प्रकरण तिसरें. पूं. पासून १०००-१२०० वर्षांनी म्हणजे ख्रिस्तीशकाच्या प्रारंभापर्यंत ही ' मानवी वर्षांची ' व ' १००० मानवी वर्षीच्या कलीची पद्धति ठरली व प्रचालित झाली असावी. २४९ महाभारत व पुराणे यांच्यामधून जरी ' हजारों वर्षोच्या ' युगांचा कित्येक भागांतून उल्लेख आहे, तथापि, त्याच ग्रंथांच्या कित्येक भागांत असे कांहीं उल्लेख आहेत की, त्यांवरून मूळचीं युगें- भारतकाळीं- फारच थोड्या अवकाशाची असावीत, असे अनुमान काढणें भाग पडतें. पांच वर्षांचें युग. मद्रासचे प्रो. रंगाचार्य- ज्यांनी युगांचा उत्तम प्रकारें अभ्यास केलेला आहे त्यांनीं Indian Review मा. पु. च्या १९०० सालच्या अंकांत (पृ. ४५१ ) असे लिहिलेले आहे की- 66 माझ्या युगांच्या अभ्यासावरून मला असे दिसून आलेलें आहे की चतु- र्युगांच्या कल्पनेला ज्योतिः शास्त्राचा व इतिहासाचा आधार आहे; व ऐतिहा- सिक युगें हीं अर्वाचीन ज्योति: शास्त्रीय दीर्घ युगांपेक्षां बरींच प्राचीन असून, ऐतिहासिक युगांचा उगम ज्योतिःशास्त्रीय युगांच्या उगमाहून अगर्दी भिन्न आहे. ** * ** ऐतिहासिक युगें ह्रीं केवळ काल्प- निक नाहींत. ती युगें प्राचीन संस्कृत वाङ्मयाच्या सूक्ष्मावलोकनानें उत्पन्न झालेली असावीत असे मला वाटतें हें संस्कृत वाङ्मयाचे अवलोकन भारतीय युद्धाच्या वेळी कृष्णद्वैपायन व्यासानें केलेले असावें. " प्रो. रंगाचार्य हे पंचवर्षीच्या युगांविषय लिहितात की:- “ In ancient days they used to adjust the solar and the Lunar measurements of time by means of the device of a lustrum of five years known also by the name ofa Yuga. The data required for the formation of this lustrum are the durations of the Solar year and of the
