युगान्त / ७३
पाच
द्रौपदी
द्रौपदी आणि सीता भारतातील दोन महाकाव्यांच्या नायिका. पण केवळ दोन आदिग्रंथांच्या नायिका ह्याच्याखेरीज इतरही साम्य खूप आहे. दोघीही एका प्रकारे भूमिकन्याच. एक यज्ञासाठी भूमी नांगरताना सापडली. तर दुसरी प्रत्यक्ष यज्ञकुंडातुन निपजली. दोघींचेही लग्न पण लावून झालेले. एकीचा वनवास चौदा वर्षे, तर एकीचा तेरा वर्षे. ह्या ना त्या कारणांमुळे दोघींचे आयुष्य विफल ठरलेले. पण ही साम्ये धरूनसुद्धा जितका जास्त विचार करावा, तितकी भिन्नताच अधिक प्रत्ययाला येते. ह्या भिन्नतेचे एक कारण म्हणजे ज्या ग्रंथांच्या त्या नायिका आहेत, त्या ग्रंथांच्या स्वरूपातील जमीन-अस्मानाचा फरक.
आजकालच्या काळात विशेषतः इंग्रजी वाङ्मयातील मूल्यांना अनुसरून ह्या दोन्ही ग्रंथांना महाकाव्ये म्हणायचा प्रघात पडला आहे. आपल्या परंपरेप्रमाणे महाभारत हे काव्य नसून एक इतिहास आहे.
ह्या लेखात फुल्यांपर्यंतचा भाग आहे, तो महाभारताच्या संशोधित आवृत्तीवर आधारलेला आहे. त्यानंतरची ‘नरोटी' माझी.
