Jump to content

अमृतानुभव - अध्याय ४

विकिस्रोत कडून

अमृतानुभव - अध्याय 4

अमृतानुभव -- संत ज्ञानेश्वर

प्रकरण चवथें

ज्ञानाज्ञानभेदकथन

आतां अज्ञानाचेनि मारें । ज्ञान अभेदें वावरें । 
नीद साधोनि जागरें । नांदिजे जेवीं ॥ ४-१ ॥ 
कां दर्पणाचा निघाला । ऐक्यबोधु पहिला । 
मुख भोगी आपुला । आपणचि ॥ ४-२ ॥ 
ज्ञान जिया तिया परी । जगीं आत्मैक्य करी । 
तैं सुरिया खोचे सुरी । तैसें जालें ॥ ४-३ ॥ 
लावी आंत ठावूनि कोपट । तो साधी आपणया सकट । 
का बांधलया चोरट । मोटेमाजी ॥ ४-४ ॥ 
आगी पोतासाचेनि मिसें । आपणपें जाळिलें जैसें । 
ज्ञाना अज्ञाननाशें । तैसें जालें ॥ ४-५ ॥ 
अज्ञानाचा टेंका । नसतांही ज्ञानाधिका । 
फांके तंव उफखा । आपुला पडे ॥ ४-६ ॥ 
दशाही ते निमालिया । येणें जें उवाया । 
तें केवळ नाशावया । दीपाचे परी ॥ ४-७ ॥ 
उठणें कीं पडणें । कुचभाराचे कोण जाणे । 
फांकणें कीं सुकणें । जा‍उळाचें ॥ ४-८ ॥ 
तरंगाचें रूपा येणें । तयाचि नांव निमणें । 
कां विजूचें उदैजणें । तोचि अस्तु ॥ ४-९ ॥ 
तैसें पि‍ऊनि अज्ञान । तंववरि वाढे ज्ञान । 
जंव आपुलें निधन । निःशेष साधे ॥ ४-१० ॥ 
जैसें कल्पांतीचें भरितें । स्थळाजळा दोहींतें । 
बुडविलिया आरौतें । राहोंचि नेणें ॥ ४-११ ॥ 
कीं विश्वाहि वेगळ । वाढे जैं सूर्यमंडळ । 
तैं तेज तम निखळ । तेंचि होय ॥ ४-१२ ॥ 
नाना नीद मारोनि । आपणपें हिरौनि । 
जागणें ठाके होवोनि । जागणेंचि ॥ ४-१३ ॥ 
तैसे अज्ञान आटोनियां । ज्ञान येतें उवाया । 
ज्ञानाज्ञान गिळुनियां । ज्ञानचि होय ॥ ४-१४ ॥ 
ते वेळीं पुनिवां भरे । ना अवसां सरे । 
ते चंद्रींचि उरे । सतरावी जैशी ॥ ४-१५ ॥ 
कां तेजांतरें नाटोपे । कोण्हे तमें न सिंपे । 
तें उपमेचें जा‍उपें । सूर्यचि होय ॥ ४-१६ ॥ 
म्हणोनि ज्ञानें उजळे । कां अज्ञानें रुळे । 
तैसें नव्हे निर्वाळें । ज्ञानमात्र जें ॥ ४-१७ ॥ 
परी ज्ञानमात्रें निखळें । तेंचि कीं तया कळें । 
का‍ई देखिजे बुबुळें । बुबुळा जेवीं ? ॥ ४-१८ ॥ 
आकाश आपणया रिगे ? । कायी आगि आपणया लागे ? । 
आपला माथा वोळघें । आपण कोण्ही ? ॥ ४-१९ ॥ 
दिठी आपणया देखे ? । स्वादु आपणया चाखे ? । 
नादु आपलें आ‍इकें ? । नादपण ॥ ४-२० ॥ 
सूर्य सूर्यासि विवळे ? । कां फळ आपणया फळे ? । 
परिमळु परिमळें । घेपतु असे ? ॥ ४-२१ ॥ 
तैसें आपणयां आपण । जाणतें नव्हे जाण । 
