त्यांची नि माझी पहिली भेट झाली कुरुंदवाडमधील एका शिक्षकाच्या सन्मानार्थ योजलेल्या गौरव समारंभात मी प्रमुख पाहुणा. संपतराव अध्यक्ष. माझ्या भाषणानंतर झालेलं त्यांचं अध्यक्षीय भाषण हे शिक्षणाधिका-यांचं नव्हतं. ते होतं एका संवेदनशील, हळव्या शिक्षकाचं. ज्याला सारं शिक्षण म्हणजे संस्कारयज्ञ वाटतं. शिक्षक म्हणजे संस्कारदीप वाटतात. त्यांच्या लेखी विद्यार्थी म्हणजे पंडीत नेहरूंच्याच शब्दात सांगायचं झालं तर 'Child is father of Man' ही तीन सूत्र घेऊन लिहिलेलं .......' हे पुस्तक म्हणजे आपल्या रोजच्या परिपाठीच्या कामातून आलेल्या अविस्मरणीय अनुभवांचं शब्दांकन ते केलं आहे. दिगंबर टिपुगडे यांनी संपतराव गायकवाड यांच्याकडे सचोटी, संवेदनशीलता व कर्तव्यपरायणता असल्याने त्यांना लहान प्रसंगातून महान संस्कार, विचार दिसतो.
या पुस्तकातील ५० पानात पस्तीस एक प्रसंगांचं वर्णन आहे. सारे प्रसंग घटना प्राथमिक, माध्यमिक शाळेतील. प्रसंगातील नायक आहेत शाळेतील विद्यार्थी, विद्यार्थिनी. गौण पात्रे आहेत शिक्षक, पालक, प्रसंगाची रचना व मांडणी ‘लेकी बोले, सुने लागे' अशी आहे. त्यामुळे पुस्तकात विद्यार्थ्यांचे चित्रण असलं तरी शिकवण मात्र शिक्षक, पालकांसाठी आहे. त्यामुळे हे पुस्तक संपतराव गायकवाड यांनी शिक्षक, पालकांसाठी लिहिले आहे, हे स्पष्ट. सदर पुस्तक शिक्षक वाचून, विचार करतील, तर त्यांना विद्याथ्र्यांकडे पाहण्याची एक संवेदनशील दृष्टी मिळेल. पालक वाचतील तर आपल्या पाल्यांकडून आपल्याला शिकण्यासारखं बरंच असतं, याची जाणीव होईल.
‘शाळा तपासणी' हे वार्षिक कर्मकांड नसून स्वयंमूल्यमापनाची वार्षिक पर्वणी होय, असा वस्तुपाठ देणारे हे लेखन आहे. विद्यार्थ्यांच्या मनात शिक्षकांविषयी किती परम आदर असतो याचं चित्रण हे पुस्तक करतं. शाळेत पादत्राणे बाहेर काढून वर्गात जायची शिस्त शिकवणारे शिक्षक, त्यांच्या लेखी शाळा म्हणजे पवित्र ज्ञानमंदिर. तिथे तपासणीला आलेले ‘साहेब’ बूट घालून वर्गात येतात म्हणून उत्तर न देता मौन निषेध नोंदवणारा विद्यार्थी मला महात्मा गांधींचा सच्चा सत्याग्रही वाटतो. आपल्या भावाला फोडणीचा भात आवडतो म्हणून स्वतः उपाशी राहून भावासाठी डबा नेणारी सुमन मला गीतेचा ‘तेन त्येक्तेन भुजितः' (अगोदर त्याग आणि नंतर भोग!) संदेश आचरणारी संस्कारी अनुकरणीय, आदर्श बहीण वाटत राहते. वर्गात शिक्षक शिकवित असताना कॅन्सरग्रस्त आईच्या सांगाव्याची वाट पाहणारा यातील मुलगा मला कायम खिडकीबाहेर पाहणा-या चिमुरड्या
