रात्री त्याचे पुनरुज्जीवन व्हायचं. या कथेतून कल्याण भावनेचं व ते करण्याचं मृत्युंजयत्व खांडेकरांनी स्पष्ट केलं त्याची आठवण झाल्यावाचून राहात नाही.
'खेड्याकडे चला' म्हणणाच्या त्यांच्या विचारातील सामाजिक दूरदृष्टी आजच्या जीवघेण्या जागतिकीकरणाच्या स्पर्धेत प्रकर्षाने लक्षात येते. महात्मा गांधी खरेच मानवी मांगल्याचे भाष्यकार होते. आज जेव्हा आपण त्याग, ध्येयवाद, क्षमाशीलतेसारखी वृत्ती लोप होताना पाहतो, तेव्हा गांधीजींच्या सामाजिक धर्मबुद्धीची अनिवार्यता अधोरेखित होते. हरणाच्या गतीने विकासाची स्वप्ने पाहणारे आपण, आपला मूल्यव्यवहार मात्र गोगलगाईच्या गतीचा. ही विसंगती गांधी विचार समजून घेताना लक्षात येते. आज विवेकाचं लोक शिक्षण इतिहासजमा झालंय, याची खंत कोणाही समाजहितकारी व्यक्तीस अंतर्मुख होण्यास भाग पाडते. मला वाटतं, यातच गांधी विाराची प्रसंगोचितता सामावलेली आहे. 'बुडती हे जन। पाहवेना डोळा।।'ची सद्यःस्थिती आपणास अस्वस्थ करते ती त्यामुळेच.
हे सारं रोखायचं तर त्याची सुरुवात प्रत्येकाने स्वतःच्या वर्तमान जीवन व्यवहारास छेद देऊन ‘पावलापुरता प्रकाश' अशा छोट्या सामाजिक न्याय भावनेतून व्यक्तिगत जीवनात काही पथ्ये पाळायला हवीत. मी एकादशव्रताचे पालन करीन. मी जातिभेद मानणार नाही, करणार नाही. इतकेच नव्हे, तर जातिअंताचा लढा जात नाकारल्याशिवाय, जाती त्यागाशिवाय सुरू होणार नाही याचं भान मला आल्यानं मी तिच्या निरासास पूरकच जीवन व्यवहार करीन. 'जात नसते ती जात' ही जातीच्या व्याख्या जातीस खतपाणी घालणारी आहे. तिच्यावर अधिक आघात करण्याची गरज आहे. जातिधर्मास छेद देणारे रोटी-बेटी व्यवहार, आंतरजातीय व आंतरधर्मीय विवाहाचं मागासलेपण आधारित सामाजिक न्याय व समावेशनाचं धोरण अंगिकारणं हाच सद्यःस्थितीतील जात-धर्म व्यवहारास दिला जाणारा समर्थ पर्याय आहे, अशी धारणा जोवर समाजात दृढमूल होणार नाही तोवर ख-या अर्थाने आपल्यात सामाजिक धर्मबुद्धी जागली असे म्हणता येणार नाही. दलित, पीडित, वंचित मानवसमुदायाचं कल्याण जपानी समुराईंच्या अधिकार, हक्क, सवलती नाकारण्याच्या अनुकरणानेच होऊ शकतं. अन्यथा,
आरक्षणार्थ आज लागलेली अहमहमिका थांबणार नाही. आरक्षण ही त्रिकालाबाधित गोष्ट नसून सामाजिक, न्यायाचा तो तात्पुरता विचार व व्यवहार आहे. वंचित वर्गास समाजाच्या मध्यप्रवाहात आणण्याचा तो
