२८६ बृहद्योगवासिष्ठसार. आधेय (पदार्थ) सत्य आहे आणि आरशासारिख्या लहान आधारांत प्रतीत होणारा पर्वतासारिखा किंवा राजासारिखा मोठा पदार्थ असत्य आहे, असें झणतात. त्यामुळे परिछिन जग परिछिन्न ( अल्प ) हृदयाकाशात रहाणे शक्य नसल्यामुळे तें मिथ्या आहे, हे जसें निःशंकपणे ह्मणता येते, तसें सर्वव्यापी व सर्वाधार ब्रह्माविषयीं ह्मणतां येत नाही. द्रष्टा व दृश्य या दोन्ही भावानी रहित आणि त्या दोघांचेही आधारभूत असे ब्रह्म स्वभावतःच अद्वय आहे, शात आहे, शुद्ध आहे, आनंदस्वभाव आहे व स्वप्रकाश आहे. जगात दिसणारा हा सर्व व्यापार मूर्त (साकार ) वस्तूंचा आहे. मंडपाकाशांत आपापल्यास अनुकूल अस- लेली व्यवस्था कल्पून हे सर्व प्राणी व्यवहार करीत असतात. पण तत्त्वज्ञानाच्या दृष्टीने पाहिल्यास त्या परब्रह्माचे ठायीं जग नाही, उत्पत्ति नाही व त्यातील प्राणी नाहीत आणि वस्तुस्थिति अशी असल्या- मुळे अनुभवात्मक-प्रत्यक्ष प्रमाणाने सिद्ध होणारें में अहकाराचेही साक्षि- भूत चिदाकाश तेच अज्ञाच्या दृष्टीने जगद्रप होते, असा तूं निश्चय कर. विद्वानाच्या अनुभवाने जगाचे मिथ्यात्व सिद्ध होणे, हे त्याविषयी प्रत्यक्ष प्रमाण असून " हे सर्व दृश्य आत्मस्वरूप ज्ञानमात्र आहे. आपणास जसे दिसते तसे ते स्थूलाकार नाही. कारण एवढे स्थूल ब्रह्माड व त्यातील पर्वत-समुद्रादि स्थूल पदार्थ जेथें रहाणे शक्य नाही अशा सकुचित प्रदेशी त्याची प्रतीति येत असते. देहाच्या आत पाहिलेल्या स्वप्नाती नगराप्रमाणे." हे अनुमान प्रमाण आहे. (आता स्वनामध्ये सर्वानुभव सिद्ध व्याप्ति दाखवितात. ) स्वप्नामध्ये आत्म्याचा चैतन्याभास कठ प्रदेश असतो. ह्मणजे जाग्रतीचे जसे नेत्र हे स्थान आहे तसे स्वप्नाचें क स्थान आहे. यास्तव हृदयापासून कठापर्यंत जो टीचभर प्रदेश आ त्यात असलेले चैतन्यच पर्वतादिमय अनेक जगद्रप झाले आहे, अ सर्वजण स्वप्नात पहातात. त्याचप्रमाणे अणु आत्म्यामध्ये असख्य जगें सभा तात. तात्पर्य स्वप्नसृष्टीप्रमाणे चैतन्याच्या अणूमध्ये त्रिभुवन रहाते. त्य अनेक चैतन्याणु असतात व त्या प्रत्येकात एकेक जग असते. तशा प्रव रच्या जगातील ज्या एका जगात हा पद्म शव होऊन राहिला आहे तेथे तुझी सवत लीला या राज-जीवाच्या पूर्वीच जाऊन पोचली आहे. हि
