स्त्री आत्मकथनं, हिंदीतील अनिता राकेश, अमृता प्रीतम यांची आत्मकथनं आणि जागतिक वाङ्मयातील ‘ब्रिक लेन’, ‘माय फ्युडल लॉर्ड’, ‘ब्लासफेमी' सारखी पुस्तकं असो, सारी वाचताना वरील प्रश्न नि विचार घोंघावत राहतात. आजवरच्या स्त्री आत्मकथनात घुसमट जरूर आहे. गरज आहे हुंकाराची. अमृता प्रीतम, महाश्वेता देवी, तस्लीमा नसरीन यांच्या लेखनातील आत्मस्वर जोवर स्त्री लेखनाचा परवलीचा हंकार होणार नाही, तोवर खरं स्त्रीजीवन हे आढळात येणं कठीण. त्यासाठी समाजजीवन, स्त्री-पुरुष संवाद, सहवास, सहअस्तित्व, समभाव, समानत्व इत्यादी अंगांनी विकसित होण्याची गरज आहे. स्त्रीस 'माणूस' समजण्याची, तसे वागण्याची व तसा विकास घडवणारी समाजव्यवस्था, शिक्षण पद्धती, मानसिक व्यवहार दिनक्रम, परिपाठ म्हणून येईल, तो सुदिन होय. हे लिहीत असताना दुष्यंतकुमारच्या या ओळी उगीचच आठवत राहतात-
पक गई हैं आदतें, बातों से सर होंगी नहीं,
कोई हंगामा करो, ऐसे गुजर होगी नहीं।।
(साये में धूप)
▄ ▄
