[३०]
या पंथाचे प्रवर्तक रोशर, हैंल्डीबांड व नाइस हे होते. या पंथाचे
मुख्य म्हणणे असें आहे की, अर्थशास्त्राचा तात्विकदृष्ट्या विचार कधींच
करतां येत नाही. कारण समाजाचीं औद्योगिक व इतर अंगे यांचा अगदीं
निकट संबंध आहे. तेव्हां प्रत्येक राष्ट्राची औद्योगिक स्थिति इतिहासदृष्टया
ठरविली पाहिजे व या ऐतिहासिक निरीक्षणावरून काय ते सिद्धांत काढले
पाहिजेत. तसेच अर्थशास्त्रामध्ये सर्व काळी व सर्व ठिकाणी व सर्व
स्थितींत सारखे लागू पडणारे असे नियम नाहीत. सारांश, अर्थशास्त्र हैं
तार्किक शास्त्र नाही व त्याची पद्वतिही तार्किक नाही, तर हैं शास्त्र अनुभ
विक शास्त्र आहे व त्याची पद्धति ऐतिहासिक आहे
ऐतिहासिक पंथाने या दृष्टीने अर्थशास्त्राचा विचार केला आहे व
त्यांच्या श्रमानें अर्थशास्त्राचा सविस्तर इतिहास, तसेच प्रत्येक देशाचे औद्यो
गिक इतिहास निर्माण झाले आहेत. व या नवीन माहितीवरून त्यांनींअभि-
मत अर्थशास्त्रांतील बऱ्याच प्रमेयांचा व विधानांचा खोटेपणा सिद्ध केला
आहे. जर्मनीमध्ये हा ऐतिहासिक पंथ व पूर्वी निर्दिष्ट केलेला सामाजिक पंथ
यांचे फार प्राबल्य आहे. तर अभिमत अर्थशास्त्राचे इंग्लंडमध्ये फार प्राबल्य
आहे. तरी पण तेथेही जर्मनीच्या ऐतिहासिक पंथाची छाप अलीकडील
ग्रंथकारांवर पडलेली दिसते.
द्द इंग्लंडमध्ये सुद्धां अभिमत अर्थशास्त्राच्या पुष्कळ तत्वांचे खंडन
करणारे ग्रंथ प्रसिद्ध होतच आहेत. कांहींजणांनीं नीतिशास्त्रदृष्ट्या या
शास्राच्या तत्वांचा विचार केला आहे; व नीतिशास्त्रदृष्टया हे शास्त्र
भयाण आहे असे प्रतिपादन करणारे वाइमयविषयक ग्रंथकर्ते कार्लाईल
व रस्किन यांनी या शास्त्राची सररहा निंदा केली आहे.
कांहीं ग्रंथकारांनीं आभिमत अर्थशास्त्रकारांच्या कांही बाबतीतील
चुका दुरुस्त करून पुष्कळ नवी प्रमेयें, सिद्धांत व नियम काढण्याचा प्रयत्न
केला आहे, व या तऱ्हेने या शास्त्रांत पुष्कळ भर पडत आली आहे.अशा
तऱ्हेने पूर्वीच्या शास्त्रात भर घालणारे ग्रंथकार म्हणजे जेहन्स, मार्शल,
वाँकर, कॅरे वगैरे होत.
कांहीं ग्रंथकारांनीं अभिमत अर्थशास्त्र हें सर्वथा असत्यमय व खोटं
शास्त्र असून कुचकामाचे आहे असें प्रतिपादन केले आहे,आणि
नवीन अर्थशास्त्राची अगदीं पायापासून-नव्हे पूर्वीच्या पायासुद्धां पार
पान:Arth shastrachi multatve cropped.pdf/42
या पानाचे मुद्रितशोधन झालेले आहे