त्यातून विधायक वृत्तीचा विकास झाला असं आज लक्षात येतं. या साच्या संस्कारांनी मी शिक्षक व्हायचं ठरवलं. शिक्षकाच्या पहिल्या पगारात माझे मित्र घड्याळ, कपडे घेत होते. माझ्या चांगलं लक्षात आहे की मी ठरवून ज्वाला आणि फुले' घेतलं. कारण पदवीधर झाल्यावर, समज आल्यावर वाचलेलं नि मला प्रगल्भ करणारं ते पहिलं पुस्तक होतं.
‘ज्वाला आणि फुले' आपलं वाटण्याचं आणखी एक कारण होतं. त्याला वि. स. खांडेकरांची विचारोत्तेजक प्रस्तावना होती. एव्हाना मी त्यांच्या कथा, कादंब-या वाचू लागलो होतो. त्यांच्या लेखनाचं गारूड तयार होण्याचा तो काळ! त्या प्रस्तावनेचं बाबा आमटे आणि त्यांची कविता कळण्यास मोठी मदत झाली होती असं आजही आठवतं. मी घेतलेलं ते पुस्तक ‘ज्वाला आणि फुले'ची दुसरी आवृत्ती होती. त्यात खाडेकरांच्या एक नाही तर चांगल्या दोन प्रस्तावना होत्या. खांडेकरांच्या प्रस्तावना म्हणजे हितगुज असतं. तो असतो एक जिवाभावाचा संवाद... ‘हे हृदयिचे ते हृदयी घालण्याची विलक्षण ताकद घेऊन येणा-या या प्रस्तावना नमना आधी घडाभर तेल' कधीच वाटल्या नाहीत... या प्रस्तावना तर उघडिले स्वर्गाचिये द्वार' अशाच!
‘ज्वाला आणि फुले' मधील कवितांचं एक आगळे वैशिष्ट्य आहे. हे एका कृतीशील कार्यकत्र्यांचं प्रगट चिंतन होय. त्याचं शब्दांकन रमेश गुप्ता यांनी केलं आहे. बाबा आमटेंच्या दीर्घ सान्निध्यामुळे त्यांना हे शक्य झालं असावं. माझ्या वाचनातील शब्दांकनाचा हा पहिला व शेवटचाच असा प्रयोग. “ज्वाला आणि फुले' मधील कवितांचे वर्णन वि. स. खांडेकरांनी ‘लोक विलक्षण आत्म्याचे ऊर्जस्वल शब्दविलसित' असं केलं आहे, ते यथोचितच म्हणावं लागेल. या संग्रहात चोवीस कविता आहेत. खरं तर चोवीस प्रकारच्या या कविता, प्रत्येक कविता नवा विचार, व्यक्ती, चरित्र, संस्कार, मूल्य, दृष्टी घेऊन येते. काव्यात्मकता, नाटकीयता, मिथक, प्रतीक, गद्यशैली, समाजचिंतन अशी कितीतरी वैशिष्ट्ये घेऊन येते ती! या कविता लिहिल्या नाहीत... त्या झाल्यात. सहकाच्यांशी केलेल्या संवादाची ती इतिःश्री होय. बावनकशी अनुभवातून उमटलेली ही कविता विचार व शब्दशक्ती दोन्ही अंगांनी ज्वालामुखी ठरावी अशी. या कवितेस काव्य समीक्षेची शास्त्रीय परिमाणे भले लागू पडत नसतील, पण ती वाचक प्रमाणित होतात खरी! ही समीक्षा जीवनाच्या प्रत्येक प्रसंगाला इतिहास, पुराणाचा दाखला देत ती वर्तमानाची चिकित्सा करत भविष्यवेध घेते. असं
