सामान्य विषेश्चन व दिग्दर्शन. भरतखंडांतील केवळ व्यवहारिक भाषाच होती. तेव्हां, तिचें व्यवहारिकत्व प्रतिष्ठापित होऊन, ती प्रचलित भाषा होण्याला अनेक शतके लोटली पाहिजेत, हे उघड आहे. आणि म्हणूनच, 'पौराणत्वाच्या संबंधाने ती हीन्यूला देखील मार्गे सारते, असे म्हटल्यावांचून राहवत नाही. किंबहुना, संस्कृतीच्या पौराणायाची शंका घेणारास हे प्रमाण केवळ निरुत्तर करण्यासारखेच आहे, असे म्हटले असतांही चालेल, तथापि, आपण आणखीही अन्य प्रमाण पाहूं, आणि संस्कृत भाषेच्या प्राचीनत्वासंबंधी अवश्य तो ज्यास्त तपास करूं. मिसरदेश, आसीरिया, सीरिया, बॉबिलन, चाल्डि- या, इराण, इत्यादि देशांत शराकृति लिपीत लिहिलेले पौराणिक शिलालेख अजूनही सांपडतात. हे लेख फार पुराण असल्याविषयीं शोधकांचें मत आहे; व झन्द भाषा यांच्याहीपेक्षां पुराणतर असल्याचें पाश्चात्य विद्वान देखील प्रतिपादन करतात. झेन्द अविष्टा नांवाचा पारसीकांचा केवळ सर्वमान्य व १ ह्या बाबतीत मॉक्समुलरने असे लिहिले आहे की, " It must suffice if we have proved, that be ( Zora- aster ) lived, and that his language, the Lend, is a real language and waterior in time to the lungnage of the cuneiform inscriptions. 17 ( Max Muller's Lectures. Sc. of I.. vol I. 1.249. ) सदरहू अवतरणांतील इतालिक वर्ण आमचे आहेत. (ग्रंथकर्ता.) २ शन्द हा छन्द शब्दाचा अपभ्रंश आहे, व अविष्टा शब्द अवस्था शब्दाचें रूपान्तर होय. अर्थात्, छन्द अवस्थेत असणा- या ग्रंथास इन्दुअविष्टा अशी संज्ञा पडल्याचे दिसतें,
