं दाटला हुंदका ॥२२॥ कृष्णवियोग अर्ध क्षण । तेणें निघों पाहे प्राण । विसरला कार्य आठवण । कृष्णवदन निरीक्षी ॥२३॥ वियोगप्राप्तीचे बाण प्रबळ । हृदयीं रुतले अतिसबळ । बुद्धि धैर्येंसीं होती विकळ । जीवीं तळमळ लागली ॥२४॥ एकांत देखोनि श्रीकृष्णासी । धांवोनि लागला पायांसी । मिठी घालोनि चरणेंसीं । उकसाबुकसीं स्फुंदत ॥२५॥
एकनाथी भागवत - श्लोक ४१ वा
विविक्त उपसङ्गम्य जगतामीश्वरेश्वरम् । प्रणम्य शिरसा पादौ प्राञ्जलिस्तमभाषत ॥४१॥
जो जगाचा नियंता । त्या काळाचा कृष्ण कळिता । त्याचे चरणीं ठेवूनि माथा । विनीतता बोलतु ॥२६॥
एकनाथी भागवत - श्लोक ४२ वा
श्रीउद्धव उवाच । देवदेवेश योगेश पुण्यश्रवणकीर्तन । संहृत्यैतत्कुलं नूनं लोकं सन्त्यक्ष्यते । भवान् विप्रशापं समर्थोऽपि प्रत्यहन्न यदीश्वरः ॥४२॥
उद्धव म्हणे यादवेंद्रा । देवेंद्राच्या आदिइंद्रा । योगियांच्या प्रबोधचंद्रा । अकळ मुद्रा पैं तुझी ॥२७॥ देवांमाजीं इंद्र ईशु । त्या इंद्राचा तूं जगदीशु । योगियांमाजीं श्रेष्ठ महेशु । त्याचाही ईशु तूं श्रीकृष्णा ॥२८॥ तुझें जें श्रवणकीर्तन । तें पुण्यासी करी पावन । छेदी संसारबंधन । समाधान कीर्तनें ॥२९॥ संहारूनि निजकुळासी । सांडोनियां या लोकासी । निजधामा जावों पाहसी । हृषीकेशी निश्चित ॥३३०॥
एकनाथी भागवत - श्लोक ४३ वा
नाहं तवाङ्घ्रिकमलं क्षणार्धमपि केशव । त्यक्तुं समुत्सहे नाथ स्वधाम नय मामपि ॥४३॥
अन्यथा विप्रशापासी । करावया समर्थ होसी । तें न करूनि कुळ संहारिसी । निजधामासी जावया ॥३१॥ ऐसें बोलतां आलें रुदन । न धरत चालिलें स्फुंदन । आसुवीं पूर्ण झाले नयन । धांवोनि चरण धरियेले ॥३२॥ माथा ठेविला चरणांवरी । सखा स्वामी तूं श्रीहरी । आम्हांसी सांडूनियां दुरी । कैशापरी जासील ॥३३॥ तुझिया प्रयाणाची वार्ता । ऐकतांचि गा अच्युता । उभड सांठवेना चित्ता । वियोग सर्वथा न व्हावा ॥३४॥ जळावेगळी मासोळी । तैसा जीवु तळमळी । निष्ठुर जाहलासी अंतकाळीं । वनमाळी मजलागीं ॥३५॥ तुज गेलियापाठीं । मी दीनवदन ये सृष्टीं । कोणासी सांगों गोड गोष्टी । श्वासु पोटीं न समाये ॥३६॥ निघोनि गोलिया आत्मा । प्रेतरूप उरे प्रतिमा । तुवां गेलियां निजधामा । तैसें आम्हां होईल ॥३७॥ तूंचि आम्हां जनक जननी । हा दृढ विश्वास आमुचे मनीं । केवीं जातोसी सांडोनि । म्हणोनि लोळणी घातली ॥३८॥ तूं निघालासी निजधामा । कोणासी निरविलें जी आम्हां । कां रुसलासी पुरुषोत्तमा । बोलु निजकर्मा आमुच्या ॥३९॥ मुकें बाळ सांडोनि क्षितीं । माता रिघों पाहे सती । तें जेवीं ये काकुळती । तैसी गती उद्धवा ॥३४०॥ गोडु गिळी आमिषकवळु । सवेंचि पारधी आंसुडी गळु । त्या मीनाऐसा विकळु । होय प्रेमळु उद्धव ॥४१॥ तुजगेलियावरी देवा । म्यां कोणाची करावी सेवा । कां रुसलासी गा यादवा । आमच्या दैवा निश्चित ॥४२॥ कांटवणे आड क्षितीं । आंधळें सांडूनि जाये सांगाती । तें ग्लानी करी वनांतीं । तैसी गती उद्धवा ॥४३॥ धांवधावों पायां पडे । धाय मोकलोनि रडे । मज सांडोनि तूंचि पुढें । कोणीकडे जातोसी ॥४४॥ मी नव्हें पायांवेगळा । क्षण नोसंडीं चरणकमळा । तुझें प्रयाण जी गोपाळा । अंतकाळा मज काळु ॥४५॥ तुझी थोर लागली सवे । मज न्यावें आपणासवें । हेंचि प्रार्थीतसे जीवेंभावें । कृपा यादवें मज कीजे ॥४६॥ तूं गरुडारूढ होसी । तेव्हां कृपेनें बैसवीं पाठीसीं । सांडों नको हृषीकेशी । निजधामासी मज नेईं ॥४७॥ सलगी दिधली जन्मवरी । अंतीं का त्यागिसी दुरी । कृपाळुवा श्रीहरी । कृपा करीं सर्वथा ॥४८॥ म्हणसी मी निजकुळासी काळु । तो तुज केवीं होईन कृपाळु । हें न म्हणें तूं दीनदयाळु । अतिस्नेहाळु भक्तासी ॥४९॥ तुझी कृपा भक्तांवरी । यालागीं मी सलगी करीं । मातें उद्धरीं श्रीहरी । झणें संसारीं सांडिसी ॥३५०॥
एकनाथी भागवत - श्लोक ४४ वा
तव विक्रीडितं कृष्ण नृणां परममङ्गलम् । कर्णपीयूषमासाद्य त्यजन्त्यन्यस्पृहां जनः ॥४४॥
तुझी क्रीडा नाना खेळ । प्राणियांसी परम मंगळ । कर्णद्वारें वेल्हाळ । निजनिर्मळ सेविती ॥५१॥ तुझे कीर्तिश्रवणाचे आवडीं । लागली कर्णपीयूषीं गोडी । तेथ अमृताची चवी थोडी । होय अर्ध घडी न लागतां ॥५२॥ ऐशी ऐकतां तुझी कीर्ती । सवासना स्पृहा नासती । ते भक्तु तुज न विसंबती । हृदयीं वाहती सर्वदा ॥५३॥ त्या तुज प्रत्यक्ष श्रीकृष्णासीं । मज न साहवे वियोगासी । सवे लाविली आम्हांसी । सौजन्येंसीं स्वामित्वें ॥५४॥
एकनाथी भागवत - श्लोक ४५ वा
शय्यासनाटनस्थान स्नानक्रीडाशनादिषु । कथं त्वां प्रियमात्मानं वयं भक्तास्त्यजेम हि ॥४५॥ तूं तंव आमुचा स्वामी होसी । मज अर्धांसनीं बैसविसी । मजवेगळें हृषीकेशी । निजगुजासी तुज नाहीं ॥५५॥ अचाट कार्य पडे थोर । तेव्हां मज पुससी विचार । मी सांगें जो जो मंत्र । तो साचार मानिसी ॥५६॥ जेव्हां भोजन करूं रिघसी । माझें ताट ताटेंसीं मांडिसी । जेवितां नाना विनोद करिसी । निजशेष देसी मजलागीं ॥५७॥ ब्रह्मादिकां न लभे पंक्ती । तो मी जेवीं तुझिया पांतीं । शेषविभागी जी श्रीपती । केलें निश्चितीं त्वां मज ॥