________________
तेथे हिंडता-हिंडता त्यांना एक मोठी गुहा (४.४९.७ महाबिलम्) दिसली. तीत ते महिनाभर अडकून पडले. त्या बिळातून स्वयंप्रभा नावाच्या बाईन त्यांची सुटका केली. "डोळे मिटून घ्या, मी तुम्हाला या गुहेबाहेर नेते," अस ती म्हणाली. गुहेबाहेर नेल्यावर त्यांना डोळे उघडायला सांगून तिने सांगितले, हा विंध्य पर्वत. हे प्रस्त्रवण नावाचे शिखर, व खूप पाणी असलेला हा सागर (४.५२.१२). वानर येथे विचार करीत बसलेले असताना संपाती नावाचा जटायूचा भाऊ त्यांना दिसला. तोही सांगतो की ह्या विंध्याच्या शजार सागर आहे. तो ओलांडला की, त्रिकट नावाचा पर्वत आहे. तेथेच एका शिखरावर लंका नावाची राक्षसाची राजधानी आहे. रावण कोठच्या मागा' गेला, त्या मार्गाचेही वर्णन संपातीने केले. संपातीचा मुलगा सुपाश्च म्ह होता. तो विंध्य पर्वताच्या महेंद्र नावाच्या शिखराशी एक पलीकडे जा अरुन्द मार्ग होता, तेथे उभा होता. ह्या मार्गाला महेन्द्रद्वार असे नाव आहे. (४.५८.१३). ह्याच ठिकाणाहून एक नदी वाहत होती. तिथ पला समुद्र होता. ह्या दारातून जायला एक अगदी अरूंद रस्ता होता. रस्त्यावर द्वार रोखून सुपाश्च उभा असता त्याला एक प्रचंड काळा पुरूष एका बाईला धरून नेताना दिसला. "कृपा करून मला रस्ता १ त्या पुरूषाने म्हटल्यावर सुपाश्च बाजूला झाला व त्याने रस्ता दिला. पुरूष रावण व ती बाई मैथिली सीता असावी, असे संपाता है संपातीने त्यांना महेंद्र-पर्वताचा मार्ग दाखविला. तेथून 'ती पाहा म्हणून लंकाही दाखविली. अगस्त्याश्रम गोदावरीजवळ नसून का विंध्यात होता, असे महाभारतात वर्णन आहे (३.४८.१५). प्रो. शण ह्यांनी तो बुंदेलखंडातील कालंजर पर्वताशेजारी असावा, असे म्हटल । किष्किंधाकांडाचे संपादक प्रो. मांकड आपल्या प्रस्तावनेत हा सण देतात. दक्षिणेकडील पी. एस. अय्यर ह्या संशोधकाने 'रामायण अ असे पुस्तक लिहिले आहे. त्यामध्येही ह्या सर्व गोष्टींचा उल्लख आहे. ह्या गृहस्थांनी हिंदुस्थानचा नकाशा हाती घेऊन वर दशावत स्थाने शोधून काढण्याचा प्रयत्न केला आहे. त्यांनी ही लका " उत्तरेलाच आहे, असे ठरविले आहे. ४० ला. थून 'ती पाहा लंका' नसून कोठेतरी 3). प्रो. शेजवलकर असे म्हटले आहे. । हा सर्व मार्ग असे पुस्तकणकडील पी. एस. माकड आपल्या प्रस्ताव रामायण अँड लंका' दर्शविलेली सर्व रलाच आहे, अण्याचा प्रयत्न केलाशा हाती घेऊन ॥ ही लंका नर्मदेच्या ।। संस्कृती ।।
