असतं, हे विसरून चालणार नाही. ही असते उत्तर आधुनिक वंचित साहित्याची नांदी.
वंचित साहित्याचा खरा अंक सुरू होतो तो वंचित वर्गातून उभारलेली मुलं-मुली जेव्हा स्वतःस आपली कहाणी समाजास सांगू लागतात तेव्हा. समाजातील तथाकथित उच्चभ्रू, प्रतिष्ठित मानला जाणारा वर्ग हा कसा अनैतिक व भ्रष्ट असतो हे दिसायला लागतं. याची सुरुवात अरुण खोरे यांच्या 'पोरके दिवस'नी सुरू होते. त्यात ते पोरक्या मुलाचे अनुभव विश्व समजावतात. ते उंच भिंती आणि गजाआडचं, रिमांड होमचं जग सताड उघडे करतात. इंदुमती जोंधळे आपल्या ‘बिनपटाची चौकट'मध्ये याच पोरक्या आयुष्याची री ओढताना दिसतात.
स्वातंत्र्यपूर्व काळात ज्याप्रमाणे अनेक सामाजिक कार्यकर्त्यांनी आपल्या अनुभव कथनांनी समाजजाणिवा प्रगल्भ केल्या, तसंच कार्य नसीमा हुरजूकांची ‘चाकाची खुर्ची', रेणू गावस्करांचं ‘आमचा काय गुन्हा', विजया लवाटेंचं ‘आठवणीतल्या गोष्टी', कुमुद रेगेंचं वेगळ्या वाटेनं जाताना', 'मी वनवासी' सिंधुताई सपकाळ सारखी आत्मकथन करताना दिसतात. यातून वेश्या, कुष्ठरोगी, देवदासी, अपंग यांच्या व्यथावेदना, प्रातिनिधिक रूपात समाजापुढे येतात. ‘फिटे अंधाराचे जाळे' सारखं भालचंद्र करमरकरांचं पुस्तक त्यांची बहुविकलांग कन्या वल्लरीची संघर्षमय विकास कहाणी बनून पुढे येतं. अशाच प्रकारे मतिमंद अपत्याच्या संगोपनाची झुंजार कथा नीला सत्यनारायण यांचं 'एक पूर्ण-अपूर्ण' (२००६) पण सांगतं. वेश्यांच्या मुलांच्या संगोपनातील अनुभव विजया लवाटे यांचे अलीकडे प्रकाशित झालेलं. ‘स्पर्श मानव्याचा (२००६) सारखं आत्मचरित्र अधिक प्रभावीपणे सांगत राहतं.
या पार्श्वभूमीवर डॉ. सुनीलकुमार लवटे यांनी लिहिलेले ‘खाली जमीन वर आकाश' हे आत्मचरित्र सर्वथा अनाथ असलेल्या मुलाचा नेम नॉट नोन' पासून 'वेल नोन' पर्यंतचा प्रवास समजावतं. इथवरचा सारा प्रवास म्हणजेच वंचित साहित्याच्या विकासाचा प्रवास होय.
या सर्व साहित्यातून हे स्पष्ट होतं की, आधुनिक मराठी साहित्यात वंचितांच्या व्यथा-वेदनांचं असं एक साहित्यविश्व आहे की जे, मराठी साहित्यातील अन्य माक्र्सवादी, आंबेडकरवादी, देशीवादी, जनवादी, स्त्रीवादी, अस्तित्ववादी, सौंदर्यवादी, गांधीवादी, मानवतावादी, कृषीवादी (ग्रामीण) साहित्य प्रवाहांप्रमाणेच एक स्वतंत्र व स्वायत्त साहित्य प्रवाह असून तो रोज नुसता पसरतो आणि वाहतो असा नसून तो प्रतिदिन समाजमनात
