पान:शब्द सोन्याचा पिंपळ (Shabda Sonyacha Pimpal).pdf/145

विकिस्रोत कडून
हे पान प्रमाणित केलेले आहे.

कार्यकालात ३१ जानेवारी १९०२ मध्ये इंपिरियल लायब्ररी अँक्ट मंजूर करण्यात येऊन राष्ट्रीय पातळीवरचे ग्रंथालय उभारण्याचा संकल्प सोडण्यात आला. त्यानुसार कलकत्ता लायब्ररीस 'इंपिरियल लायब्ररी'चा दर्जा देण्यात येऊन तिच्या विकासाची योजना आखण्यात आली. ही घटना १९०६ ची. यामुळे देशातत सर्वत्र सार्वजनिक ग्रंथालये अशाच धर्तीवर विकसित करण्याचा निर्णय घेण्यात आला. त्या वेळी जी वेगवेगळी संस्थाने होती, त्या संस्थानांनी आपापल्या राज्यक्षेत्रात ग्रंथालये सुरू केली होती. तत्कालीन संयुक्त महाराष्ट्रापुरते बोलायचे झाले तर मराठी ग्रंथालये बडोदे, कोल्हापूर, सावंतवाडी, सांगली, जमखंडी इत्यादी ठिकाणी सुरू होती. अशा ग्रंथालयांना आधुनिक करण्याच्या योजनेअंतर्गत राजे सयाजीराव गायकवाड यांनी बडोद्याची आपली लायब्ररी विकसित करून मुक्तद्वार बनवली. (Open Access System) शिवाय ग्रंथ वर्गीकरण व परिगणन पद्धतींचा अवलंब करण्यात आला. त्याची चर्चा भारतभर होऊन ग्रंथालय क्षेत्रात आधुनिकीकरणाची लाट आली. त्यामुळे नव्या वातावरणात आंध्र प्रदेशातील बेसवाडा इथे ग्रंथालय कर्मचारी संघाचे अधिवेशन पार पडले. सन १९१८ मध्ये लाहोरमध्ये अखिल भारतीय ग्रंथालय परिषद संपन्न झाली. सन १९३४ मध्ये अखिल भारतीय सार्वजनिक ग्रंथालय अधिवेशन मद्रासमध्ये भरले. त्यात सार्वजनिक ग्रंथालय विकासावर भर देण्यात आला. भारत स्वतंत्र झाल्यावर सन १९४८ मध्ये 'इंपिरियल लायब्ररीचे रूपांतर 'नॅशनल लायब्ररी'मध्ये करण्यात येऊन ग्रंथ प्रकाशन, नोंद, संग्रहण, संशोधन, सुधारणा इत्यादी जबाबदारी त्या ग्रंथालयांवर सोपविण्यात आली. सदरचे ग्रंथालय राजाराम मोहन रॉय ग्रंथालयाच्या रूपाने आज राष्ट्रीय पातळीवर सार्वजनिक ग्रंथालय विकासाचे कार्य करत आहे.

 जागतिकीकरणाची आव्हाने व संगणक क्रांती-

 आज भारतातील सार्वजनिक ग्रंथालये संगणक क्रांतीमुळे आणि जागतिकीकरणाने ज्ञानासक्त समाजापुढे ठेवलेल्या नव्या आव्हानांमुळे कात टाकत आहे, हे खरे असले तरी माहिती-तंत्रज्ञानाच्या क्षेत्रातील जागतिक प्रगती पाहता आपल्या बदलाची गती कासवाचीच ठरते. हे पाहून भारत सरकारने नेमलेल्या राष्ट्रीय ज्ञान आयोगाने (National Knowledge Commission) ग्रंथालयांवर स्वतंत्र अहवाल प्रकाशित केला आहे. त्यात बदलत्या काळाची आव्हाने लक्षात घेऊन उद्दिष्टे निश्चित करण्यात आली आहेत. त्यानुसार ग्रंथालये बदलत्या काळात ग्रंथ संग्रह व देवघेवीचे केंद्र न

शब्द सोन्याचा पिंपळ/१४४