पाऊल जस जसें पुढें पडणार, तस तसे ते एकमेकांपासून
अधिकाधिकच अलग होत जाणार. म्हणून ह्या ठरावा-
मुळे त्यांचें परस्परांमध्यें भांडण होण्याचा संभव नाहींसा
झाला.
पोपाचा हा ठराव जर इंग्लिशांनी मानिला असता
तर नव्या जगांत ( अमेरिका खंडांत ) त्यांस पाऊल
टाकण्यासहि जागा मिळाली नसती. परंतु त्यांनीं
पोपाचा अधिकार लवकरच झुगारून दिला; म्हणून
इंग्रजांच्या वसाहतीं- जे जे नवीन प्रदेश माहित होत
चालले होते, त्या त्या प्रदेशांत जा-
संबंधी राज्याचा
प्रारंभ.
ऊन व्यापारासंबंधानें आपला फायदा त्यांना करून घेतां
आला. हा एक तत्कालीन *धर्मक्रांतीचाच परिणाम
होय. ह्या नवीन वसाहतींना मूळच्या देशांशी ( ज्या
ज्या देशांतील लोकांनी त्या स्थापिल्या असतील त्या
देशांशीं ) मात्र व्यापार करूं द्यावयाचा, अशी युरोप
खंडांतील सर्व राष्ट्रांची त्या वेळीं समजूत होती. तेव्हां
आपण स्वतः जर वेळींच कांहीं हालचाल केली नाहीं,
तर व्यापारासाठी नवीन उघडणान्या ह्या पेठांचा (अमे-
* युरोप खंडांतील ख्रिस्ती देवालयांतून चालू असलेल्या
धर्माचें स्वरूप बदलून त्यांत सुधारणा करण्याची सुरवात १६व्या
शतकांत झाली; तीस “ रेफर्मेशन ” ( धर्मक्रांति ) म्हणतात.
ही हकीगत ८व्या हेन्रीच्या कारकीर्दीत घडली; व या वेळेपासून
पोपाची सत्ता फार कमी होत चालली.
