पान:शब्द सोन्याचा पिंपळ (Shabda Sonyacha Pimpal).pdf/69

विकिस्रोत कडून
हे पान प्रमाणित केलेले आहे.

तरीसुद्धा आमच्या घरात स्वयंपाकात पान वाढावयास घ्यायचे नाही. चटण्याकोशिंबिरीला किंवा तिखट-मीठालादेखील शिवायचे नाही. पुरुषांच्या (नव-याच्या) मांडीला मांडी लावून बसावे म्हणजे छान दिसेल!' असं सारं सहन करत त्या शिकल्या, सवरल्या नि सावरल्याही!

 न्यायालयीन सेवेत असताना असिस्टंट स्पेशल जज्ज म्हणून त्यांची नाशिक, धुळे आदी ठिकाणी नियुक्ती होत राहिली. या पदासाठी फिरती स्वारी घेऊन दौरा काढावा लागे. त्याचा मोठा सरंजाम असे. त्याचे मनोज्ञ वर्णन पुस्तकात अनेक ठिकाणी सापडते. त्यातून त्या वेळची प्रशासन पद्धती, सरंजामी, मानमरातब, लवाजमा इत्यादींवर प्रकाश पडतो. रमाबाईंची लेखनशैली सूक्ष्म निरीक्षणातून चित्र जिवंत करण्याची आहे, हे कळते. स्वारी (दौरा) च्या वर्णनात त्या एके ठिकाणी लिहितात, “आदले दिवशी मुक्काम नेमला असेल तेथे सकाळी आठ-नऊ वाजता जाऊन उतरायचे. घोड्याच्या गाडीत आम्ही उभयता, एक शिपाई व कोचमन आणि त्या गाडीत सामान म्हटलं म्हणजे गादी, तक्क्या, दोन दफ्तरे, दऊत, फराळाचा डबा व पाण्याची सुरई इतके नेहमी बरोबर असे. मुक्कामाच्या जागी उतरल्याबरोबर, शिपायाचे काम म्हटले म्हणजे जवळपास झाडांची गर्द छाया असेल, तेथे गादी, तक्क्या , दऊत, दफ्तर मांडून ठेवायचे व ‘बसायची जागा तयार आहे' अशी येऊन वर्दी द्यायची. तोपर्यंत स्वतः (न्यायमूर्ती) गाडीतून उतरल्याबरोबर मुखमार्जनादी प्रातर्विधी करून उतरलेले ठिकाण आजूबाजूने मोकळे व कोरडे आहे, पिण्याचे पाणी वाहते व स्वच्छ आहे, असे स्वतः पाहून मग इकडे येऊन कामाला सुरुवात होई. बैलगाड्या आधीच थोडा वेळ आलेल्या असत किंवा त्यांची मुक्कामावर गाठ पडे. मी गाडीतून उतरल्याबरोबर बैलगाडीतील भांड्यांचे व साहित्याचे पेटारे काढवून जेथे स्वयंपाक करावयाचा असेल ती जागा बाईकडून झाडून घेऊन व सडा घालवून स्वच्छ करवी. मग भांडी व साहित्य काढून मोकळी झाल्यावर सांजा व तोंडी लावणे करून जिकडे बसणे झाले असेल तिकडे घेऊन जाई." (पृ - ८७, ८८)' ... या वेळी आमचेबरोबर पाच-सात शिपाई, पाच-सात कारकून, शिरस्तेदार, दोघे स्वयंपाकी, एक घरकामाचा ब्राह्मण, एक माझी बाई, गडी, हमाल, गाडीवाले मिळून पस्तीस-चाळीस माणसे होती. शिवाय सात बैलगाड्या, दोन तंबू, एक घोड्याची गाडी इतके खटले (लवाजमा) असे.' (पृ - ८७) अशी स्वारी पाहून लोक विचारत, कोणत्या राजाची स्वारी आहे? काळाचं भान देण्याचे विलक्षण सामर्थ्य रमाबाईंच्या

शब्द सोन्याचा पिंपळ/६८