________________
६ वें]. पर्ण Leaf. करितात. पण झुपक्यामध्ये सुद्धा एकमेकांच्या छायेखाली न सांपडतील व सर्वांस सूर्यप्रकाश सारखा मिळल, अशी तजवीज असते. ह्यामुळे प्रत्येक झाडावरील पानांच्या मोडणीत त्यांच्या परिस्थितीप्रमाणे फरक आढळतो. मांडणीचे मुख्य प्रकार:-१. एक झाल्यावर एक. (Alternate) २. समोरा समोर. (Opposite) ३. वर्तुळारुती (Whorled). आंबा, तीळ, गुलाब, वगैरेमध्ये पाने एक झाल्यावर एक येतात. प्रथम एक पान एका बाजूस येऊन त्याचे दुसरे बाजूस दुसरे पान येते. मका, बाजरी, वेळू, लोकॅट वगैरे उदाहरणे ह्या प्रकारची आहेत. ही पानें काल्पनिक मळसूत्रारुतीमध्ये येऊन केव्हाही दोन पाने खाली अगर वर एकमेकांच्या डोक्यावर येतात. उदाहरणार्थ आपण निंबाची पाने तपासू. ही पानं मळसूत्रारुतींमध्ये आली असून एका विशिष्ट पानापासून वर मोजीत गेले असता सहावें पान बरोबर त्याचे डोक्यावर येते. ते विशिष्ट पान सोडून पुढे तपासिलें तर कोणतेही पहिले व सहावें पान परस्पर एकमेकांच्या खाली व वर सरळ लंब रेषेत येतें, व त्यामध्ये दोन काल्पनिक मळसूत्रारुती वर्तुळे पुरी होतात. अशा रीतीने त्या दोन पानांचे अंतर वर्तुळाच्या अंशांत दाखविता येते. पुष्कळ द्विदलधान्य वनस्पतिमध्ये ह्या प्रकारची मांडणी आढळते. अशोक झाडांत तिसरे पान, मुळपानांवर लंब रेषेत येते. नास्पाती, सफरचंद वगैरेमध्ये पांचवें पान मूळ पानांवर येते. कित्येक ठिकाणी आठवें व कित्येक ठिकाणी तेरावें पान मूळ पान सोडून लंच नेषेत येते. रुई, मांदार, तुळशी वगैरेमध्ये पाने समोरा समोर येतात. मांदाराची पार्ने सुद्धा मळसूत्रारुतीमध्ये रचलेली आढळतात. म्हणजे पानाची जोडी एक सोडून एक अशी एकमेकांच्या डोक्यावर येते. येथे एका पानाचे ऐवजी पानांची जोडी मळसूत्रारुतीत रचिली असते, एवढाच काय तो फरक. ___ कण्हेर, रसूलिया, छतावर, हमेलिया वगैरेमध्ये पाने एका सांध्यापाशी पुष्कळ माल्यामुळे वर्तुळाकृतीत होतात. एका सांध्यापाशी एकच पान आले असते तर एक झाल्यावर एक अशी पाने आली असती, पण पुष्कळ पाने एका ठिकाणी येतात म्हणूनच वर्तुलारुती मांडणी असा भेद केला आहे.
