पान:सामाजिक विकासवेध (Samajik Vikasvedh).pdf/147

सामान्यांचे ‘स्मार्ट’ समाजकार्य

 काही शब्द उपजत बहुपेडी, बहुआयामी असतात खरे. ‘स्मार्ट’ शब्दाचंच घ्या. हा शब्द सर्वसाधारणपणे ‘सुंदर' नि ‘चतुर' अशा अर्थांनी वापरला जात असला तरी त्याच्या किती अर्थछटा आहेत म्हणून सांगू? ‘स्मार्ट’ शब्दाचा एक अर्थ आहे वेदना, शल्य, ठसठस. त्याचा आणखी एक अर्थ आहे बोचणी. एखादा मनुष्य जिव्हारी बोलला की त्याची टोचणी मनास सतत कुरतडत राहते. ज्या अर्थाने 'स्मार्ट' शब्द सर्रास वापरला जातो, त्या अंगाने त्याचे अनेक अर्थ प्रयोग आढळतात. 'स्मार्ट' म्हणजे तत्पर, उत्साह जिवंतही. क्षमता या अंगानेही तो वापरला जातो. विचार, बुद्धिच्या संदर्भात त्याचा अर्थ चाणाक्ष' असाही संभवतो. हुशार, तजेलदार, बुद्धीमान म्हणूनही तो लोक वापरतात. ‘स्मार्ट’चा आंगिक अर्थ 'देखणा' असा होतो. वागण्याच्या संदर्भात तो चातुर्य अंगाने ओळखला जातो. कृती म्हणून योग्यता, शहाणपण असा वृत्तिपरक बोध हा शब्द देत असतो.
 शब्दांचे अर्थ संदर्भाने तयार होतात हे काव्यात जसे खरे असते, तसे ते व्यवहारातही. समाजकार्य, समाजसेवा अशा संदर्भात आपण ‘स्मार्ट शब्द वापरतो तो मात्र ‘नि:स्पृह' या अर्थाने. हा अर्थ कदाचित कुठल्या शब्दकोशात नाही आढळणार; पण तो व्यवहारात मात्र प्रचलित दिसतो. समाज म्हणजे केवळ विशिष्ट जात, धर्म, वंश, वर्ग, लिंग, आदींचा समूह नव्हे. ती एक सबंध व्यवस्था आहे. एका समाजात राहणा-या माणसांचा एकमेकांशी पूरक व हितवर्धक संबंध असतो, तोवर समाज गुण्यागोविंदाने नांदत राहतो. समाजात सबल असतात तसे दुर्बलही. अनाथ, निराधार, दलित, वंचित, उपेक्षित, प्रज्ञाचक्षु, दिव्यांग, गतिमंद सर्वांना त्यांच्या मर्यादा, उणिवांसह स्वीकारून विकासाची संधी देणं, प्रसंगी सुविधांचं झुकतं माप देणं यालाच नव्या काळात सामाजिक न्याय म्हणतात. अशा

    सामाजिक विकासवेध/१४६