९६ | भोवरा
होता. मी खुशामतीला बळी पडले होते. नुकतेच कुठल्याशा पुस्तकात एका सर्कसवाल्याची मुलाखत वाचली होती; त्यात त्याने सांगितले होते- प्राण्यांना माणसाळवयाला व शिक्षण देण्यासाठी हल्ली चाबकाचा वा काठीचा उपयोग करीत नाहीत. युक्तीने व गोडीगुलाबीने त्यांच्याकडून कामे करून घेतात. अगदी हेच तंत्र त्या बाईने वापरले होते, व मी माकडा-कुत्र्याप्रमाणे त्याला बळी पडले होते. माझी शनिवार रविवारची सुटी बुडाली होती. माझे व पोरीचे न्हाणे एका आठवड्याने पुढे गेले होते. व्याख्यान लिहण्यापायी पुढचे दोनतीन दिवस तरी खर्ची पडणार होते.
मी कॉलेजात गेले, पण माझा कामातला उत्साह गेला होता. मन वाचण्यात, लिहिण्यात कशातच केंद्रित करता येईना. संध्याकाळी घरी आले, तो काही काम हातून न होताही थकलेली अशी आले; व कोचावर लवंडले. "मी सरबत करते आहे, घेशील ना?" जेवणघरातून आवाज आला. मी 'हो' म्हटले. एवढ्यात टेलिफोनची घंटा वाजली. "कोण आहे?"
"मी अमकी, तुमच्याशीच काम आहे. येत्या मंगळवारी आम्ही आमच्या बालवाचन मंदिराचा उद्घाटन-समारंभ तुमच्या हस्ते करण्याच ठरवलं आहे. तुम्ही हो म्हटलं पाहिजे."
"छे हो! माझ्यावर कृपा करा, मला शक्य नाही. माझं…."
"नाही. मी नाही ऐकून घेणार! अर्ध्या तासापेक्षा वेळ घेणार नाही. माझी गाडी पाठवीन तुमच्या घरी… "
माझा रागाचा पारा चढत होता. पण त्यांना नाही म्हणणे शक्य नव्हते… त्याशिवाय सुटका नव्हती. मी 'हो' म्हणून टेलिफोन खाली ठेवला.
पैसे पुरत नाहीत म्हणून बाराबारा तास किंवा चोवीस तास तिसऱ्या वर्गाने मी जात होते. दगडधोंड्यांतून मैलमैल पायी किंवा खटारगाडीने हिंडत होते; त्या वेळी होती का ह्यांची गाडी? माझ्या रागात माझा विवेक नाहीसा झाला होता. त्या बाईने माझे श्रम वाचवायसाठी गाडी देऊ केली; पण त्याने माझे मन जास्तच भडकले.
गौरी जोरजोराने लिंबे पिळीत होती. "अग जरा हळू, सालीचासुद्धा रस काढणार आहेस का?" मी म्हटले. मनात आले, ही माणसेसुद्धा अशीच करताहेत. मला पिळून झाले, की अशीच चोथ्या-सालासारखी टाकून देतील व म्हणतील "बाईंच्या पहिल्या लिखाणातील व बोलण्यातील नवलाई उरली
