________________
१५६-livore वनस्पतिविचार. प्रकरण तेव्हां येथे एवढे सांगणे बस्स आहे की, वरील जासवंदी अगर त्या जातीच्या फुलांत जे उपपुष्पवर्तुळं ( Epicalyx ) असते, तें फुलांपैकी नसून त्याचा उगम व संबंध निराळा असतो. ज्याप्रमाणे पाने कमी अधिक दिवस खोडावर टिकतात, त्याप्रमाणे फुलांमध्येही दले काही दिवस टिकतात. नेहमींचा अनुभव असा आहे की, पराग कणांचा मिलाफ प्रांतील बीजाण्डाशी (Ovules ) झाल्यावर आपोआप अण्डाशय वाढू लागतो. दोन्हींचा मिलाफ होणे म्हणजे गर्भधारणा होय. गर्भधारणा झाल्याबरोबर ह्या बाह्यसंरक्षक वर्तुळांचा काही उपयोग नसून ती दोन्ही वर्तुलदले म्हणजे सांकळ्या तसेंच पांकळ्या हळु हळु कोमेजून गळून जातात. गर्भधारणा होईपर्यंत आंतील नाजुक अवयवांचे संरक्षण करणे हे मुख्य काम ही बाह्यवर्तुळे करीत असतात. हे काम पूर्ण झाल्यावर ह्यांची जरूरी नसून ती आपण होऊन जाण्याचे मार्गास लागतात. पैकी पांकळ्या तर नेहमीच गळून जातात; पण काही ठिकाणी सांकळ्या अण्डाशयांवर चिकटून राहतात. जसे, दोडके, घोसाळी, वांगी, टोमॅटो वगैरे. लवंग, तंबाखू पेरू, डाळिंब वगैरेमध्ये ही दलें, फळ तयार झाले तरी कायम राहतात. पण तेंच. पिवळा धोत्रा, अफू वगैरे फुलांत, फुले उमलण्याचा अवकाश, की ह्रीं लागलीच गळून जातात. काही ठिकाणी ही दलें अधिक वाढून फळाभोंवती त्यांची गुंडाळी होते. जसे कपाळफोडी, रसबेरी वगैरे. नास्पाति अगर सफरचंद फळांत ह्या दलांचा मांसल भाग फळाबरोबर वाढून तो फळांत समाविष्ट होतो. द्वितीय वर्तुळ-(Corolla) ह्या वर्तुळाचे प्रत्येक दलास पांकळी असें म्हणतात. हे वर्तुळ पुष्पकोश (Calyx ) व पूं-कोश ( Androen _elum) ह्यामध्ये असते. सांकळयापासन पाकळ्या त्यांच्या नाजक स्वभावामुळे तसेंच निरनिराळ्या रंगीतपणामुळे सहज ओळखितां येतात. विशेषेकरून हिरवा रंग पाकळ्यांत कमी असतो. जसें हिरवा गुलाब, अशोक वगैरे. कांहीं फुलांत पांकळ्यांचा रंग मनोवेधक व चित्ताकर्षक असतो. पांकळ्या चित्ताकर्षक असल्यामुळे फुलपांखरे वगैरे क्षुद्र किडे त्या रंगास भुलून त्यावर झडप घाल वखाकसर ( Pistillate ) फुलांत असले मनोहर रंग अधिक
