पान:हिदुस्थानातील पाऊस व झाडे.pdf/67

विकिस्रोत कडून
हे पान प्रमाणित केलेले आहे.



५४

सारख्याच आकारमानाचे घेतले तर फुगलेला पदार्थ मूळ पदार्थापेक्षां हलका असलाच पाहिजे. वातावरणांतील हवेस ज्या ठिकाणी उष्णता लागते, तेथे ती फुगते; म्हणजे सभोवतालचे हवेपेक्षा पातळ व हलकी होते. पाण्याचे तळाशीं बूच ठेविलें, तर ते जसे आपोआप वर येते त्याप्रमाणे ही हलकी हवा आपोआप वर जाऊं लागते; व तिची रिकामी झालेली जागा सभोंवतालची थंड अर्थात् जड असलेली हवा भरून काढू लागते, ह्यामुळे हवेस गति उत्पन्न होते; व ह्या गतियुक्त हवेस वारा म्हणतात.

 जाड कागदाचा एक वर्तुलाकार तुकडा घेऊन तो सर्पाकृति कातरावा, व त्याचे मध्य एका सुईच्या अग्रावर ठेवावे म्हणजे तो बाजूस लिहिलेल्या आकृतींत दाखविल्याप्रमाणे दिसेल.

ह्याच्या खालीं एक जळती मेणबत्ती ठेवावी. मेणबत्तीच्या उष्णतेने हवा पातळ होऊन वर जाऊं लागेल व तिचा आघात कागदावर होऊन कागद गरगर फिरूं लागेल. अशीच क्रिया पृथ्वीवर मोठ्या प्रमाणाने चालत असते.

 पृथ्वीवर निरनिराळ्या वेळी निरनिराळे ऋतु होत असल्याकारणाने, उष्णतेचे मान निरनिराळ्या ठिकाणी कमी जास्त होते व त्यामुळे वाऱ्याची उत्पत्ति होते. हे उष्णतेचे कार्य हवेवर सर्वत्र