५८॥ मातें धरोनियां हातीं । एकला बैससी एकांतीं । ब्रह्मादिकांची विनंती । तुजप्रती मी सांगें ॥५९॥ कळों नेदितां कोणासी । तुवां केलें रासक्रीडेसी । तें गुह्य सांगोनि मजपाशी । गोकुळासी धाडिलें ॥३६०॥ सेजेचे उठवूनि भीमकीसी । मज आपणाजवळ निजविशी । ते निद्रेचिया सुखासी । समाधि कायसी बापुडी ॥६१॥ ऐशिया तुझे संगतीं । रात्री भोगिल्या नेणों कितीं । त्या मज सांडोनि श्रीपती । जाणें निश्चितीं करितोसी ॥६२॥ वेळु न गमे चक्रपाणी । मज बोलवूं धाडिसी रुक्मिणी । सारीपाटु आम्हीं दोघीं जणीं । एकासनीं खेळिजे ॥६३॥ जेव्हां व्याहाळिये निघसी । मज आपुले रथीं बैसविशी । दोघां गमन एके रथेंसीं । आजि उबलासी सांघाता ॥६४॥ जळक्रीडा करितां जळीं । करितां गोपिकांसी रांडोळी । तेव्हांही मी तुजजवळी । स्नानकाळीं सर्वदा ॥६५॥ ऐसें सांगों मी किती । तुजगेवळा श्रीपती । नाहीं झालों अहोरातीं । केवीं म्यां अंतीं सांडावें ॥६६॥ तूं स्वामी सखा सर्वात्मा । जीवाचा जीव पुरुषोत्तमा । तुझा वियोगु मेघश्यामा । केवीं आम्हां साहवेल ॥६७॥ आमुचा जीवु आणि प्राण । ते तुझे गा श्रीचरण । ते वियोगदुःख साहावया जाण । समर्थपण मज नाहीं ॥६८॥ आमुचा हाचि लाभु अव्यंग । जे तुझिया पायांचा संयोग । त्यांचा न साहवे वियोग । देहभंग झालिया ॥६९॥ देह राहेल तरी राहो । अथवा जाईल तरी जावो । तुझ्या चरणांचा वियोग पहा हो । न शके साहों सर्वथा ॥३७०॥ थोर दुस्तर तुझी माया । ब्रह्मादिकां न ये आया । मज सुगम जाली तरावया । यादवराया निजशेषें ॥७१॥
एकनाथी भागवत - श्लोक ४६ वा
त्वयोपभुक्तस्रग्गन्ध वासोऽलङ्कारचर्चिताः । उच्छिष्टभोजिनो दासास्तव मायां जयेम हि ॥४६ ॥
तुझें गंधशेष आणि माळा । धरितां कपाळीं आणि गळां । मी नागवें कळिकाळा । दास गोपाळ पैं तुझा ॥७२॥ तुझे कांसेचा पिंवळा । येऊनि माझे कांसे लागला । तैंचि कामु म्यां जिंतिला । दृढ जाहला निजकांसे ॥७३॥ तुवां आपुले हृदयींचें पदक । जेव्हां मज दिधलें देख । तेव्हांचि माया जाहली विमुख । दासां सन्मुख न राहे ॥७४॥ मायेसी असतें मुख । तरी हों लाहती सन्मुख । ते मिथ्या गा निःशेख । वृथा लोक भ्रमले पैं ॥७५॥ तुझें उच्छिष्ट सेवितां देख । लाजोनि जाये समाधिसुख । निडारला निजात्मतोख । शेषें प्रत्यक्ष निजलाभु ॥७६॥ ऐसा तुझेनि दास्यें सरता जाहला । तुझेनि निजशेषें चर्चिला । तुझी माया मी तरला । जिया धाकु लाविला योगियां ॥७७॥
एकनाथी भागवत - श्लोक ४७ वा
