१८८ | पाकिस्तानचे संकट असेल तर ती गोष्ट त्यांची वचनानिष्ठा हीच आहे. स्वतः वचननिष्ठेला महत्त्व देणारा हिंदुसमाज इतरांकडूनहि त्या निष्ठेची अपेक्षा करतो आणि वचनभंग करणा-या लोकांशीं समानतेच्या भूमिकेवरून कसल्याहि वाटाघाटी करणे हे मानहानिकारक आहे, असे हिंदुसमाज मानतो. आपल्याला या वचनभंगाबद्दल पश्चात्ताप झालेला आहेझालेल्या वचनभंगाबद्दल भरपाई करण्याची आपली तयारी आहे आणि या तयारीमागे आपल्या वृत्तींत झालेला पालट मूर्तिमंत उभा आहे, अशी मुसलमान समाज हिंदूंची खात्री पटवून देईल तरच आणि तेव्हांच हिंदु त्यांच्याशी वाटाघाटी करण्याला प्रवृत्त होतील हे मुसलमानांनीं नीट लक्षात ठेवावे. लखनौ कराराच्या वेळची स्थिति निर्माण करणे याचा अर्थ सिंधप्रांत मुंबई इलाख्याला फिरून जोडणे हा तर आहेच; शिवाय, पंजाब व बंगाल प्रांतांत हिंदूंना त्या कराराने जे थोडेसे अधिक प्रतिनिधित्व मिळाले होते त्याला मान्यता देणे हाहि अर्थ त्यांत अभिप्रेत आहे. एवढ्यानें वायव्य सरहद्द प्रांताचा प्रश्न मिटणार नाहीं. कारण लखनौ कराराच्या वेळी या प्रांताला स्वतंत्र प्रांताचा दर्जाच मिळालेला नव्हता. या प्रांतांतील हिंदु व शीख यांचे संयुक्त संख्याबलहि अत्यल्प आहे. हा प्रांत आर्थिक दृष्ट्या अगर अन्य दृष्ट्याहि स्वतंत्र होऊन नांदण्यासारखा नाहीं; म्हणून तो प्रांत पंजाबला जोडण्याला तूर्तची तडजोड म्हणून मुसलमानांनी तयार झाले पाहिजे. पंजाब व सरहद्द प्रांत मिळून सर्व मुलुखाचा राज्यकारभार एकत्र चालविण्याचे ठरल्यावर, त्या मुलुखांतील हिंदु व शीख या संयुक्त लोकसमूहाला मुसलमानांनीं भरपूर संरक्षण कायदेशीरपणाने दिले पाहिजे. मुंबई, मद्रास प्रभृति प्रांतांतून हिंदूंनीं मुसलमानांना जे संरक्षण लखनौ-करारान्वये दिलेले आहे ते देण्याची नैतिक जबाबदारी हिंदूंवर नव्हती आणि नाहीं. हिंदूंच्या नसांतून पिढ्यानपिढ्या वाहात राहिलेले सहिष्णु रक्त हेच अहिंदूचे खरे संरक्षण आहे; इतर कसल्याहि प्रकारचे संरक्षण मागण्याचे धाष्ट्र्य अहिदंनी करणे म्हणजे हिंदूंच्या उज्वल परंपरेचा उपमर्द करणे होय, असे लखनौ-कराराच्या वेळीं हिंदूंना म्हणतां आलें असतें.
