चित्रे मधुशालेत जागोजागी सापडतात-
लिखी भाग्य में जो तेरे बस
वही मिलेगी मधुशाला।।
म्हणत बच्चन भाग्यवादाचे समर्थन करतात, तर मानवाच्या नश्वर जीवनाची मीमांसा करताना लिहितात
क्षीण, क्षुद्र, क्षणभंगुर दुर्बल
मानव मिट्टी का प्याला!
किती नि काय सांगावे मधुशालेबद्दल! शेवटी एवढेच म्हणता येईल
जितनी दिल की गहराई हो
उतना गहरा है प्याला,
जितनी दिल की मादकता हो
उतनीही मादक है हाला,
जितनी उर की भावुकता हो
उतनी सुंदर साकी है; जितना ही जो रसिक है
उतनी रसमय मधुशाला।
कविता करायचे वय असताना सर्वप्रथम ही ‘मधुशाला' मला भेटली. तेव्हापासून आजपावेतो तिच्या प्रेमातून सुटका नाही. प्रत्येक वेळी तिचा आस्वाद घेताना तिच्यातील नवनवी सौंदर्यस्थळे दिसतात. तिच्यातील भावभावनांचे नवनवे धुमारे अनुभवणे माझ्यातील कवी मनाला जडलेला अतूट असा छंद आहे. मधुशालेबरोबरच ‘मधुबाला' व 'मधुकलश' या काव्यकृतींनी हिंदी साहित्यात एक नवी काव्यधारा रूढ केली. या अवघ्या तीन काव्यकृतींनी हिंदीसारख्या गुण नि परिमाणांच्या दृष्टीने समृद्ध असणाच्या साहित्यात ‘हालावादी' काव्यपरंपरा रूढ केली. पं. नरेंद्र शर्मा, रामेश्वर शुक्ल, ‘अंचल'सारख्या भावुक कवींनी या वादाला खतपाणी घातले. मधुशालेद्वारे हिंदी साहित्यात निर्माण झालेला ‘हालावाद' भरतीसारखा उफाळला नि ओहोटीगत ओसरला, हे जरी खरे असले तरी ‘मधुशाला', ‘मधुबाला' नि ‘मधुकलश' या काव्यकृतींचे महत्त्व अक्षय नि अढळ राहील यात शंका नाही. बच्चन यांच्या या मधुकाव्याची समीक्षकांनी ‘भोगवादी काव्य' म्हणून केलेली हेटाळणी, आदर्शवादाच्या आग्रही भूमिकेतून झालेली आहे. पण हे करत असताना ‘भोग' हा योगाइतकाच महत्त्वाचा जीवनांश आहे, या त्रिकालाबाधित सत्याकडे केलेली सोईस्कर डोळेझाक, मात्र न पटणारी
