पान:Arth shastrachi multatve cropped.pdf/56

[४४]

  या ग्रंथाच्या दुस-या पुस्तकांत संपत्तीच्या उत्तपत्तीच्या कारणांचा विचार करावयाचा आहे. तेव्हां उत्पति हा एक अर्थशास्त्राचा भाग झाला. तिस-या पुस्तकांत संपत्तीची वांटणी व तिचे सर्व नियम यांचा व तत्संबंधीं सर्व प्रश्नांचा ऊहापोह केला जाईल. जरी विवेचनाच्या सोयीकरतां उत्पत्ति, वांटणी व विनिमय असे अर्थशास्त्राचे तीन पृथक भाग करण्याचा अर्थशास्त्रकारांचा सांप्रदाय आहे, तरी पण हे भाग वस्तुतः पृथकू नसून ते एकमेकांशीं संलग्न झालेले आहेत. इतकेंच नव्हे तर ते परस्परावलंबी आहेत याचें मागें दिग्दर्शन केलेंच आहे. संपत्नीची उत्पत्नी कशी होते याचा विचार करतांना आपल्याला असें दाखवावयाचें आहे की, राष्ट्रीय संपत्नीच्या उत्पादनांत समाजांतील निरनिराळ्या वर्गाचें प्रत्यक्ष किंवा अप्रत्यक्ष साहाय्य लागतें व अप्रत्यक्षपणें किंवा प्रत्यक्षपणें त्यांचे श्रम कारणीभूत होतात. आतां या सर्व वर्गाच्या एकवटलेल्या श्रमानें उत्पन्न झालेल्या संपत्नीमधून प्रत्येकाच्या श्रमाच्या मोबदल्याबद्दल त्याला वांटा मिळाला पाहिजे. म्हणजे राष्ट्रीय संपनीच्या उत्पादनाच्या प्रश्नापासून साहजिकपणें संपत्नीच्या वांटणीचा प्रश्नही निष्पन्न होतो. तसेंच कांहीं एक प्रकारची वांटणी होत असली ह्मणजे त्या पद्धतीचा परिणाम उत्पत्तीवर होतो. उदाहरणार्थ, आयर्लंडमधल्या शेतकीच्या उत्पन्नाच्या असमतेच्या वांटणीमुळं आयरिश शेतक-यांना शेतांमध्यें जास्त उत्पन्न करण्याची बुद्धि होणें अशक्य होतें; यामुळे आयरिश शेतीपासून फार कमी उत्पन्न येत असे. तेव्हां वाटणी व उत्पति है भाग परस्परावलंबी आहेत हें उघड़ झालें. तसेच उत्पत्ती व विनिमय यांचा निकट संबंध आहे. संपत्तीची वाढ होण्याचें माेठें साधन ह्मणजे श्रमविभागाचें तत्व होय. परंतु श्रमविभागाचें तत्व जितक्या प्रमाणानें समाजांत अस्तित्वांत येईल तितक्या प्रमाणानें विनिमयही वाटलाच पाहेिजें. कारण जसजसा एक मनुष्य आपलें श्रमसर्वस्व एकाच धंद्यात किंवा एका धंद्याच्या एका विशिष्ट क्रियेंत घालवितो तसतसें त्याच्या सर्व गरजा भागविण्याकरतां त्याला दुस-याच्या श्रमाकडे पाहावें लागतें. म्हणजे असा मनुष्य आपल्या श्रमाचें फळ दुस-याच्या श्रमाच्या फळाशीं विनिमय करून त्याचा उपभोग घेतो.
  या ग्रंथाच्या पांचव्या पुस्तकांत सरकारी उत्पन्नांची मीमांसाव व विशेषतः कराच्या तत्वाचा विचार व तात्संबंधी प्रश्न यांचा विचार कराव-