त्रिकालाबाधित आकलन घेऊन येणारी ‘ज्वाला आणि फुले' कविता... तिच्यात फुलांचं लालित्य जसं आहे तसंच ज्वालेतील प्रखरताही! तो कवीचा अंतर्यामी उद्गार असल्याने त्यात अनुभवजन्य तत्त्वज्ञान आपसूक असतं.
‘शतकाचे शुक्र' ही संग्रहातील पहिली कविता. ती वाचत असताना लक्षात येतं की, कवी बाबा आमटे आपल्या काव्य लेखनाची भूमिका, प्रस्तावनाच मांडत आहेत. एखादा कवी, आपल्या कवितेची भूमिका सांगतो तीही काव्यातून असं मी पहिल्यांदाच (अन् शेवटचंही!) पाहिलं. या कवितेत तुम्हास कवीच्या काव्याचे शुक्रतंतू (जंतू नव्हे!) दिसतात. माणूस शतकांचे संस्कार देऊन जन्मतो तशी त्याची कविताही! या कवीच्या कवितांचे स्वरूप प्रेरणा गीतांसारखं आहे. त्या तुम्हास वाचताना जागोजागी थांबवतात... विचार करायला भाग पाडतात अन् पुढे मग तुम्ही कालौघात, आनुषंगिक कृतीही करता. ती असते या कवितेची फलश्रुती. बाबा आमटेंची कविता एकाच वेळी चित्र, शिल्प, गीत बनून येते. ती गुणगुणत येत नाही, कारण तो गद्यमय आविष्कार असतो. पण ती कविता तुमची मती गुंग करून सोडते. पिंगा घालते... पिच्छा करते... मानेवर बसते. ही असते त्या कवीच्या प्रतिभेची ताकद. ही शब्दांच्या पकडीतून... खरं तर मगरमिठीतून येते. आशयघन शब्दांचा वापर, हे बाबा आमटेंच्या कवितेचं बलस्थान म्हणून सांगता येईल. शीलाक्षय, अभावपूजक, श्रमतंत्र, कथाकथित, गिधाड झेप, क्षाळणे, हरणटप्पेसारखे शब्द या कवितांतून आपणास पहिल्यांदा भेटतात. ते नुसते शब्द असत नाहीत तर आशयघनतेतून त्या प्रत्येक शब्दकळेला मिथकाचं रूप येऊन जातं. असं लिहिता येत नाही... ते लिहिलं जातं. म्हणून बाबा आमटेंची कविता तुम्हाला सरळ बसून, सावरून वाचावी लागते. ‘शतकांचे शुक्र' द्वंद्वगीत आहे. गीत-संगीत, विचार-आचार, दृष्टांत-मिथक, व्यक्ती-चरित्र, चरित्र-चारित्र्य, अक्षर-आकृती, शब्द-अर्थ अशा द्वंद्वांचं अद्वैत होणारी ही कविता. त्यांचा एक एक शब्द हा अर्थाचा शब्द होऊन उठतो.' या कवितेत ‘रात्रीच्या गर्भात असे उद्याचा उषःकाल'प्रमाणे ‘या ज्वालामय क्षणात शतकांचे शुक्र साठलेले आहेत, उद्याच्या गर्भधारणेसाठी'. बाबा आमटेंच्या ‘ज्वाला आणि फुले' मधील कविता हा काही वांझ शब्दांचा विस्तार, बाजार नाही. असेल तर तो आपल्या बांधिलकीचा पंचनामा नि स्वतःच स्वतःची घेतलेली झाडाझडती. कवी स्वतःला या कवितेत उसवून, तपासून घेतो. वाचक या कविता वाचताना
