पान:शब्द सोन्याचा पिंपळ (Shabda Sonyacha Pimpal).pdf/66

विकिस्रोत कडून
हे पान प्रमाणित केलेले आहे.

 वरील अंगानेही सदरचे पुस्तक आत्मकथेपेक्षा (Autobiography) आठवणीद्वारे (Reminiscences) आपले व पतीचे वैवाहिक जीवन, कौटुंबिक सौख्य चित्रित करण्याच्या दृष्टीनेच केलेले लेखन असावे असे वाटते. 'सावली'चे रूपांतर ‘स्वयंप्रकाशात होण्याची किमया या आयुष्यकहाणीतून समजते. शंभर वर्षांपूर्वीची स्त्री ही स्त्री-पुरुष समानतेचा विचार करू शकत नसली, तरी पुरुषांबरोबरीने आपण पुढे गेले पाहिजे, हा ध्यास खचितच तिच्या मनी होता. इंग्रजी समाज व साहित्यातून ही इच्छा तिच्या मनात रुजत होती. सोवळ्यातली स्त्री ‘ओवळी' होण्याची धडपड, प्रयत्न या कथेच्या ठायी ठायी आढळतात. त्यामुळे आज वाचतानाही त्या यातनांची जाणीव झाल्यावाचून राहात नाही व हेच लेखिकेच्या लेखनशैलीचे यश होय.

 श्रीमती रमाबाई रानडे यांनी या पुस्तकात प्रारंभापासून शेवटपर्यंत कुठेही महादेव गोविंद रानडे यांच्या नावाचा उल्लेख केलेला नाही. सर्वत्र त्यांचा उल्लेख ‘स्वतः' असा आहे. नावाचा उच्चार न करण्यातून पतीबद्दलचा व्यक्त होणारा आदर हा त्या वेळच्या स्त्रीमनाची ओळख करून देतो. हा चरित्र प्रपंच त्यांनी मन पवित्र करण्याच्या (मन हलके करण्याच्या) उद्देशाने केल्याचे पुस्तकाच्या प्रारंभीच्या तुकारामांच्या अभंगावरून स्पष्ट होते. पतीच्या जन्मापासून ते मृत्यूपर्यंतची ही कहाणी या कहाणीस आपली साथसंगत कशी होती, हे रमाबाई कथन करतात. पति-जन्म, शिक्षण, संस्कार इत्यादी ऐकीव माहिती आधारे त्या स्पष्ट करतात.

 ‘आमच्या आयुष्यातील काही आठवणी'तून होणारे समाजदर्शन मोठे विलक्षणच. त्या वेळी मुलींना लग्न ठरल्याखेरीज नुसत्या पाहण्यासाठी पाठवण्याची चाल नव्हती. न्यायमूर्ती रानडे यांची धाकटी बहीण दुर्गा एकवीस वर्षांची होती. तिच्या लग्नाऐवजी वडील आपल्या पुनर्विवाहाबद्दल आग्रही असल्याचं वैषम्य त्यांच्या मनात होतं. व्रतस्थ (अविवाहित) राहण्याचा नियम स्त्री-पुरुष दोघांनाही समान असावा, असे सुधारक रानडे यांना वाटायचे. रंगरूपापेक्षा कुलिनतेवर जास्त लक्ष ठेवले तर तो संबंध अधिक सुखाचा होईल' हे रानड्यांचे म्हणणे आजही अनुकरणीय वाटते. आपण काय म्हणून मुलगी देण्याचा विचार केला आहे?' असा खडा सवाल सास-यास करणारे रानडे सुनावतात की, 'आपण जुन्या घराण्यातील जहागीरदार आहात. मी सुधारक असून पुनर्विवाहाच्या पक्षाचा आहे. तसेच, मी शरीराने धट्टाकट्टा दिसलो, तरी डोळ्यांनी, कानांनी अधू आहे. शिवाय मला विलायतेतून

शब्द सोन्याचा पिंपळ/६५