पान:Arth shastrachi multatve cropped.pdf/29

[१७]

 रणा घडवून आणल्या असत्या तर फ्रान्समधली भयंकर राज्यक्रांति व तिचे दुष्परिणाम टळले असते. परंतु या लोकांच्या मतांचा परिणाम आधिकारी लोकांवर झाला नाहीं, व त्यांचीं मतें व प्रमेयें त्यांच्या पुस्तकांतच राहिलीं. मात्र त्यांच्या अप्रतिबंध व्यापाराच्या तत्वाचा कांहीं काळानें अॅडाम स्मिथनें फैलाव केला, व एक दोन शतकें तरी हें तत्व अबाधित रााहलें.
 निसर्गपंथानंतरच्या अर्थशास्त्राच्या पंथाचा जनक अॅडाम स्मिथ होय. अॅडाम स्मिथच्यापूर्वी इंग्लंडमध्यें सुद्धां उदीमपंथाच्या विरुद्ध मताचे पुष्कळ लेखक झाले. त्यांत ह्या इतिहासकाराचे अर्थशास्त्रविषयक निबंध फार मह्त्वाचे आहेत; परंतु या सर्व ग्रंथकारांच्या ग्रंथांतील ग्राह्यांश अॅडाम स्मिथच्या अभिमत ग्रंथांत आल्यामुळे अॅडाम स्मिथच्या उज्ज्वल कीतींमध्यें या ग्रंथकारांचीं नावं मावळून गेल्यासारखीं झालीं आहेत. ज्याप्रमाणें अॅरीस्टाटलला तर्कशास्त्राचा जनक समजतात त्याप्रमाणें अॅडाम स्मिथला अभिमत अर्थशाखाचा जनक समजतात. याचा अर्थ त्यानें सर्व शास्त्र अगदीं अथपासून इतिपर्यंत नवेंच केलें असा मात्र नव्हें आतांपर्यंत आपण पाहिलेंच आहे कीं, अर्थशास्त्रासंबंधीं दोन पंथ अॅडाम स्मिथच्या पूर्वींच उद्यास आले होते. परंतु अंडाम स्मिथ यानें आपल्यापूर्वीं झालेल्या अर्थशास्त्रविषयक वांड्मयापासून घेण्यासारख्या सर्व गोष्टी ग्रहण करून आपल्या बहुश्रुतपणानें, विचारानें व अवलोकनानें मिळविलेल्या ज्ञानाची त्यांत भर घालून या शास्त्राला व्यवस्थित व संघटित असें स्वरूप दिले. त्यानें या शास्त्राची मर्यादा ठरवून त्याची स्पष्ट अशी व्याख्या केली.या शास्त्रांतील निरनिराळे प्रश्न व विषय हे एकमेकांशी कसे संलग्न आहेत व ते परस्परावलंबी असुन कांहीं सर्वमान्य साधारण तत्वांपासून कसे सिद्ध होतात, हें आपल्या सुंदर विचारसरणीनें व विशेषतः विषद भाषाशैलीनें त्यानें लोकांच्यापुढे मांडिले. यामुळें अॅडाम स्मिथचा ग्रंथ एकदम विद्न्मान्य होऊन त्याच्या मतांचा प्रसार झपाट्यानें होऊं लागला व युरोपांतील इतर देशांतही त्याच्या पुस्तकाचीं भाषांतरें व रूपांतरें होऊ लागलीं. इंग्लंडमधील प्रसिद्ध मुत्सद्दी पिट हा स्मिथच्या मताचा आभमानी झाला.