पान:Arth shastrachi multatve cropped.pdf/78

विकिस्रोत कडून
हे पान प्रमाणित केलेले आहे.
[६६]

 वरील विवेचनावरुन उत्पादक व अनुत्पादक ही शब्दांची जोडी किती निरनिराळ्या अर्थानें वापरली जाते हें दिसून येईल व शब्दांच्या अर्थामध्यें अशी व्यापकता व संदिग्धता उत्पन्न झाली ह्मणजे ते शब्द शास्त्रीय विवेचनाला निरुपयोगी होऊन जातात. तोच प्रकार या शब्दांचाही झाला आहे. मागील भागांत सांगितलेलीं संपत्तीच्या उत्पत्तीचीं अमूर्तकारणें व या पुढील भागांत सांगावयाचीं मूर्तकारणें यांपैकीं कोणत्याही कारणाला आस्तित्वांत आणून संपत्नीच्या उत्पादनाला मदत करणारे वर्ग ह्मणजे उत्पादक वर्ग होत व अशा वगचेि श्रम ते उत्पादक श्रम होत. अर्थात उत्पादक व अनुत्पादक या भेदाचा उपयोग सामान्यतः आपल्या श्रमानें आपलें पोट भरणारे व भिक्षेने किंवा अन्य तऱ्हेनें टुस-याच्या जीववर उपज़ीविका करणारे ऐदी लोक असे समाजाचे दीन वर्ग दाखवण्याकदे हाईल.
 आतां या श्रमाची कर्तबगारी किंवा कार्यक्षमता कोणत्या गोष्टीवरअवलंबून आहे हैं पाहावयाचें राहिलें.
 पहिली गोष्ट आनुवंशिक गुण. या बाबतींत निरनिराळ्या देशांमधील मजुरदारांमध्यें किती तरी अंतर आहे. काम करण्याची शक्ती, राकटपणा, सामर्थ्य, हे गुण निरानराळ्या लोकांमध्यें निरनिराळ्या प्रमाणांत दिसून येतात. या भेदाचीं - कारणें शोधून काढणें हें अर्थशास्त्राचें काम नाही; परंतु हा भेद आहे व त्यामुळे निरनिराळ्या देशांच्या श्रमांत विलक्षण अंतर पडतें ही गेोष्ट अर्थशास्त्राने नमूद करावयाची आहे. राशीयन मजुरापेक्षां फ्रेंच मजूर तितक्याच वेळांत दीडपट काम करतो तर इंग्रज मजूर फ्रेंच मजुरांपेक्षांही जास्त काम करतो. या बाबतींत सर्व युरोपामध्यें इंग्रज मजुरांचा नंबर वर लागतो. व अमेरिकन मजुरांचा नंबर इंग्रज मजुराच्याही वर लागतो असे ह्मणतात.
 हिंदुस्थानांत तर हे आनुवंशिक गुण जातिभेदामुळे निरनिराळ्या जातींत अगदीं निरनिराळ्या प्रमाणानें दिसून येतात, उत्तराहिंदुस्थानांत परदेशी, पठाण वगेरे लोक शरीरबांध्यानें, सामथ्र्यर्नेि, व मजबुतीनें सर्व हिंदुस्थानांत वरिष्ठ आहेत. यामुळं हैं लोक शिपाई उत्तम बनतात, व म्हणूनच या लोकांचा भरणा हिंदुस्थानच्या सैन्यांत पुष्कळच केला जातो. निवळ मुंबई इलाख्याकडे दृष्टि दिली तरी किती तरी फरक दिसुन येतो.