डोळस प्राणी :
डोळ्याच्या आकाराला पण डोळसपणाच्या दृष्टीने महत्त्व आहे. डोळ्याच्या मागच्या भागातल्या पडद्यावर बाहेरील विश्वाचं प्रतिबिंब पडतं आणि त्या प्रतिबिंबाच्या आधारे मेंदू ‘पाहण्या'चं काम करतो. कुठलीही वस्तू स्पष्ट दिसायला तिच्या वेगवेगळ्या भागांचं प्रतिबिंब वेगळं पडलं पाहिजे. (पहा चित्र क्रमांक २).
अ आणि ब ची प्रतिबिंबे अ, आणि ब, येथे पडली आहेत. पण अ, व ब, हे किती जवळ असू शकतील? त्याला मर्यादा आहे आणि ती घातली आहे प्रकाशाच्या 'वेव्ह लेंग्थ'ने. (वेव्हलेंग्थ म्हणजे प्रकाशलहरीची लांबी). त्यामुळे अ आणि ब हे फार जवळ असले (म्हणजे वरील मर्यादेचं उल्लंघन झालं) तर अ आणि ब हे वेगळे दिसत नाहीत.
ह्यामुळे मोठ्या आकाराच्या डोळ्याला जास्त स्पष्ट दिसू शकतं आणि त्यामुळे लहान प्राण्यांचे डोळे त्यांच्या शरीराच्या तुलनेने शक्य तितके मोठे ठेवायचा निसर्गाचा प्रयल असतो. तरी त्यांचे डोळे माणसाइतके कार्यक्षम नसतात. (उंदराला सहा फुटांवरून दोन माणसांच्या चेह-यातला फरक ओळखता येणार नाही !)
त्याउलट मोठ्या प्राण्यांचे डोळे त्यांच्या शरीराच्या मानाने मोठे असत नाहीत. कारण इतक्या मोठ्या डोळ्यांची त्यांच्या जीवनाला आवश्यकता नसते. हत्तीचे डोळे माणसाच्या डोळ्यांच्या मानाने फार मोठे नसतात. प्राणिशास्त्रातही गणिताला वाव असतो हे हॉल्डेनसाहेबांच्या विधानांनी दाखवून दिलं आहे.
