________________
वनस्त १७० वनस्पतिविचार, प्रकरण armmmmmmmmmarrrrrrrrian marrrrrrima संरक्षक आवरणे असतात. आवरणानंतर आतील भागी खोबऱ्यासारखा पोषक बलक ( Nucellus ) असून त्या बलकांत गर्भकोश ( Embryo-Sac) वाढत असतो. केवळ हा बलक संपेपर्यंत तो वाढतो असे नाही, तर कधी कधी बाह्य आवरणापर्यंत त्याची वाढ होते. कोशांत एक केंद्र असून त्यापासून गर्भधारणा होण्याचे पूर्वी आठ केंद्रे उत्पन्न होतात. मध्यभागी दोन केंद्रे एकमेकांशी मिलाफ पावून त्याचे एकच केंद्र होते. हे केंद्र पहिल्या केंद्रापासून ओळखण्याकरितां त्यास द्वितीयक केंद्र म्हणतात. उरलेल्या सहा केंद्रापैकी तीन केंद्रे वरील बाजूकडे व तीन केंद्रे खालील वाजूकडे जातात. खालील भार्गी असणारी केंद्रे गर्भधारणक्रियेस उपयोगी पडत नाहीत. मध्यभागी असणारे द्वितीयक केंद्र ( Secondary Nucleus ) ही ह्याच प्रकारचे असते. मात्र वरील तीन केंद्रापैकी, एक गर्भाण्ड ( Egg-cell ) असून दोन त्यास मदत करणारी असतात. म्हणजे गर्भकोशांतील सर्व केंद्रांमध्ये एक गर्भाण्डच मुख्य असून ह्यांत खरें खीतत्त्व असते. ह्याच तत्त्वाचा पुरुषतत्त्वाशी मिलाफ होऊन बीजोत्पादन होत असते. तूर्त आपण अण्डाच्या बाह्यांगाचें वर्णनाकडेच वळू. मागाहून पुनः गर्भधारणेचा विचार करण्यांत येईल. - . बीजाण्डाची दोन्ही आवरणे एकाच जागी परस्पर संलग्न झाली असतात. तेथूनच नाळेतून येणारे पोषक अन्न गर्भकोशांत अगर आंतील बलकाकडे पोहोंचविले जाते. निरनिराळ्या फुलांतील बीजाण्डांत रंध्र व अन्न येण्याची जागा वेगवेगळी असते. कुटूच्या फुलांत रंध्र अग्रांकडे असून बुडाकडे ही जागा असते. तसेंच नाळेशी संबंध दाखविणारी खूण रंध्राजवळ असते, मुळे, मोहरी, आळीव, वगैरे फुलांतील अण्डांत रंध्र, नळीची खूण, व आवरणांची संयुक्तजागा ही तिन्हीं जवळ जवळ असतात. जासंवद, भेंडी, कापूस, वगैरेमध्ये अशाच प्रकारची रचना असते. काहींमध्ये रंध्र व नाळेची खूण, एका बाजूस असून दुसन्या बाजूस आवरण-संयुक्तजागा असते. असली अण्डे पुष्कळ फुलांत आढळतात. जसें काकडी, खिरे, सफरचंद वगैरे. अण्डाशयांत बीजाण्डांची संख्या अमकच असते, असे काही निश्चित नाही. एकापासून पुष्कळ अण्डे एका अण्डाशयांत असू शकतात. झेंडू, सूयकमळ, झिनिया, करडे वगैरे फुलांतील स्त्रीकेसरदलांत एकच बीजाण्ड असते. धने
