पावसाचे संबंधाने हिंदुस्तानाचे४भाग कल्पितां येतातः १* अतिवृष्टीचा प्रदेश. २ * अनावृष्टीचा प्रदेश. ३ * अधिक वृष्टीचा प्रदेश. व ४ *अल्पवृष्टीचा प्रदेश. १५ इंचपर्यंत ज्या ज्या ठिकाणी पावसाचे मान आहे, त्या त्या ठिकाणास अनावृष्टीचा प्रदेश म्हणावें. ज्या ठिकाणी १५ पासून ३० इंचपर्यंत पावसाचे मान असते, त्यास अल्पवृष्टीचा प्रदेश म्हणावें. ज्या ठिकाणी ३० पासून ७० इंचपर्यंत पावसाचे मान आहे, त्यास अधिक वृष्टीचा प्रदेश म्हणावें. व ज्या ठिकाणी ७० इंचांपेक्षा जास्त पावसाचे मान आहे, त्यास अतिवृष्टीचा प्रदेश म्हणावें. निरनिराळ्या ठिकाणी असे पावसाचे मान कां बदलते ते आतां पाहू.
अतिवृष्टीचा प्रदेश–सह्याद्रीच्या खालीं कोंकण, गोवे, कांची, त्रिवेंद्रम इत्यादि प्रांत बहुतकरून समुद्राचे सपाटीबरोबरच आहेत. हा प्रदेश कोठे कोठे म्हणजे मुंबईचे सुमारास १५ किंवा २० मैलपर्यंत रुंद आहे, आणि कित्येक ठिकाणी म्हणजे काननूर वगैरेचे सुमारास फारच अरुंद आहे. ह्या प्रदेशांत ज्या ठिकाणी सह्याद्रि अगदी समुद्राजवळ येतो त्या ठिकाणीं, नैर्ऋत्येचा वारा सुरू झाला म्हणजे पुष्कळच पाऊस पडतो असे दिसते. परंतु, उत्तरेकडे जसजसे यावें तसतसे पर्वतही आंत दूर जातात; आणि किना-यावर पाऊसही कमी कमी होत जातो. तुम्हीच पहा
* ह्यांस इंग्रजीत अनुक्रमें Area of excessive rainfall, Area of no rain-full, Area of moderate rain-fall, & Area of precarious rain-fall, अशी नावे आहेत.