वातवसना य ऋषयः श्रमणा ऊर्ध्वमन्थिनः । ब्रह्माख्यं धाम ते यान्ति शान्ताः सन्न्यासीनोऽमलाः ॥४७॥
मिथ्या मायेच्या धाकासाठीं । योगी रिघाले कपाटीं । जरी सांडिली लंगोटी । तरी पोटीं धाकती ॥७८॥ आसनस्थ होऊनि जाणा । आकळावया प्राणापाना । मूळबंधें आकोचना । दृढ धारणा ते करिती ॥७९॥ अंगुलें बारा बारा । जिणावया जी वारा । रात्रंदिवस शरीरा । अभ्यासद्वारा आटिती ॥३८०॥ क्षुधेनें खादली भूक । तृषा तहान प्याली देख । जिणोनियां सुखदुःख । अतिनेटक निधीं ॥८१॥ सुबुद्धि धरूनिया हातीं । आकळूनि इंद्रियवृत्ती । वैराग्यें करित ख्याती । ऊर्ध्वगती निघाले ॥८२॥ भेदोनि मणिकर्णिका वोवरी । उसळले जी ब्रह्मरंध्रीं । जिणोनियां ब्रह्मगिरी । निशाणभेरी लाविल्या ॥८३॥ तेथ शांतीचेनि योगें । विलसत सर्वांगें । संकल्पत्यागवेगें । जाहले अंगें चिद्ब्र।ह्म ॥८४॥ ऐसे योगबळें योगी । माया जिणती अंगोअंगीं । त्याहोनि अतिसुगम मार्गीं । आम्हांलागीं त्वां केली ॥८५॥
एकनाथी भागवत - श्लोक ४८ वा
वयं त्विह महायोगिन् भ्रमन्तः कर्मवर्त्मसु । त्वद्वार्तया तरिष्यामस्तावकैर्दुस्तरं तमः ॥४८॥
भजावें तुझिया निजभक्तां । ऐकावी तुझी कथावार्ता । इतुकेनि तरलों जी सर्वथा । कृष्णनाथा निजमाया ॥८६॥ आम्हां कर्ममार्गींचिया कर्मठां । तुवां उपकारु केला मोठा । तुझ्या कथेचा श्रवणपाठा । मुक्त दारवंठा मोक्षाचा ॥८७॥ असो मोक्षाची कथा । चाड नाहीं गा सर्वथा । तुझ्या भक्तांसी तुझी कथा । करितां भवव्यथा न बाधीचि ॥८८॥ तुझे अभेद भक्तीचें कोड । आम्हां संसारुचि गोड । ठेंचूनि त्रिगुणांचें तोंड । भक्त प्रचंड भजताति ॥८९॥
एकनाथी भागवत - श्लोक ४९ वा
स्मरन्तः कीर्तयन्तस्ते कृतानि गदितानि च । गत्युत्स्मितेक्षणक्ष्वेलि यन्नृलोकविडम्बनम् ॥४९॥
तुझ्या चरित्राचें श्रवण । आवडीं करितां कीर्तन । त्यांचा भवबंध च्छेदन । बळेंचि जाण तूं करिशी ॥३९०॥ पुसोनिया संसारभावो । निजपदीं देसी ठावो । हा श्रवणकीर्तनलाभ पाहा हो । आम्ही सहजें लाहों निजभक्त ॥९१॥ स्वभावें कीर्तन करितां । एवढा लाभु होये तत्वतां । या तुझिये मुखींच्या कथा गातां । आपणियां देता तूं होशी ॥९२॥ तुझीं गोकुळींचीं गमनपदें । आवडीं वर्णिती जे आनंदें । त्यांसी खांदीं वाऊनि निजबोधें । कीर्तनच्छंदें नाचशी ॥९३॥ तुवां जे केली लीला । ते आवडी गातां जी गोपाळा । नित्य त्या सेवकांजवळा । अंगें अंगवळा तूं होशी ॥९४॥ तुझें वर्णिती जे हास्यवदन । त्या भक्ताचें तूं करिशी ध्यान । त्यांचेनि बोलें समाधान । स्त्रीशूद्रां जाण तूं देशी ॥९५॥ तुझें दृष्टीचें दर्शन । दृश्यातीत निरीक्षण । सर्वत्र देखणेंपण । कीर्तनीं गान जे गाती ॥९६॥ त्यांच्या पाउलांपाउलांसी । आपुलें सर्वांग तूं वोवाळिसी । अंग टाकूनि तिष्ठसी । त्यांपाशीं सर्वदा ॥९७॥ आपुली गुह्य ज्ञानमुद्रा । त्यांसी अर्पिसी तूं ज्ञानीनरेंद्रा । निजबोधें प्रबोधचंद्रा । त्यांच्या निजभद्रा तूं करिशी ॥९८॥ रासक्रीडादि नाना छंद । अंगनामंगनादि प्रबंध । कीर्ति अतिशयें विशद । भावार्थें शुद्ध जे गाती ॥९९॥ कां ठकूनियां ब्रह्मयासी । गोपाळवत्सें तूं जाहलासी । ऐसऐ सिया विनोदांसी । हृषीकेशी जे गाती ॥४००॥ त्यांसी सर्वांभूतीं निजात्मता । देशी तूं आपुली सत्ता । त्यांच्या बोलांमाजी वर्तता । कृष्णनाथा तूं होशी ॥१॥ मनुष्यनाट्याचेनि योगें । जें जें केलें तुवां अंगें । तें गातां ऐकतां अनुरागें । तरले वेगें निजभक्त ॥२॥ म्यांचि केली जे जे आळी । ते त्वां पुरविली सर्व काळीं । त्या मज उपेक्षूनि वनमाळी । अंतकाळीं कां जाशी ॥३॥
एकनाथी भागवत - श्लोक ५० वा
श्रीशुक उवाच । एवं विज्ञापितो राजन्भगवान्देवकीसुतः । एकान्तिनं प्रियं भृत्यमुद्धवं समभाषत ॥५०॥
इति श्रीमद्भािगवते महापुराणे पारमहंस्यां एकादशस्कन्धे षष्ठोऽध्यायः ॥६॥
एवं यापरी देवकीसुत । पूर्ण पूर्णाशें भगवंत । विनविला श्रीकृष्णनाथ । निजभृत्य-उद्धवें ॥४॥ 'निजभृत्य' म्हणणें । उद्धवासी याकारणें । निजगुज श्रीकृष्णें । त्यासीं बोलणें सर्वदा ॥५॥ जेथ रिगमु नाहीं रुक्मिणीसी । ठावो नाहीं वसुदेवदेवकीसी । बळिभद्रा प्रद्युम्नासी । अनिरुद्धासी जे ठायीं ॥६॥ ते ठायीं कृष्णाप्रती । उद्धव असे अहोरातीं । यालागीं पैं 'एकांती' । ज्ञाते म्हणती तयासी ॥७॥ श्रीकृष्णासी वाडेंकोडें । जीवापरीस जें जें आवडे । तें उद्धवासी देणें घडे । प्रेम गाढें भक्तांचें ॥८॥ देतां तो जरी नेघे । तरी धांवोनि आलिंगी वेगें । न घेतां देवो पायां लागे । भक्तपांगें पांगिला ॥९॥ यालागीं कृष्णासी प्रियकर । उद्धवुचि साचार । याहूनि प्रेम थोर । नाहीं सधर आनाचें ॥४१०॥ यालागीं 'प्रिय-भृत्य-एकांती' । ये बिरुदें उद्धवासी साजती । तेणें निजस्वामीस विनंती । निजप्रीतीं पैं केली ॥११॥ ऐकोनि उद्धवाचें वचन । चातकांलागीं जेवीं घन । तेवीं वोळला जगज्जीवन । स्वानंदघन निजबोधें ॥१२॥ चातकाची तहान किती । तृप्त करूनि निववी क्षिती । उद्धवउीद्देशें श्रीपती । त्रिजगती निववील ॥