पान:शब्द सोन्याचा पिंपळ (Shabda Sonyacha Pimpal).pdf/151

विकिस्रोत कडून
हे पान प्रमाणित केलेले आहे.

ताणतणाव निर्माण होतात. सामाजिक धर्मबुद्धीत हिंसेस थारा नसण्याचं ते महत्त्वाचं कारण आहे.

 महात्मा गांधींनी अहिंसा ही आपल्या विचारधारेत अनेक अंगांनी अंगिकारली आहे. सत्याग्रह, आत्मशुद्धी, आत्मसंयम ही अहिंसापूरक उपकरणे होत. त्यातला आत्मक्लेशासारखा भाग स्वहिंसा असली तरी ती व्यापक समाजहिताची असल्याने गांधीजी ती स्वीकार्य ठरवतात. त्यांच्या जीवन व्यवहारातील निःशस्त्र प्रतिकाराचा पवित्रा हा अहिंसेच्या विचारातून आलेला आहे, हे सहज लक्षात आल्यावाचून राहात नाही.

 मानव सेवा हीच ईश्वर सेवा मानण्याचे ख्रिस्ती धर्म तत्त्व गांधीजी शिरोधार्य मानतात. माणसास ते ईश्वराचे अर्थात सर्व गुणग्राही रूप मानतात. यातही समाज अधिक प्रगत करण्याचीच धडपड दिसून येते. युद्धाचा विरोध अहिंसा व मानव विकासाच्या संकल्पनेतून अवतरला आहे. ते सबलांची हिंसा अधिक अमानवी समजतात.

 गांधी विचारातील ‘एकादशव्रते' ही सामाजिक धर्मबुद्धीचा आचारधर्म स्पष्ट करतात. सत्य, अहिंसा याबद्दल आपण वर विचार केला आहे. उर्वरितात ब्रह्मचर्यासारख्या तत्त्वाकडे पाहू लागलो तर लक्षात येते की, तो आत्मसंयमी जीवन व्यवहार होय. ही अत्यंत कठीण गोष्ट मानवाने एकदा स्वीकारली की मग तो ईश्वरपदास पोहोचला असेच समजायला हवे. अस्तेय, अपरिग्रह, अभयादी तत्त्वामागे सामाजिक सदाचार सार्वजनिक करण्याचा महात्मा गांधींचा ध्यास आहे. अस्पृश्यता निवारणामागेही एकसंध समाजनिर्मितीचं स्वप्न आहे. श्रमास्वाद माणसास स्वावलंबी बनवतो. सर्वधर्मसमभावही एकसंध समाज रचनेचा गांधी उपाय मानतात. नम्रता सुसंस्कृत माणसाचे लक्षण होय. नम्रतेने हिंसेस बगल मिळते, हे गांधीजींनी आपल्या जीवन व्यवहारातून आधी केले नि मग सांगितले. स्वदेशी स्पर्श भावना हा गांधीजींनी स्वतःच्या पायावर उभारण्याचा दाखवलेला मार्ग आज जागतिकीकरणाच्या पाश्र्वभूमीवर लाखमोलाचा वाटतो.

 महात्मा गांधी यांनी आपल्या विचारांतून ज्या वरील सामाजिक धर्मबुद्धीस आवाहन केले आहे ते पाहून वि. स. खांडेकरांनी त्यांना ‘दुसरे प्रॉमिथिअस' म्हटले आहे. ग्रीक दंतकथेत प्रॉमिथिअस एक मिथक आहे. प्रॉमिथिअस एक दिव्य पुरुष होता. त्यानं देवांचा विरोध झुगारून स्वर्गातील अग्नी मानव कल्याणार्थ पृथ्वीतलावर आणला. परिणामी त्याला जेरबंद करण्यात आलं. साखळदंडांनी बांधलेल्या प्रॉमिथिअसचे गरुड दिवसभर लचके तोडत. पण

शब्द सोन्याचा पिंपळ/१५०