म्हणौनि ज्ञानपणेंवीण । ज्ञानमात्र जें ॥ ४-२२ ॥ 
आणि ज्ञान ऐसी सोये । ज्ञानपणेंचि जरी साहे । 
तरी अज्ञान हें नोहे ? । ज्ञानपणेंचि ॥ ४-२३ ॥ 
जैसें तेज जें आहे । तें अंधारें कीर नोहे । 
मा तेज जही होये । तेजासी का‍ईं ? ॥ ४-२४ ॥ 
तैसें असणें आणि नसणें । हें नाहीं जया होणें । 
आतां मिथ्या ऐसें येणें । बोलें गमे ॥ ४-२५ ॥ 
तरी कांहीं नाहीं सर्वथा । ऐसी जरी व्यवस्था । 
तरी नाहीं हे प्रथा । कवणासि पां ? ॥ ४-२६ ॥ 
शून्यसिद्धांतबोधु । कोणे सत्ता होये सिद्धु ? । 
नसता हा अपवादु । वस्तूसी जो ॥ ४-२७ ॥ 
माल्हवितां देवे । माल्हवितें जरी माल्हवे । 
तरी दीपु नाहीं हें फावे । कोणासि पां ॥ ४-२८ ॥ 
कीं निदेचेनि आलेंपणें । निदेलें तें जाय प्राणें । 
तरी नीद भली हें कोणें । जाणिजेल पां ? ॥ ४-२९ ॥ 
घटु घटपणें भासे । तद्‍भंगें भंगू आभासे । 
सर्वथा नाहीं तैं नसे । कोणें म्हणावें ? ॥ ४-३० ॥ 
म्हणोनि कांहीं नाहींपण । देखता नाहीं आपण । 
नोहूनि असवेंवीण । असणें जें ॥ ४-३१ ॥ 
परी आणिका कां आपणया । न पुरे विषो हो‍आवया । 
म्हणोनि न असावया । कारण कीं ॥ ४-३२ ॥ 
जो निरंजनीं निदेला । तो आणिकीं नाहीं देखिला । 
आपुलाहि निमाला । आठ‍उ तया ॥ ४-३३ । 
परी जिवें नाहीं नोहे । तैसें शुद्ध असणें आहे । 
हें बोलणें न साहे । असेनाहींचें ॥ ४-३४ ॥ 
दिठी आपणया मुरडे । तैं दिठीपणहि मोडे । 
परी नाहीं नोहे फुडे । तें जाणेचि ते ॥ ४-३५ ॥ 
कां काळा राहे काळवखा । तो आपणया ना आणिका । 
न चोजवे तही आसिका । हा मी बाणे ॥ ४-३६ ॥ 
तैसे असणें कां नसणें । हें कांहींच मानुसवाणें । 
नसोनि असणें । ठाये ठावो ॥ ४-३७ ॥ 
निर्मळपणीं आपुळा । आकाशाचा संचु विराला । 
तो स्वयें असे पुढिला । कांहीं ना कीं ॥ ४-३८ ॥ 
कां आंगीं कीं निर्मळपणीं । हारपलिया पोखरणीं । 
हें आणिकावांचूनि पाणी । सगळेंचि आहे ॥ ४-३९ ॥ 
आपणा भागु तैसें । असणेंचि जें असे । 
आहे नाहीं ऐसें । सांडोनिया ॥ ४-४० ॥ 
निदेचें नाहींपण । निमालियाहि जागेंपण । 
असिजे कां नेण । कोणी न हो‍ऊनि जैसें ॥ ४-४१ ॥ 
कां भूमि कुंभ ठेविजे । तैं सकुंभता आपजे । 
तो नेलियां म्हणिजे । तेणेंविण ॥ ४-४२ ॥ 
परी दोन्ही हे भाग । न शिवति भूमीचें आंग । 
ते वेळीं भूमि तैसें चांग । चोख जें असणें ॥ ४-४३ ॥ 

॥ इति श्रीसिद्धानुवादे श्रीमद्‍अमृतानुभवे ज्ञानाज्ञानभेदकथनं नाम चतुर्थ प्रकरणं संपूर्णम् ॥