कोटाच्या खिशात एक डिक्शनरी असायची नाही तर धर्मग्रंथ! आता माणिकचंद साहेबांनी ‘बीग बी'ला हाताशी धरून 'ऊँचे लोगोंकी ऊँची पसंद' सांगत पानमसाले, गुटखे बाजारात आणले. पाचव्या वेतन आयोगानंतर अन्य नोकरदारवर्गाबरोबर शिक्षकही ‘ऊँचे लोग' झाले. त्यांची पसंत पुस्तकांच्याऐवजी पान पराग, गुटखा, आसव, अर्क झाली. त्याचाच परिणाम म्हणजे 'माय टीचर गुटखा' होय. एकदा वाढत्या वेतनाच्या विनियोगाचा अभ्यास व्हायला हवा. सहाव्या वेतन आयोगाबरोबर विनियोगाच्या शर्ती आणण्याची अनिवार्यता आज निर्माण झाली आहे. अमीर खान हल्ली कोकाकोला आरोग्यवर्धक, शुद्ध, निर्जंतुक आहे असं सांगू लागल्यामुळे हे आवश्यक झालं आहे.
‘माय टीचर गुटखा' मनात घोळत असतानाच मराठी साहित्यातील गाढे संत साहित्य अभ्यास, संशोधक डॉ. रा. चिं. ढेरे भेटले. त्यांची कन्या मराठी कवयित्री डॉ. अरुणा ढेरे ही भेटल्या. ते सांगत होते - त्यांच्या घरी चाळीस हजार ग्रंथ आहेत. इतके ग्रंथ काही कॉलेज ग्रंथालयातही नसतात. त्यांच्या घराचा रंग दिसत नाही. जाल तिथे पुस्तकांचे ढीग. एक हिंदी साहित्यिक त्यांच्या घरी आले होते. म्हणाले, “आपके घर में सर्वत्र पुस्तकों के ढेरही ढेर है। तभी आपका नाम ढेरे होगा।' असं नाव सार्थ करणारी किती शिक्षकांची घरं दिसतील? मी त्यांना व्याख्यानाला बोलाविलं. त्यांनी निक्षून नाकारलं. म्हणाले, ‘बोललेलं हवेत विरून जातं. लिहिल्याचा इतिहास होतो. इतिहासातून संस्कृती जन्मते. संस्कृती माणूस घडवते. मी झोपेतही वाचतो, लिहितो असा भास होत राहतो. नुसतं बोलत राहणं, म्हणजे आयुष्य वाया घालवणं.' त्यांचं हे सारं बोलणं मी गुटखा समजून गिळत राहिलो. मला माझा ‘माय टीचर गुटखा' मिळाला. अलीकडे ‘अक्षर निष्ठांची मांदियाळी' (डॉ. अरुण टिकेकर), 'लोकसत्ता'चे,'चतुरा'चे वाचन संस्कृती अंक, ‘साधना'चे ‘वाचनसंस्कृती अभियान अंक’, ‘लोकवाङ्मय वृत्त'मधील सतीश काळसेकरांची वाचकांची रोजनिशी' सारखी सदरं माझे गुटखे झालेत. तुमचे?
***