१३॥ ऐकतां उद्धवाचे बोल । येताति श्रीकृष्णासी डोल । भक्तभाग्य जी सखोल । जाहली वोल प्रेमाची ॥१४॥ ते वोळले भक्तभूमीसी । निजबीज पेरील हृषीकेशी । तें पीक पुरेल जगासी । मुक्तराशी मुमुक्षां ॥१५॥ धेनु वत्साचेनि वोरसें । घरा दुभतें पुरवी जैसें । तेवीं उद्धवाचेनि उद्देशें । जग हृषीकेशें निवविजे ॥१६॥ घरीं पाहुणयालागीं । कीजती परवडी अनेगी । तेथ बालकें जेवीं विभागी । होतीं वेगीं न मागतां ॥१७॥ पक्वान्न सेवूं नेणतीं बाळें । तरी माता मुखीं घाली बळें । तैसें जनार्दनें आम्हां केलें । स्वयें दिधलें निजशेष ॥१८॥ नवल कृपा केली कैशी । कृष्ण उद्धवातें उपदेशी । तोचि अर्थ दिधला आम्हांसी । देशभाषीं अर्थितां ॥१९॥ एका जनार्दनु म्हणे । श्रोतां सावधान होणें । हें मी तोंडें बोलों कवणें । तिंहीं मज करणें सावध ॥४२०॥ निजभक्तें केली विनंती । निजज्ञान बोलेल भक्तपती । श्रवणाची सावध पंक्ती । बैसवा वृत्ति तद्बोतधें ॥२१॥ येथ मुक्तांचें कोड । पुरे मुमुक्षांची चाड । येचिविषयीं कथा गोड । श्रवणकवाड उघडेल ॥२२॥ उद्धवें श्रीकृष्ण विनविला । ना तो श्रवणीं डांगोरा पिटिला । मुमुक्षां म्हणे चला चला । कृष्ण वोळला निजबोधें ॥२३॥ मोक्षमार्गींचे कापडी । अर्थतृषातृषितें बापुडीं । प्रबोधबोधाची पव्हे गाढी । उद्धवें रोकडी घालविली ॥२४॥ भक्तिजननी माझी तेथ । कडे घेवोनि होती नेत । जनार्दन परमामृत । जाहलें प्राप्त तिचेनीं ॥२५॥ ते तुझी भक्ति तत्वतां । आम्हांसी असावी सर्वथा । तुज मागावी मुक्तता । तंव ते मूर्खता भक्तांची ॥२६॥ साच असावी बद्धता । तरी म्यां मागावी मुक्तता । तेचि नाहीं गा तत्वतां । मिथ्या मागतां मूर्खता ॥२७॥ मीतूंपणेंवीण सहजस्थिती । तुझी असो अभेद-भक्ती । हेचि मागणें पुढपुढतीं । संतांप्रती सर्वदा ॥२८॥ उद्धवासी ज्ञान गुप्त । उपदेशील कृष्णनाथ । एका जनार्दन विनवित । दत्तचित्त तुम्ही दीजे ॥४२९॥
इति श्रीमद्भािगवते महापुराणे एकादशस्कंधे एकाकारटीकायां देवस्तुत्युद्धवविज्ञापनं नाम षष्ठोऽध्यायः ॥६॥ श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥ मूळश्लोक ॥५०॥ ओव्या ॥४२९॥
|
हे साहित्य भारतात तयार झालेले असून ते आता प्रताधिकार मुक्त झाले आहे. भारतीय प्रताधिकार कायदा १९५७ नुसार भारतीय साहित्यिकाच्या मृत्युनंतर ६० वर्षांनी त्याचे साहित्य प्रताधिकारमुक्त होते. त्यानुसार १ जानेवारी १९५६ पूर्वीचे अशा लेखकांचे सर्व साहित्य प्रताधिकारमुक्त होते. | 
|
[[]]