१४४ बृहद्योगवासिष्ठसार. श्रीवाल्मीकि राजा, मुनि वसिष्ठ इतकें सागत आहेत तो सूर्यास्त समय झाला आणि त्यामुळे मुनीचा अमृततुल्य उपदेश ऐकण्याची उत्कट इच्छा असतांनाही नित्यकर्माचा लोप होऊ नये ह्मणून सभासद स्वस्व- स्थानी गेले व दुसऱ्या दिवशी सर्व प्रातःकृत्ये आटोपून ते पुनः सभेत येऊन बसले. ( येथे आठवा दिवस समाप्त झाला ) श्रीवसिष्ठ-राघवा, हे मन परमात्म्यापासून अनर्थ करण्याकरितांच उत्पन्न झाले आहे. ते आपल्या अचित्य सामोने आत्म्यास अनात्मा व अनात्म्यास आत्मा करितें. टीचभर लाबरुद पदार्थास केवळ कल्पनेने तें मोठ्या पर्वताएवढा करिते. त्यामध्ये हे असे विचित्र सामर्थ्य कोठून आले ? ह्मणून ह्मणशील तर सांगतो. परम पदापासून ते लब्ध-प्रतिष्ठ झाले आहे. ह्मणजे ब्रह्माच्या सत्तेने ते विचित्र शक्तियुक्त झाले आहे, व त्या कारणा- नेच ते एका निमेषांत ससारास रचितें, व नाहीसे कारते. अनुभवास येणारे हे सर्व स्थिर-चर जग या मनामुळेच स्थित झाले आहे. ते एकाद्या नटाप्रमाणे क्षणोक्षणी आपले आकार बदलते प्राण्याचे हस्तपादादि सर्व अवयव या विलक्षण मनाच्याच अधीन असतात. त्यामुळे त्या( मना )स हवें असेल तेच ते ( अवयव ) घेतात. व त्याला नको असेल त्याचा त्याग कारतात. बालक आपल्या इच्छेप्रमाणे मातीची जशी अनेक खेळणी बनविते त्याप्रमाणे मन जगातील पदार्थास बनविते. यास्तव सोने विकत घेणारा सोनार दागिन्याच्या आकाराकडे लक्ष न देता सोन्याकडेच जसे ते देतो त्याप्रमाणे विवेकी पुरुषाने जग, भुवने, वने इत्यादि सर्व मनोमात्र आहे, असे पहावें. पदार्थाच्या निरनिराळ्या आकाराकडे लक्ष देऊ नये १०२, १०३. सर्ग १०५-या सर्गात लवणाख्यानास आरंभ केला आहे. लवण राजाचे गुण, ऐंद्रजालिकाचे व अश्वपालकाचे आगमन, अश्वदर्शन व त्यामुळे झालेली चमत्कारिक स्थिति यांचे वर्णन करितात. श्रीवसिष्ठ-रामचद्रा, याविषयी मी तुला एक उत्तम वृत्तात सागतो. न्याच्या श्रवणाने जगाची चमत्कारिक स्थिति चित्ताच्याच अधीन कशी आहे ते तुला चांगले समजेल. या पृथ्वीच्या पाठीवर उत्तरा-पाडव ह्मणून एक मोठा देश होता. तो पर्वत, वने, नद्या, नगरे, पत्तने, ग्राम, पशु, पक्षी, सर्व जातीचे व वर्णाश्रमसपन्न लोक, यानी सपन्न होता. शेती,
